این آیین یکی از بزرگ‌ترین مراسم‌های تعزیه‌خوانی در کشور است که همه‌ساله در ماه صفر با حضور بهترین استادان و پیشکسوتان هنر شبیه‌خوانی برگزار می‌شود. روستای قودجان از روستاهای بزرگ در بخش مرکزی خوانسار در استان اصفهان است و این مراسم تعزیه‌خوانی به روایتی بیش از ۲۵۰سال سابقه اجرا دارد. قودجان میزبانی این گردهمایی بزرگ را به‌عنوان یکی از مهدهای تاریخی تعزیه از قدیم برعهده دارد.
استقبال بی سابقه
مسعود حجازی‌مهر درباره استقبال از این مراسم تعزیه در اجراهای جاری به «آگاه» می‌گوید: به‌طور کلی 9روز اجرای تعزیه در روستای قودجان داریم که با دو تعزیه در روز درمجموع 18تعزیه اجرا می‌کنیم و تا حالا 13تا از تعزیه‌ها اجرا شده است و پنج‌تای آن در روزهای پیش رو تا 28ماه صفر اجرا می‌شوند. استقبال از اجرای تعزیه‌ها تا امروز به شهادت دیگر عوامل، نسبت به 15سال گذشته بی‌سابقه بوده است. در اجراهای روز گذشته به حدی جمعیت زیاد بود و ظرفیت سالن پر شده بود که ناچار شدیم درهای حسینیه را به روی تماشاگران ببندیم. بیشتر مخاطبان تعزیه مسافرانی هستند که از سراسر کشور به اینجا می‌آیند و می‌شود گفت که از اغلب نقاط کشور در این 9روز مهمان داریم.
المپیک تعزیه چیست؟
حجازی‌مهر درباره شهرت تعزیه قودجان به المپیک تعزیه گفت: ازآنجایی‌که مکان تعزیه قودجان کاملا برای اجرایی چند روزه مناسب‌سازی شده و به‌جرات می‌توان گفت که مانند آن در کل کشور وجود ندارد و از طرفی هم عوامل و تعزیه‌خوانان هم از بهترین‌های سراسر کشور هستند که در بیشتر روزهای سال به مناسبت‌های مختلف در نقاط مختلف کشور برای اجرا دعوت می‌شوند و نیز گروه اجرایی، گروه عظیمی است که ریز تا درشت کارهای جنبی را عهده‌دار است، این رویداد به «المپیک تعزیه» معروف شده است. با این حال مهم‌ترین دلیل این نام‌گذاری همان است که مردمانی مشتاق از سراسر کشور به این نقطه می‌آیند.
به میزبانی بیش از 40هزار مهمان
سید اسماعیل مرتجعی، عضو هیات‌مدیره امامزاده حلیمه‌خاتون قودجان خوانسار پیشتر در گفت‌وگویی درباره مخاطبان و مهمانان این تعزیه گفته است: سالانه بیش از 40هزار نفر در ایام اربعین حسینی برای تماشای بزرگ‌ترین تعزیه‌خوانی سنتی کشور به قودجان خوانسار سفر می‌کنند. او در مورد حسینیه حضرت ابوالفضل(ع) قودجان خوانسار ادامه می‌دهد: این حسینیه یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مراکز تعزیه‌خوانی سنتی کشور است. در این محل 18نوع تعزیه از وقایع عاشورا ازجمله انواع تعزیه عاشورا، تعزیه حضرت مسلم(ع)، تعزیه حضرت علی‌اکبر(ع)، تعزیه حر، تعزیه حضرت قاسم(ع) و تعزیه حضرت عباس(ع) خوانده می‌شود. بیشتر سرگروه‌های تعزیه‌خوانی از سراسر کشور برای برگزاری این مراسم ویژه حاضر می‌شوند و امکان پخش مستقیم آن نیز سال‌هاست که از طریق شبکه‌های مجازی فراهم است. مرتجعی در مورد قدمت برگزاری این آیین سنتی نیز می‌گوید: این موضوع زبانزد است که حدود 250سال از برگزاری این مراسم می‌گذرد، اما روایت شده که حدود 400سال پیش هم در این مکان تعزیه‌خوانی متداول بوده است. این حسینیه در مجاورت امامزادگان حلیمه‌خاتون و نرجس‌خاتون، دو دختر امام موسی بن‌جعفر(ع) قرار دارد و ظرفیت آن 20هزار نفر است اما هرساله به‌طور میانگین در حدود 40هزار نفر برای تماشای این این مراسم سفر می‌کنند. به همین منظور دو سالن دوهزار متری و یک‌هزار و 600متری به ترتیب برای اسکان شبانه‌روزی خواهران و برادران در این محل فراهم شده است.
