آگاه: با آنکه تئاتر و اهالی‌اش در مقایسه با دیگر عرصه‌های هنر سروکار چندانی با حواشی ندارند، اما تئاترهای موزیکال به تازگی نقدهایی را متوجه این بخش از هنر کرده‌اند؛ از آن جمله می‌توان به «نبرد رستم و سهراب» اشاره کرد که به گفته برخی منتقدان قیمت بالایی را که برای بلیت‌های آن درنظر گرفته شده بدعتی غلط در عرصه تئاتر می‌دانند. تئاتر ایران از دوره‌ای با سوق‌دادن گروه‌ها به سمت تئاتر خصوصی، دولت وظیفه حمایتی خود را از دوش برداشت و گروه‌ها را برای تامین هزینه‌های خود به سمت فروش گیشه سوق داد. این امر باعث شد تا برخی گروه‌های نمایشی با هر ترفندی شده مردم را به سمت سالن اجرای نمایش بکشانند تا بتوانند به فروشی بالا در گیشه دست پیدا کنند.
میل به اجرای هنر تئاتر در بخش خصوصی و دعوت از بازیگران سینما و دریافت دستمزدهای سینمایی در اجراهای نمایشی، صرف هزینه هنگفت برای تهیه و تولید و بسیاری دیگر از مسائل هزینه‌بردار در مرحله نمایشنامه‌خوانی، تمرین تا اجرا در بخش خصوصی باعث افزایش قیمت بهای نمایش شده است. هزینه‌هایی که شاید برای تیم تولید و عوامل تئاتر درآمدزایی داشته باشد؛ اما بی‌تردید به بدنه نحیف تئاتر ایران و به‌خصوص گروه‌های کوچک نمایش و مخاطبان حرفه‌ای تئاتر آسیب جدی وارد می‌کند. این اتفاق بیش از یک دهه است که در تئاتر ایران رخ می‌دهد و باعث شکل‌گیری نوعی تئاتر تجاری بی‌هویت شده است که نه‌تنها تاثیری در رشد فرهنگی و هنری جامعه ندارد، بلکه سطح سلیقه مخاطب را هم پایین می‌آورد و باعث می‌شود که مخاطب به صِرف دیدن چهره‌های مطرح موردعلاقه خود با پرداخت بهای بالای بلیت به تماشای آن اثر یا آثار بنشیند.
اقتباس در میدان اجرا
آثار به‌جامانده تاریخی و فرهنگی هر کشوری به‌ویژه آثار ادبی، چون داستان‌ها، حکایت‌ها، رمان، نمایشنامه و... منابعی مهم‌اند که باید از آنان نگهداری کرد. یکی از راه‌های حفظ و پاسداری از چنین آثاری، اقتباس‌های هنری است که علاوه بر حفظ آثار می‌تواند راهی موثر برای نشان دادن فرهنگ و تمدن یک ملت به ملل دیگر باشد.
از زمان رایج شدن هنر هفتم، برخی از سینماگران به ساخت آثار هنری بر مبنای اقتباس روی آوردند و علاقه خود را نسبت‌به چنین امری نشان دادند. اما می‌توان گفت پیش از آن که سینما با ابزارآلات مدرن خود در عصر جدید راهی برای اقتباس باشد، نمایش‌های هنری که بیشتر با الهام از حکایت‌های قدیمی بوده‌اند و به صورت شفاهی برای دیگران نقل می‌شدند پیشگام در این عرصه بوده‌اند.
در حقیقت پیشینه نمایش یا تئاتر را به‌نوعی می‌توان به آیین‌هایی مرتبط دانست که از قرن‌ها پیش اجرا می‌شدند و شکل تکامل یافته آن را می‌توان در تئاتر مشاهده کرد؛ برای مثال پیشینه تئاتر در ایران و سبکی از آن را می‌توان در نمایش تعزیه مشاهده کرد. پس درحال‌حاضر، هنر تئاتر پیش از سینما می‌تواند نوعی هنر تاثیرگذار برای اقتباس‌های ادبی باشد. به همین سبب بیشتر کارگردانان تئاتر برای اجراهای خود دست روی آثار ادبی و به‌ویژه آثار کهن می‌گذارند؛ برای مثال «کنسرت نمایش سی» به کارگردانی علی‌اصغر دشتی براساس سه داستان از شاهنامه فردوسی (زال و رودابه، رستم و اسفندیار و رستم و سهراب) و با اجرای سحر دولتشاهی، بهرام رادان و... روی صحنه رفت. به همین جهت اجرای نمایش‌هایی، چون «نبرد رستم و سهراب» که با الهام از مهم‌ترین اثر کهن و اسطوره‌ای فارسی، قرار است بر روی صحنه اجرا برود، حائز اهمیت است.
هنر، برای همه
طی قرون گذشته، هنر و انواع آن وسیله‌ای برای سرگرم‌سازی قشر مرفه جامعه به حساب می‌آمد. حتی گاهی برخی از آثار هنری به خواست قشر بورژوا جامعه خلق می‌شدند. به‌دلیل آنکه هنر همواره سرگرمی گران به نظر می‌آمد، حتی برخی از اپراها و تئاترها نیز مختص به طبقه اجتماعی خاصی در نظر گرفته می‌شد.
