آگاه: استانی که در گازرسانی آخر بود و امروز اهالی آن نه‌تنها با کمبود سوخت و بهداشت دست‌به‌گریبان هستند، بلکه حتی هوای سالم برای نفس‌کشیدن هم ندارند. هربار دولت‌های مختلف وعده‌هایی برای برطرف‌شدن مشکلات این استان می‌دهند که تاکنون بسیاری از آنان محقق نشده است. دیروز رییس‌جمهوری در دیدار اعضای شورای راهبردی استان سیستان‌وبلوچستان ضمن شنیدن گزارش تفصیلی از ظرفیت‌ها، منابع، فرصت‌ها، نیازها و چالش‌های استان، به تبیین و تشریح رویکرد و برنامه ویژه دولت برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های این منطقه در راستای توسعه متوازن کشور پرداخت. در این گزارش مروری بر کارهای روی‌زمین‌مانده در این استان که زندگی را برای مردم دشوار کرد، پرداختیم.
بیش از دو دهه خشکسالی پی‌درپی در سیستان، بادهای موسمی ۱۲۰روزه به بیش از ۱۸۰روز رسیده است؛ بادهایی که زمان پرآبی تالاب بین‌المللی هامون، عامل لطافت هوا بوده، امروز عامل بروز بیماری‌ها و مشکلات عدیده‌ای برای مردم این خطه شده است. اگرچه تاکنون کانون‌های گردوغبار در کشور شناسایی و برنامه‌های هدفمندی نیز برای مقابله با آن تدوین شده است اما برای کاهش آسیب‌ها ازجمله مشکلات مربوط به‌سلامتی و بیماری، نیازمند برنامه فرامنطقه‌ای بلندمدت و تعامل همه دستگاه‌های ذی‌ربط است. بزرگ‌ترین معضل امروز سیستان، وجود طوفان‌ها و ریزگردهای این منطقه به‌دلیل خودخواهی همسایه و تامین نشدن حقابه هیرمند است که باعث شده از جهات مختلف، زندگی مردم را تحت‌تاثیر
قرار داده و شاهد آن، بیماران بی‌شمار تنفسی، سل و ریوی در این منطقه است. هوا برای نفس‌کشیدن مردم در شمال سیستان‌وبلوچستان با تداوم وزش طوفان و گردوخاک کم شده و نفس‌ها به‌سختی کشیده می‌شود، ذرات گردوغبار موجود در هوا باعث شده تا شماری از شهروندان به‌دلیل مشکلات مختلف که عمده‌ترین آنها تنفسی و چشمی است به مراکز بهداشتی، درمانی و بیمارستان‌ها مراجعه کنند.وزش این بادها که با گردوغبار شدید همراه است ضمن خسارت زدن به منابع مختلف، سبب گسترش بیماری‌های ریوی، آسمی و آلرژی در منطقه سیستان شده، آمارها نشان می‌دهد که شمار مبتلایان به عفونت‌های ریوی در این منطقه در مقایسه با سایر نقاط کشور به‌مراتب بیشتر است. طوفان گردوغبار پدیده‌ای است که سال‌های متمادی مردم سیستان‌وبلوچستان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به‌طوری‌که با هر وزش طوفان علاوه‌بر مشکل هجوم گردوخاک به‌سمت منازل مسکونی مردم، موج زیادی از بیماران تنفسی به‌سمت مراکز درمانی
مراجعه می‌کنند.
کمبود بهداشت در حد سل
منطقه سیستان بالاترین آمار بیماری سل در کشور را دارد و همین باعث شده تا به‌تبع این بیماری مشکلات بسیاری برای شهروندان به وجود آید. وجود کشورهایی که در مجاورت سیستان‌وبلوچستان شیوع بالای سل را دارند و جزو ۲۰کشور نخست در این بیماری محسوب می‌شوند، زنگ خطر این بیماری را جدی‌تر از قبل به صدا درآورده است، طوری که چندی پیش مسعود صالحی، سرپرست دانشگاه علوم پزشکی اعلام کرد: وقوع طوفان‌های گردوخاک در منطقه سیستان بسیار ویران‌کننده است و خبرنگاران باید به این مسئله به‌صورت ویژه بپردازند، چراکه این پدیده باعث بروز بسیاری از بیماری‌های خطرناک مانند سل بین مردم شده است.