تعزیه‌خوان‌های حسینیه قودجان
مسعود حجازی‌مهر درباره روال دعوت از تعزیه‌خوانان این مراسم به «آگاه» گفت: امسال برای اولین‌بار یکی از تعزیه‌خوان‌های بومی شهر خوانسار برای تعزیه‌خوانی دعوت شد، پیش از این همیشه تعزیه‌خوان‌ها از قدیمی‌ها و حرفه‌ای‌های سراسر کشور انتخاب و دعوت می‌شدند و بومی یا غیربومی بودن افراد در حضور آنها تاثیری نداشته است. روال به این شکل است که حدود یک ماه بعد از پایان اجرای سال جاری، جلسات مربوط به اجراهای سال بعد آغاز می‌شود و هیات امنای حسینیه و هیات مسئول برگزاری تعزیه قودجان پس از شور و مشورت تصمیم می‌گیرند که چه افرادی را برای تعزیه‌خوانی به این مراسم دعوت کنند. از آنجایی که بنای اجرای مراسم این تعزیه از ابتدا بر آن بوده است که بهترین شرایط برای اجرای تعزیه‌های سیدالشهدا (ع) و دیگر صاحبان عزای حسینی برپا شود؛ بنابراین تلاش بر این بوده است که بهترین تعزیه‌خوانان و شبیه‌خوانان کشور برای اجرا دعوت شوند و بعد از پذیرفتن به گروه اضافه می‌شوند.
روایتی از حضور
حجازی‌مهر درباره شروع به کار تعزیه‌خوانی می‌گوید: من از سال1359 به جمع تعزیه‌خوانان مراسم قودجان دعوت شدم. هفت ساله بودم که به رسم ادامه راه پدر، به همراه پدرم که او هم از تعزیه‌خوانان حسینی بود برای اجراهایی که نیاز به حضور کودک داشت به اینجا آمدم و بعد از آن هر سال روزهای اجرای تعزیه به‌عنوان تعزیه‌خوان کودک می‌آمدم. شاید اولش برای من تنها عمل به رسم پدر و پسری و به نوعی جبری بود، همانطور که گفته‌اند: «ما را به جبر هم که شده سربه‌راه کن، خیری ندیده‌ایم از این اختیارها»، حالا از آن رسم و رسوم خوشحالم. بعد از آن به تعزیه‌خوانی و نمایش مذهبی علاقه‌مند شدم و تا امروز به این پیشه مشغولم. شاید به‌طور کامل نشود گفت که به‌خاطر تعزیه‌خوانی به هنر نمایش علاقه‌مند شدم اما به این واسطه بود که وارد این عرصه شدم و بعد هم تحصیلاتم را در رشته نمایش ادامه دادم.
درباره استقبال فرامرزی از تعزیه
حجازی‌مهر درباره استقبال فرامرزی از تعزیه‌خوانی می‌گوید: تعزیه در گونه نمایشی «اپیک یا حماسی» است که برتولت برشت این عنوان را در زبان آلمانی به اینگونه نمایشی و با تعریفی مشخص به کار برده است. این نوع نمایش درخارج از کشور مخاطب و مشتاقان بسیاری دارد و از این رو در دهه‌های گذشته اجراهای زیادی ازسوی گروه‌های تعزیه ایرانی در کشورهای اروپایی و آمریکایی در دوره‌های چند روز تا یک‌ماهه انجام شده است اما این روند در سال‌های گذشته منتهی به اکنون کم و کمتر شده و حالا به‌طورکلی می‌توان گفت که فراموش شده است.
کدام اجرا بیشترین استقبال را د ارد؟
این تعزیه‌خوان درباره بیشترین استقبال‌ها از تعزیه می‌گوید: واقعیت این است که بیشترین استقبال در تمام این سال‌هایی که من به قودجان آمده‌ام، از تعزیه امام‌حسین(ع) می‌شود. از طرفی هم چون در آخرین روز اجرا یعنی روز 28صفر و تعطیل است، بیشترین مسافران برای دیدن آن به سوی این روستا روانه می‌شوند. این امر محدود به تعزیه‌های قودجان نیست. در اجراهایی که در شهرهای دیگر در تمام سال داشته‌ام هم بیشترین استقبال از تعزیه امام حسین(ع) می‌شود. اگر بخواهم در سه اولویت بگویم، اولینش تعزیه شهادت امام حسین(ع) در روز آخر است، بعد از آن تعزیه حضرت اباالفضل(ع) در روز یکی مانده به آخر و درنهایت تعزیه‌های حضرت علی‌اکبر(ع) و حر است که به‌طور معمول بیشترین استقبال را به دنبال دارد.
