آگاه: بخش عمده تنوع پرندگان مهاجر به ایران به گونههای آبزی و کنارآبزی اختصاص دارد. این پرندگان از خانواده غواصها، کشیمها، کبوترهای دریایی، پلیکانها، باکلانها، حواصیلها و اگرتها، لکلکها، اکراسها، فلامینگوها، درناها، چنگر و طاووسک و یلوهها، مرغابیها شامل قوها، غازها، اردکها و گونههای کنارآبزی همچون سلیمها، آبچلیکها، گیالنشاهها، کاکاییها و پرستوهای دریایی هستند.
بخش قابلتوجهی از پرندگان مهاجر در حاشیه ساحل دریای خزر و تالابهای مجاور خزر و بخشی در آببندانها و تالابهای داخلی و برخی در ساحل خلیجفارس مستقر میشوند و از میان حدود ۵۶۰گونه پرنده فهرستشده در فون جانوری ایران، ۶۲گونه در لیست گونههای درمعرض تهدید قرار میگیرند که از میان این تعداد ۳۵گونه آبزی و کنارآبزی شمرده میشوند. باتوجهبه اهمیت پرندگان مهاجر هر ساله دومین شنبه از ماههای می(اردیبهشت) و اکتبر(مهر)، بهعنوان روز جهانی پرندگان مهاجر گرامی داشته میشود.
کاهش امنیت پرندگان
زهرا الهیراد، سرپرست گروه پرندگان دفتر حفاظت و مدیریت حیاتوحش سازمان حفاظت محیطزیست درباره تهدیدات گونههای پرندگان مهاجر میگوید: مهمترین تهدید پرندگان مهاجر مثل بسیار از گونههای جانوری، «تغییر اقلیم» است. تغییر اقلیم بهطور مستقیم و غیرمستقیم بر پرندگان مهاجر اثر میگذارد. عواقب تغییر اقلیم گاهی منجر به ازدسترفتن برخی پهنههای تالابی میشود. علاوهبرآن بر میانگین بارش، وضعیت پوشش گیاهی و اجزای زنجیره غذایی پرندگان موثر است. او با بیان اینکه تغییراتی که در جمعیت حشرات در نتیجه تغییرات اقلیمی رخ میدهد، روی جمعیت پرندگان مهاجر بسیار تاثیرگذار است، اظهار میکند: حشرات یکی از مهمترین منابع تغذیه پرندگان مهاجر هستند. جنگلتراشی و جنگلزدایی امنیت پرندگان را کاهش میدهد. آلودگیهای پلاستیکی در محیطهای آبی و سواحل از دیگر عوامل تهدید پرندگان مهاجر است. ازدسترفتن زیستگاهها در نتیجه توسعه و فعالیتهای انسانی یکی دیگر از این عوامل است چون فعالیتهای انسانی به شکلی رخ میدهد که امنیت پرندگان را تحت تاثیر قرار میدهد؛ بنابراین پرندگان محلهای سکونت خود را با این اقدامات از دست میدهند.
سرپرست گروه پرندگان دفتر حفاظت و مدیریت حیاتوحش اضافه میکند: بعضی از اقدامات جدید در جهت توسعه انسانی هم تهدیدکننده است؛ به عنوان نمونه، مزرعههایی که با توربینهای بادی به وجود آمدهاند. توربینهای بادی برای تولید برق ساخته میشوند اما میتواند خطراتی برای پرندگان مهاجر به همراه داشته باشد؛ بنابراین جانمایی مزرعههای تولید برق بسیار مهم است تا برای پرندگان اتفاقی رخ ندهد. برخورد پرندگان با خطوط انتقال برق و برق گرفتگی از پدیدههای جدید و شایع است و در میان گونههای بزرگ جثهتر چنین اتفاقی بیشتر رخ میدهد. او درباره مقابله با تهدیدات پرندگان مهاجر میگوید: برای کاهش تهدیدات پرندگان مهاجر یکی از اولین و مهمترین نکات توجه مسئولان توسعه کشور در استقرار صنایع و واحدهای خدماتی به توصیهها و ملاحظات زیستمحیطی است. خیلی مهم است که صنایع در جای درست مستقر شوند و ملاحظات زیستمحیطی به منظور آسیب کمتر به پهنههای طبیعی جدی گرفته شود.
