آگاه: خاستگاه ریزگرد آلاینده‌های صنعتی، آمدوشد خودروها، آتش‌سوزی جنگل‌ها، بیابان‌زایی، فرسایش خاک و... است. سال‌های گذشته پدیده ریزگردها معمولا جنوب، جنوب‌شرق و بخش‌هایی از استان‌های جنوب غربی را تحت‌تاثیر قرار می‌داد اما در چند سال گذشته شدت وقوع این پدیده افزایش پیدا کرد و شاهد بودیم ۲۶استان کشور ازجمله تهران با این پدیده درگیر شدند. شدت این پدیده در تهران به حدی بود که شاخص آلودگی هوا در برخی مناطق به عدد ۵۰۰ رسید. دیگر استان‌ها نیز شرایط بهتری نداشتند و استان‌های جنوب نزدیک به کانون وقوع ریزگردها شاخص‌های بالاتری را نیز تجربه کردند.
به گزارش آگاه، منشأ وقوع ریزگرد در کشور ما عمدتا ناشی از کشورهای همسایه است و این کشورها ۲۷۰میلیون هکتار از کانون‌هایی غبارخیز تاثیرگذار بر کشور ما را تشکیل می‌دهند. به گفته رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست، کشورهای عراق، سوریه، عربستان و ترکمنستان در شمال‌شرق کشور، بیشترین تاثیر را در این موضوع دارند. در داخل کشور هم کانون‌های داخلی را داریم که کشور را در ۳۵نقطه درگیر کرده و وسعت این کانون‌ها به ۳۴.۶میلیون هکتار می‌رسد. به عقیده کارشناسان، عواملی ازجمله تغییرات اقلیم، خشکسالی در سراسر جهان، تغییر پوشش زمین و پدیده بیابان‌زایی، قرارگرفتن ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان و کمبود بارش سالانه باعث افزایش پدیده گردوخاک در استان‌های مختلف کشور شده اما در این میان سوءمدیریت آبی و در نتیجه آن خشک‌شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها، نقش اصلی را در تشکیل کانون‌های داخلی داشته است. تالاب‌ها، پهنه‌های آبی هستند که در انتهای هر حوضه آبریز وجود دارند؛ زنده‌بودن تالاب‌ها نشان از مدیریت صحیح آب در آن حوضه آبریز دارد و خشک‌شدن آن برعکس این موضوع را نشان می‌دهد. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تابستان سال۱۴۰۱، ۷۵درصد مساحت تالاب‌های کشور خشک شده‌اند که این موضوع به‌خوبی نشان می‌دهد که بی‌تدبیری در خصوص مدیریت منابع آبی در کشور رخ داده است. همچنین به گفته مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست از مساحت ۳.۴میلیون هکتاری تالاب‌های کشور نزدیک به ۴۳درصد در شدت‌های متفاوت به منشأ و کانون برداشت گرد و غبار تبدیل شده‌اند. عدم تخصیص حقابه و خشک شدن تالاب‌ها درحالی اتفاق می‌افتد که بر اساس قانون جامع آب، حق‌آبه محیط‌زیست باید بعد از شرب و بهداشت و مقدم بر کشاورزی و صنعت و...، باشد اما در عمل خلاف این قانون اتفاق می‌افتد.خشکی تالاب‌ها و رودخانه‌ها کشور در چهارگوشه کشور مشکل‌ساز شده است؛ در جنوب کشور کاهش آورده کارون و خشک‌شدن هورالعظیم، در جنوب شرق، خشک‌شدن تالاب هامون، خشکی ۹۰درصد از مساحت دریاچه ارومیه در شمال‌غربی کشور، خشک شدن تالاب صالحیه در کرج، خشکی گاوخونی در اصفهان و...، باعث شده تا با فرارسیدن تابستان، گرد و غبار کشور ما در هر چهار جهت جغرافیایی با ریزگردها درگیر شود. این چالش‌ها در نخستین روز مدیریت رییس جدید سازمان محیط‌زیست به چشم آمد، طوری که به محض حضور در ساختمان پارک پردیسان فرونشست زمین را یک ابرچالش دانست که شهرها و روستاها دچار آن هستند. رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست آشکارا گفت: به‌علت مدیریت نادرست و تامین نشده حقابه آنها بیش از پنج‌میلیون هکتار از وسعت تالاب‌ها یعنی ۴٣درصد از مساحت تالاب‌ها به کانون‌های گرد و غبار تبدیل شده است.
ناترازی در انرژی و آب
شینا انصاری معتقد است در مواجهه با وضعیت بحرانی کشورمان باید درک ابرچالش‌ها پذیرفته شود و در توضیح آن گفت: بدون درک این ضرورت مشکلات و تعارض‌ها بیشتر می‌شود و در بحث انرژی و آب با ناترازی مواجه هستیم و نیازمندیم از ابعاد این ناترازی‌ها درک بهتری داشته باشیم، شناسایی موانع و همکاری‌ها به بهترشدن روند کمک می‌کند.