حسینیه‌ای برای تعزیه
ساختن بنای حسینیه قودجان در سال1358 آغاز شد. مرتضی خاتمی فقیه قودجانی در سال1358 حسینیه کوچک قودجان خوانسار را ویران کرد تا آن را از نو بنا کند. از سال1372 تعزیه‌خوانی در قودجان به‌صورت حرفه‌ای درآمد. بنای عظیم حسینیه قودجان هر سال جمعیت بسیاری را به تماشا و عزاداری فرامی‌خواند. برای تماشای تعزیه، در سال‌های اول مردم با مشکل اسکان روبه‌رو بودند و با کامیون و وانت و اتومبیل‌های شخصی در بیابان‌های اطراف قودجان ساکن می‌شدند. بااین‌حال دشواری‌ها سپری شدند. حالا در بسیاری از شهرهای دیگر تحت‌تاثیر حسینیه قودجان، حسینیه می‌سازند. حتی در مناطق دورافتاده‌ای مثل سیرجان و مجدآباد فراهان. حجازی مهر درباره تاریخچه ساخت حسینیه و شکل امروزی آن می‌گوید: سیدمرتضی خاتمی که از گذشته در راس اجرای مراسم تعزیه قودجان و از فقهای این منطقه است، روایت کرده است که زمانی که حسینیه قدیمی را در دهه50 تخریب کردند تا آن را به شکل امروزی آن برپا کنند، سنگی را پیدا می‌کنند که بر روی آن تاریخچه‌ای از حسینیه حک شده بود و مطابق آن روایت شده که در گذشته این مکان کاروان‌سرایی بوده و قدمت تعزیه‌ها هم به حدود 250 تا 300 سال پیش نقل شده است. او ادامه می‌دهد: هسته اولیه محل برگزاری تعزیه، حسینیه بوده است اما به‌مرور با ظرفیت و استقبالی که برای پذیرش مخاطبان و مهمانان از سراسر کشور ایجاد شد، محلی هم برای اسکان تماشاگران تعزیه‌ها ایجاد شد که ساختمان سه طبقه و بزرگی است و حتی در طی روزهای اجرا، غذای مسافران هم تامین می‌شود تا از هر جهت از عزاداران این ایام به‌خوبی پذیرایی شود.
اقتصاد تعزیه قودجان
حجازی‌مهر درباره تامین هزینه‌های این مراسم به ما گفت: بخشی از هزینه‌های اجرای تعزیه‌های قودجان از محل جمع‌آوری نذرهای مردم است و بخش عمده آن را سیدمرتضی خاتمی به‌طور سالانه هزینه و تامین می‌کند.
محمد رضایی، یکی از کارگردانان این تعزیه نیز در گفت‌وگویی در این‌باره گفته است: بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های این مراسم از گذشته از محل نذرهای مردم تامین می‌شده است. از سویی بخش کوچکی از این رویداد گردشگری نیز با فروش محصولات خانگی و وسایل موردنیاز مسافران در این مدت به اهالی بومی روستا نفع می‌رساند. مسافران به‌عنوان سوغاتی، عسل خوانسار را که خیلی معروف است، با خود می‌برند.
از بچه‌خوانی تا امام‌خوانی
محمد رضایی از عوامل و کارگردان تعزیه قودجان بوده است که پدرش حاج رحمت‌الله رضایی نیز از بزرگان تعزیه بوده و شانه به شانه هاشم فیاض، پیر تعزیه‌خوانان ایران در میدان تعزیه بوده است. رضایی الفبای تعزیه را از گرمسار آغاز می‌کند. در ایام ماه محرم، هاشم فیاض اشقیاخوان بوده است و حاج رحمت‌الله رضایی اولیاخوان. محمد رضایی از بچه‌خوانی آغاز کرده، او در این‌باره گفته است: یک تعزیه‌خوان حرفه‌ای باید کارش را از بچه‌خوانی شروع کند، بعد نوجوان‌خوانی کند تا بتواند پس از علی‌اکبرخوانی و شهادت‌خوانی به امام‌خوانی بپردازد. یک عده هم پس از گرفتگی حنجره که در اصطلاح به آن دوران تکلیفی می‌گویند مجبور می‌شوند به اشقیاخوانی بپردازند. رضایی که در دهه80 پس از سال‌های بسیار گام زدن در مسیر تعزیه، هر سال در حسینیه قودجان نقش شبیه امام حسین (ع) و کارگردانی کار را برعهده می‌گیرد. سرگروه تعزیه که به آن «معین البکا» هم می‌گویند هم باید کار کارگردان را انجام دهد و هم خودش نسخه بخواند و اگر نسخه‌خوانی نکند باید حتما در صحنه حضور داشته باشد.