آگاه: کارشناسان عقیده دارند سیاست‌های پرداخت یارانه منجر به کاهش ضریب جینی می‌شود و آمارها نیز نشان می‌دهد که در کوتاه‌مدت این امر رخ داده است. در واقع یارانه موجب نزدیک‌تر شدن اقشار پایین جامعه به طبقات بالاتر می‌شود. در چندسال اخیر در جمعیت زیر خط فقر، یارانه منجر به کاهش ضریب جینی و کاهش عمق فقر شده با این‌حال نتوانسته افراد فقیر را به بالای خط فقر برساند. انگار یارانه نقدی موجب تغییرات وضعیت فقرا در زیر خط فقر می‌شود اما توان جابه‌جا کردن نرخ فقر را ندارد. باوجوداین در بلندمدت پرداخت یارانه‌ها نقش چندانی در کاهش اختلاف طبقاتی ندارد، چراکه در مرحله اول تورم ریشه‌دار در ایران ارزش یارانه را هیچ می‌کند.
همچنین برخی کارشناسان معتقدند در سال‌های نبود تحریم، ضریب جینی افزایش و با اعمال تحریم ها کاهش می‌یابد. از نظر این گروه از کارشناسان، نوسانات اقتصادی بر اقشار بالاتر جامعه بیشتر است و یارانه‌ها تاثیر خاصی در بلندمدت بر این امر ندارند.
ضریب جینی یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها برای سنجش نابرابری درآمد یا ثروت در یک جامعه است که با استفاده از گروه‌های هزینه‌ای محاسبه می‌شود. عدد این شاخص بین صفر و یک است. هرچه این شاخص به صفر نزدیک‌تر شود نشان از کاهش فاصله طبقات مختلف جامعه با یکدیگر و هرچه به یک نزدیک‌تر باشد به معنی دورتر بودن طبقات جامعه از هم است.
نرخ فقر یک شاخص اقتصادی و اجتماعی است که نشان‌دهنده نسبت افراد یا خانوارهایی است که درآمد یا مصرف آنها پایین‌تر از یک سطح معین به نام خط فقر قرار دارد. در واقع نرخ فقر از نسبت جمعیت زیر خط فقر به کل جمعیت به‌دست می‌آید. خط فقر معمولا براساس حداقل نیازهای اساسی (غذا، پوشاک، مسکن، بهداشت و آموزش) تعیین می‌شود. سهم دو دهک اول از درآمد کل جامعه نیز به این موضوع اشاره دارد که ۲۰درصد از افراد جامعه که پایین‌ترین درآمد را دارند چه سهمی از کل درآمد کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
سیاست هدفمندسازی یارانه‌ها در سال۹۰ و درنتیجه اعطای یارانه به مردم موجب کاهش ضریب جینی در سال‌های بعد شد. ضریب جینی در سال۹۰، ۰.۳۷ برآورد شده درحالی‌که در سال۹۲ این عدد به ۰.۳۶ کاهش یافت. این روند ادامه‌دار نبوده و دوباره روند ضریب جینی صعودی شد و در سال۹۷ به بالاترین سطح خود رسید. در این سال ضریب جینی برابر با ۰.۴۰۹۳ محاسبه شده است. سال۹۸ مصادف با افزایش قیمت بنزین و سال۱۴۰۱ حذف ارز ۴۲۰۰تومانی بوده است. درنتیجه این سیاست‌ها دولت دو بار اقدام به تخصیص یارانه کرده است. در واقع روند کاهشی ضریب جینی از سال۹۷ تا ۱۴۰۱ به همین علت می‌تواند باشد. به‌طوری‌که ضریب جینی از ۰.۴۰۹۳ در سال۹۷ به ۰.۳۸۷۷ در سال۱۴۰۱ رسیده است.
گروهی از صاحب‌نظران معتقدند در سال‌های نبود تحریم که اقتصاد کشور رونق داشت، ضریب جینی بالاتر آمده و در مواقعی مانند سال‌های تحریم که اقتصاد کشور با رکود همراه بوده، ضریب جینی پایین‌تر آمده است. با این حساب می‌توان گفت نوسانات اقتصادی تاثیر بیشتری بر طبقات بالاتر جامعه دارد و این کاهش ضریب جینی متاثر از سیاست‌های بازتوزیعی دولت مانند یارانه‌ها نبوده است. همچنین با توجه به اینکه چند سال گذشته نرخ تورم بالاتر از ۴۰درصد و نرخ رشد اقتصادی نیز بیشتر ناشی از رشد بخش نفت بوده است، این امر با کاهش ضریب جینی همسویی ندارد.
هر چند در سال‌های گذشته روند ضریب جینی نزولی بوده است اما با این حال روند نرخ فقر نشان از وضعیت متفاوتی دارد. نرخ فقر در فاصله سال‌های ۹۳ تا ۱۴۰۱ تقریبا روندی ثابت یا صعودی را تجربه کرده و در چند سال اخیر حدود ۳۰درصد بود که نشانگر ثبات یا افزایش جمعیت زیر خط فقر است. با وجود روند کاهشی ضریب جینی، روند نرخ فقر تغییری نداشته یا حتی افزایشی بوده است؛ از این رو می‌توان گفت توزیع درآمد در طبقات پایین بهبود پیدا کرده و برابرتر شده اما این امر به اندازه کافی برای افراد زیرخط فقر موثر نبوده و نتوانسته افراد را به بالای خط فقر بیاورد.
دو دهک اول که ۲۰درصد پایین‌ترین افراد جامعه را تشکیل می‌دهند، سهمشان از کل درآمد جامعه در سال‌های اخیر بالاتر آمده است. به بیان دقیق‌تر در فاصله سال‌های ۹۷ تا ۱۴۰۱، سهم دو دهک اول از کل درآمد جامعه از ۵.۸درصد در سال۹۷ به ۶درصد در سال۱۴۰۱ افزایش پیدا کرده است. در همین بازه زمانی نیز ضریب جینی با کاهش همراه بوده است. روند این دو متغیر در سال‌های اخیر حاکی از یک همبستگی بین تغییرات آن‌هاست. درواقع می‌توان گفت همزمان با برابرتر شدن توزیع درآمد در جامعه، سهم دو دهک اول از کل درآمد با بهبود اندکی مواجه شده است.
۲۱ مرداد ۱۴۰۳ - ۱۱:۵۶
بررسی‌ها نشان می‌دهد با وجود اینکه ضریب جینی در چند سال گذشته نزولی بوده اما روند نرخ فقر تقریبا کاهش محسوس نداشته است. با این‌حال سهم دو دهک اول از کل درآمد جامعه افزایش یافته و در سال۱۴۰۱ به ۶درصد رسیده است.