به گفته الهیراد، تا حد امکان باید سعی کنیم پهنههای آبی را از بین نبریم و آلودگیهای کمتری را وارد محیط کنیم. چشماندازهای مناطق طبیعی را کمتر تغییر دهیم و بهسمت توسعه پایدار پیش برویم. ضمن اینکه توسعه اهداف ما را برای رفاه، آسایش و پیشرفت اقتصادی تامین میکند، باید دستاندازی کمتر به محیطهای طبیعی داشته باشیم و امکان زندگی راحتتری را برای گونههای جانوری فراهم کنیم. او تاکید میکند: مقابله با آثار سوء تغییر اقلیم هم یکی از مسائل مهم برای حفاظت از پرندگان مهاجر است. در مقابله با آثار سوء تغییر اقلیم دو رویکرد اساسی وجود دارد؛ اول اینکه روشهایی را پیش بگیریم که آثار سرعت تغییر اقلیم را کم کند. دوم اقداماتی است که پس از وقوع تغییر اقلیم باید انجام دهیم و روشهایی برای کاهش آثار سوء این پدیده بر محیطزیست اتخاذ کنیم. پایبند بودن به این دو رویکرد میتواند آثار مثبتی بر حیات پرندگان مهاجر داشته باشد. این اقدامات در درازمدت نتیجه خواهد داد و تغییرات جمعیتی و حضور پرندگان مهاجر در زیستگاهها را خواهیم دید.
سرپرست گروه پرندگان دفتر حفاظت و مدیریت حیاتوحش در بخش دیگری از صحبتهای خود درباره ورود پرندگان مهاجر به اکوسیستمهای شهری مانند دریاچههای مصنوعی میگوید: پرندگان بهدنبال امنیت، پناه و غذا هستند. اگر این فاکتورها در جایی از محیط شهری هم تامین شود، منعی برای پرندگان وجود ندارد؛ بهعنوان مثال، در پارک چیتگر تهران یا پارکهای دیگر که حوض یا پهنه آبی دارند، با وجود اینکه در هیاهوی شهر هستند، میتوانند فاکتورهای موردنیاز پرندگان را تامین کنند و این کار با استقبال پرندگان مواجه میشود. مردم در بسیاری از شهرها این نوع پرندگان را دیدهاند.
او درخصوص تهدیدات اکوسیستمهای شهری برای پرندگان مهاجر اظهار میکند: بعضی از آلودگیهای نزدیک محل سکونت مردم میتواند پرندگان را به خطر بیندازد. آلودگیهای پلاستیکی فضای شهری هم گاهی میتواند پرندگان کنجکاو بهدنبال غذا را درگیر یک مشکل جدی کند و حتی باعث تلف شدن آنها شود.
الهی را در پایان پیشنهاد میدهد: به پرندگان مهاجر نباید غذا دهیم و محیطهای مورد استقبال پرندگان را آلوده نکنیم. آلودگیهای پلاستیکی را کم کنیم و زبالهها را رها نکنیم. خیلی خوب است اگر بتوانیم سازههایی را در پارکها و بعضی از فضاهای امکانپذیر نصب کنیم تا تامینکننده امنیت پرندگان باشد.
برطرفکردن تهدیدهایی که پرندگان با آن مواجهاند و درک اهمیت بومشناختی آنها نیاز به یک همکاری بینالمللی دارد. همچنین در داخل کشور نیز با انجام اقدامات لازم میتوان با تهدیدات پرندگان مهاجر مقابله کرد.