وی ادامه داد: در غیاب نهادهای مردمی رفع مشکلات ممکن نیست و برای درک این ابرچالش‌ها در حوزه محیط‌زیست با چالش‌های مختلفی مواجه هستیم، فرونشست زمین یک ابرچالش است که ۳۸۰شهر و ۹هزار روستا دچار این فرونشست هستند و وسعت آن ۱۸۵هزار کیلومترمربع است، همچنین لازم است بدانیم ایران از ۴٢نوع تالاب در دنیا ۴١نوع تالاب را داراست، اما به‌علت مدیریت نادرست و تامین نشده حقابه آنها بیش از پنج‌میلیون هکتار از وسعت تالاب‌ها یعنی ۴٣درصد از مساحت تالاب‌ها به کانون‌های گردوغبار تبدیل شده است.رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: باید بپذیریم برای حفظ محیط‌زیست سرزمین ایران فرصتی برای آزمون و خطا نداریم و زمان بذل و بخشش از منابع طبیعی کشور سپری شده است، باید شرایط محیط‌زیست کشور را عمیق درک کنیم، اگر بر سر سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در زمینه محیط‌زیست توافق صورت نگیرد، همه شکست خواهیم خورد، باید نگاه و رویکرد واقع‌گرایانه به توسعه داشته باشیم و متناسب با محدودیت‌های اقلیمی و توان سرزمینی پیش رویم، در این مسیر می‌توان گفتمان اقلیمی دولت را ایجاد کرد. انصاری با بیان اینکه برای حل مسائل و چالش‌های انباشته‌شده انتظار معجزه نیست و باید بتوانیم نگاه محیط‌زیستی را در اعضای دولت داشته باشیم، تاکید کرد: سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان یک نهاد مسئول حفظ محیط‌زیست کشور نیازمند نگاهی دیگرگونه است، نگاه به ناترازی جدی میان منابع سازمان در مقابل انتظارات آرمانی که از آن می‌رود، باید جدی گرفته شود که جلوگیری از این روند با تقویت اقتدار این دستگاه میسر خواهد بود. در این شرایط به نظر می‌رسد باتوجه‌به نقش کلیدی خشکی تالاب‌ها در وقوع پدیده ریزگردها به نظر می‌رسد که تامین حق‌آبه تالاب‌ها باید در اولویت قرار بگیرد و با همکاری همه نهادهای مسئول ازجمله سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صمت و... قانون جامع آب اجرا شود. در صورت ادامه روند تبدیل تالاب‌ها به کانون ریزگرد، اقدامات بین‌المللی درخصوص کاهش کانون‌های ریزگرد ناشی از کشورهای همسایه نیز بی‌تاثیر خواهد بود، چراکه هرچه قدر از کانون‌های خارجی کم شود، کانون‌های داخل کشور افزایش پیدا می‌کند.
وضعیت تالاب‌ها بحرانی است
آرزو اشرفی‌زاده، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها گفت: تالاب‌های ایران به‌دلیل عوامل مختلفی از جمله تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی، مدیریت نادرست منابع آب، برداشت بیش‌ازحد از منابع آب زیرزمینی، ساخت سدها و همچنین افزایش آلودگی‌ها با مشکلات جدی مواجه هستند. بسیاری از تالاب‌های کشور در معرض خشک‌شدن کامل یا کاهش شدید سطح آب قرار دارند. او ادامه داد: برای مثال، تالاب گاوخونی که یکی از تالاب‌های مهم مرکزی ایران است، در سال‌های اخیر به‌دلیل کمبود آب ورودی و برداشت‌های بی‌رویه تقریبا خشک شده است. همچنین، تالاب هامون در استان سیستان‌وبلوچستان که یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های آب شیرین ایران و منطقه است، به‌دلیل قطع آب ورودی از رود هیرمند و خشکسالی‌های مکرر به‌شدت آسیب دیده است.اشرفی‌زاده بیان کرد: تالاب‌های شمال ایران مانند تالاب انزلی نیز با مشکلاتی نظیر افزایش رسوبات، کاهش کیفیت آب، رشد بی‌رویه گیاهان آبزی و ورود آلودگی‌های شهری و صنعتی مواجه هستند. او گفت: به‌طورکلی، وضعیت تالاب‌های ایران بحرانی است و نیاز به اقدامات جدی برای حفاظت و احیای آنها وجود دارد. برخی برنامه‌های احیا و مدیریت پایدار توسط دولت و سازمان‌های غیردولتی در حال اجراست، اما نیاز به تلاش‌های بیشتری برای مقابله با این بحران وجود دارد.