سرپرست دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زابل گفت: منطقه سیستان رتبه اول بیماری سل را در کشور دارد؛ بنابراین باید با جدیت بیشتری معضل ریزگردها را دنبال کنیم. بزرگ‌ترین معضل امروز سیستان وجود طوفان‌ها و ریزگردهای این منطقه است که از جهات مختلف، زندگی مردم را تحت‌تاثیر قرار داده و شاهد آن بیماران بی‌شمار تنفسی، سل و ریوی در این منطقه است. سرپرست دانشگاه علوم پزشکی زابل افزود: برای برون‌رفت از شرایط سخت سیستان همه نخبگان و فعالان عرصه علم و دانش باید با همفکری و تلاش مضاعف دست در دست هم بگذارند. هرساله در سطوح مختلف ملی، منطقه‌ای و شهرستانی، ضرورت مبارزه با بیماری سل برای بسیج همه امکانات در مهار این بیماری یادآوری می‌شود. رفیق‌دوست افزود: اگرچه سل یک بیماری با عامل شناخته‌شده و اپیدمیولوژی مشخص است و اصول درمان آن از حدود ۶۰سال قبل شناخته شده ولی بخشی از بیماران مبتلا به سل هنوز در بسیاری از نقاط جهان و از جمله کشور ما تشخیص داده نشده یا تحت درمان مناسب قرار نمی‌گیرند و متاسفانه درحال‌حاضر شاهد آنی هستیم که در نتیجه همین کاستی‌ها و هم‌زمان با افزایش موارد مبتلا به ویروس ایدز، زمینه پیدایش و انتشار باسیل‌های سل مقاوم به چند دارو فراهم آمده است. وی ادامه داد: بیماری سل به‌جز لطمات اقتصادی، اثرات منفی غیرمستقیم دیگری نیز بر کیفیت زندگی بیماران یا افراد خانواده آنها دارد هر بیمار مسلول در طول سال اگر به‌موقع تشخیص و درمان نشود ۱۰ تا ۱۵نفر را به این بیماری مبتلا می‌کند.
رکورد سوءتغذیه کودکان
نبود موادغذایی کافی اولین نشانه‌اش سوءتغذیه است و وقتی این مشکل در جایی ایجاد شود باید منتظر بیماری‌های مختلفی بود که به بدن‌های ضعیف غلبه می‌کنند. به گفته شهریاری، رییس کمیسیون بهداشت مجلس سوءتغذیه تاثیرات مخربی بر رشد جسمی و مغزی کودکان و همچنان قدرت یادگیری کودکان دارد. این بیماری می‌تواند مشکلات جدی را در بزرگسالی برای کودکان دچار سوءتغذیه ایجاد کند و به نظرم اگر دولتمردان فکری اساسی نکنند، مشکلات استان دوچندان می‌شود. وی درخصوص راهکارهای کاهش بیماری سوءتغذیه در استان سیستان‌وبلوچستان گفت: یارانه‌ها باید به افراد واجد شرایط پرداخت و مدیریت شود. یارانه پرداختی به خانواده‌ها نباید یکسان باشد و عواملی مانند جمعیت خانواده و محرومیت مناطق باید در ارقام پرداختی تاثیرگذار باشد.