لکن اکنون و به سبب تغییرات رخ‌داده در جوامع و درنظرگرفتن عدالت فرهنگی، دیگر نمی‌توان چنین معیارهایی را مبنایی برای محروم‌سازی بخشی از جامعه اعمال کرد. سیاست‌گذاران فرهنگی هر جامعه می‌بایست این امر را در نظر بگیرند که بهره‌مندی هر قشر جامعه از هنر معاصر خویش امری ضروری است. چراکه این امر سبب می‌شود تا علاوه بر ایجاد عدالت فرهنگی، اعتلای فرهنگ یک جامعه به دست مردم خویش رقم بخورد.
همان‌طور که بیان شد اجراهایی از قبیل «نبرد رستم و سهراب» بسیار مهم و دارای اهمیت است و می‌تواند اتفاق‌های مبارکی را در عرصه هنر رقم بزند. نقدی که می‌توان به نمایش «نبرد رستم و سهراب» وارد دانست نیز از همین حیث است. اگر سری به سامانه فروش بلیت بزنید متوجه می‌شوید که بازه قیمت بلیت از ۵۹۰هزار تومان تا یک‌میلیون و ۳۵۰هزار تومان است. یعنی اگر یک خانواده ساده چهار نفره بخواهند با کمترین بازه بلیت به دیدن نمایش بروند باید حدود دومیلیون تومان هزینه کنند که مبلغ کمی به شمار نمی‌آید و بخشی از جامعه از دیدن هنر عالی خود محروم می‌ماند.
روند سرسام‌آور قیمت بلیت کنسرت نمایش‌ها در سال ۱۴۰۳
اوایل تیر سال جاری بود که کنسرت نمایش «سیصد» در مجموعه فرهنگی سعدآباد تهران روی صحنه رفت و بهای بلیت خود را ۶۷۵ تا ۸۹۰هزار تومان تعیین کرد. این روزها نیز نمایش «نبرد رستم و سهراب» به کارگردانی حسین پارسایی در استادیوم بین‌المللی تنیس مجموعه ورزشی انقلاب روی صحنه رفته است. اجرای این نمایش از ۱۰مرداد آغاز شده است اما نکته قابل تامل درباره این اجرا، بهای بلیت تعیین‌شده برای نمایش است. در سایت فروش بلیت این اثر نمایشی بهای بلیت‌ها از ۵۹۰ تا یک‌میلیون و ۳۵۰هزار تومان تعیین شده است؛ بهایی که نه‌تنها از بهای بلیت تمام تئاترهای تولیدشده بالاتر است، بلکه رکورد گرانی بلیت را از کنسرت‌های موسیقی پاپ نیز ربوده است. این در حالی است بضاعت مالی اکثر مخاطبان تئاتر با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه پاسخگوی چنین بهای بلیت‌هایی نیست و طبقه خاصی از اجتماع به تماشای این آثار می‌نشینند.
حسین پارسایی و بلیت‌های نجومی
حسین پارسایی روزی مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود و با تمام شرایط و مشکلات تئاتر ایران آشنایی داشت ولی بعد از رفتن از صندلی مدیریت تئاتر و حضور مقطعی در مدیریت سینمایی، به سراغ تولید آثار نمایشی یا به قول خود تئاتر موزیکال رفت.
وی در سال۱۳۹۶ نمایش «الیور توییست» را با حضور چهره‌های بازیگری در تالار وحدت روی صحنه برد و بهای بلیت اجرای خود را در آن مقطع زمانی ۴۰ تا ۱۴۰هزار تومان تعیین کرد.
پارسایی در سال۱۳۹۷ نمایش «بینوایان» را بار دیگر با حضور چهره‌های بازیگری در سالن رویال هتل اسپیناس روی صحنه برد و بهای بلیت آن اجرا هم در آن مقطع زمانی ۵۵ تا ۱۸۵هزار تومان تعیین شد.
نکته قابل‌توجه این است که بهای بلیت هر دو نمایش «الیور توییست» و «بینوایان» در دوران خود بهای بالایی بودند و به همین خاطر با اجرای این آثار واژه «تئاتر لاکچری» پررنگ‌تر از قبل در تئاتر ایران مطرح شد.
وی از اردیبهشت سال۱۴۰۲ نمایش «هفت‌خوان اسفندیار» را باز هم با حضور بازیگران چهره در تالار وحدت اجرا کرد و بهای بلیت این اثر نمایشی نیز از ۱۲۰ تا ۳۶۰هزار تومان بود. با گذشت تنها یک سال حسین پارسایی یک رکوردشکنی مثال‌زدنی در تعیین بهای بلیت نمایش‌های خود داشته و حدود چهاربرابر بالاتر از اجرای سال گذشته خود بلیت‌ها را قیمت‌گذاری کرده است.
سرمایه‌هایی بزرگ
پارسایی، تماشاگران تئاتر را سرمایه‌ای بزرگ خواند و درباره قیمت بلیت‌های نمایش گفت: «در این سال‌ها در جریان شکل‌گیری آثار نمایشی به عنوان هنری گران، پرزحمت با بازدهی ضعیف اقتصادی بوده‌ام. به‌طوری‌که اگر یارانه تئاتر نباشد، حتی اجرای یک نمایش کم‌پرسوناژ با امکاناتی محدود و در سالنی با ظرفیت ۱۰۰صندلی نیز به‌سختی روی صحنه می‌رود. اگر چنین نمایشی را با پایین‌ترین رقم دستمزد، در حد دستمزد کارگری در نظر بگیریم، دست‌کم بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون تومان هزینه خواهد داشت و از آنجاکه گروه نمایشی باید ۲۰درصد فروش گیشه را به سالن بدهد، باید به فروشی حدود یک‌میلیارد تومان دست پیدا کند تا بتواند هزینه‌های تولید خود را جبران کند؛ بنابراین لازم است قیمت بلیت این نمایش حدود ۳۳۰هزار تومان تعریف شود».
او ادامه داد: «نمایش ما بیش از ۳۰۰نفر عوامل دارد و علاوه‌بر هزینه‌های بالای آماده‌سازی‌اش، هزینه زیادی انجام شد تا فضای استادیوم تنیس برای اجرای تئاتر تجهیز شود. قیمت بلیت نمایش ما از ۵۹۰هزار تومان شروع می‌شود و تا یک‌میلیون و ۳۵۰هزار تومان در نظر گرفته شده است و اگر پایین‌تر از این باشد، ضرر می‌دهیم. درحال‌حاضر ۵۹۰هزار تومان رقمی است که برای بسیاری از هزینه‌های روزمره و بدیهی می‌پردازیم. ازآنجاکه در نمایش «هفت خان اسفندیار» مورد حمایت یک ارگان دولتی قرار گرفتیم، توانستیم قیمت بلیت را از ۷۰۰هزار تومان به ۳۰۰هزار تومان برسانیم اما در این اجرا از چنین حمایتی برخوردار نیستیم، ضمن اینکه امکانات فنی‌اش بسیار گسترده‌تر است. اگر بخواهیم نمایشی با کیفیتی بالا روی صحنه ببریم که مورد پذیرش مردم باشد، باید بتوانیم هزینه‌های تولیدش را هم تامین کنیم.».
«نبرد رستم و سهراب» موزیکال نیست
حسین پارسایی که این روزها نمایش «نبرد رستم و سهراب» را اجرا می‌کند، این نمایش را یک اثر ملی در قامت نمایش‌های ایرانی دانست و تاکید کرد که این اثر یک نمایش موزیکال یا کنسرت تئاتر نیست. این کارگردان که پیش از این نمایش‌های موزیکالی چون «الیور توییست» و «بینوایان» را اجرا کرده است، می‌گوید: «نبرد رستم و سهراب، یک نمایش موزیکال یا کنسرت تئاتر نیست، بلکه یک سوگ نمایشی عظیم و حماسی است که در گونه تراژدی می‌گنجد. در این نمایش هیچ سازی دیده نمی‌شود و فضای کار اجازه نمی‌دهد که این نمایش را در قالب چیزی به غیر از یک نمایش آیینی اجرا کنیم. تلاش کرده‌ایم با بهره‌گیری از عناصر تعزیه، نمایش خود را در قامت یک نمایش ایرانی اجرا کنیم و اصل نمایش‌مان هم باور مشترک وطن است، همان چیزی که رستم به‌عنوان قهرمان شاهنامه برایش می‌جنگد».
واکنش کاربران توییتر به قیمت میلیونی تئاتر رستم و سهراب
یک اکانت توییتری در نقد قیمت بلیت این تئاتر توییت زده است: «تنها حالتی که حاضرم یک‌میلیون و ۳۰۰هزار تومان پول به تئاتر رستم و سهراب بدم وقتیه که جیسون موموآ نقش رستم رو بازی کنه، هنری کویل هم سهراب، سلما هایک هم تهمینه، وگرنه صد تومن بیشتر نمی‌دم.»
همچنین کاربر دیگری با حساب توئیتری در تایید توئیت قبلی کنایه زده است: «سمت پل صدر تبلیغ تئاتر یک میلیونی رستم و سهرابه و به سمت امام علی جنوب می‌آی تبلیغ دندونپزشکی اقساطی می‌بینی.»
البته کاربرانی هم هستند که بی‌توجه به قیمت بلیت، از کیفیت این تئاتر موزیکال تعریف کرده و گفته‌اند: «نمایش رستم و سهراب بسیار زیبا بود. داستان‌سرایی، نورپردازی، صدا، صحنه‌سازی، بسیار لذت بردم و پیشنهاد می‌کنم».
کاربر دیگری توئیت زده است: «من نمایش موزیکال خارجی زیاد رفتم. مثلا تو مسکو هرسال یه دوره دریاچه قو اثر چایکوفسکی رو اجرا می‌کنن. اومدیم تئاتر موزیکال نبرد رستم و سهراب، به‌نظرم در حد یه اثر ملی می‌شه بهش نگاه کرد. خیلی روش کار شده».