شهریاری عنوان کرد: اگر یارانه‌ها به‌صورت کارت‌های خرید موادغذایی سالم مانند پروتئین، لبنیات و غلات برای کودکان ارائه شود، تاثیر مفیدتری در روند بهبود کودکان دچار سوءتغذیه خواهد داشت. وی یادآور شد: قیمت موادغذایی سالم در چند مدت اخیر افزایش چشمگیری داشته و بسیاری از خانواده‌ها دیگر توان خرید موادغذایی سالم و استفاده از آنها را ندارند و سفره‌هایشان کوچک‌تر شده است. اگر این اقلام به‌صورت غیرنقدی و در قالب کارت خرید به خانواده‌ها داده شود، سرانه مصرف موادغذایی سالم افزایش می‌یابد. وی درخصوص نقش نهادهای حمایتی گفت: در استان سیستان‌وبلوچستان تعداد زیادی از خانوارها در لیست انتظار پوشش کمیته امداد امام‌خمینی(ره) و بهزیستی هستند و این برای ما افتخار نیست، چراکه باید راهکارهای بهتری برای حمایت از خانواده‌های نیازمند پیش‌بینی شود و در جهت توانمندسازی خانواده‌های متقاضی پوشش حمایتی گامی اساسی برداشته شود تا سرپرستان بتوانند درآمد مناسبی داشته باشند و نیازهای خانواده‌هایشان را برطرف کنند.
وی افزود: استان سیستان‌وبلوچستان زیرساخت‌ها و معادن بسیاری دارد اما متاسفانه مردم استان در بسیاری از موارد سهمی در اشتغالِ این زیرساخت‌ها را ندارند یا حقوق کافی به آنان پرداخت نمی‌شود؛ ازاین‌رو نیاز است نظارت‌های جدی ازسوی دولت انجام شود. وی عنوان کرد: دولتمردان باید برای استان‌هایی مانند سیستان‌وبلوچستان فکری اساسی کنند. چنانچه از ظرفیت‌هایی مانند دریای عمان و نعمت‌های فراوانی که می‌شود از این دریا استخراج کرد، به‌درستی استفاده شود نیازهای پروتئینی مردم استان و کشور برطرف می‌شود.
منیر افتخاری‌نیا، کارشناس مرکز بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زاهدان معتقد است: ناامنی غذایی و سوءتغذیه در سیستان‌وبلوچستان نسبت‌به سایر استان‌های کشور بیشتر است. بیشتر مبتلایان به سوءتغذیه کودکان زیر پنج سال هستند که البته در نوجوانان هم مشکل سوءتغذیه وجود دارد اما در کودکان به‌دلیل قرارگرفتن در سنین رشد این مشکل جدی‌تر است. او گفت: سه شاخص کم‌وزنی، لاغری و کوتاه‌قدی را برای تشخیص سوءتغذیه وجود دارد که در سیستان‌وبلوچستان هر سه شاخص نسبت‌به سایر استان‌ها بیشتر است و شاخص‌هایمان حدود دو برابر متوسط کشوری است.
وی با اشاره به اینکه در گروه نوجوانان سوءتغذیه به‌صورت لاغری بروز می‌کند، عنوان کرد: چند عامل دست به دست یکدیگر می‌دهند و سوءتغذیه را به وجود می‌آورند که درآمد و فقر خانوار مهم‌ترین عامل ایجاد این بیماری است. علت دیگر هم عدم دسترسی به غذای کافی و مقوی است که فقر خانوار در این موضوع تاثیر بسزایی دارد. در خانواده‌های با جمعیت بالا و درآمد کم، سوءتغذیه به‌وفور مشاهده می‌شود. موضوعی که شهریاری نماینده زاهدان در مجلس هم به آن اشاره کرد و اظهار داشت: سوءتغذیه می‌تواند پیامدهای نامطلوبی در کودکان داشته باشد که اگر درمان نشود باعث اختلال در رشد کامل مغزی و جسمی کودک می‌شود و همچنین در سنین بالاتر باعث افت تحصیلی کودک و تحمیل هزینه‌های درمانی به خانواده‌ها می‌شود. او گفت: اقداماتی که دولت‌ها برای حل مشکل سوءتغذیه در سیستان‌وبلوچستان انجام داده‌اند تاکنون مشکلی را حل نکرده و امیدواریم در دولت پزشکیان که خودشان هم پزشک هستند برای مقابله با سوءتغذیه و کوتاه‌قامتی در این استان چاره‌اندیشی شود. او معتقد است زمانی که دولتی بر جوانی جمعیت و تعالی خانواده تاکید دارد باید جوانب مختلف را در نظر بگیرد و زمینه‌های لازم برای تحقق این مهم را هم فراهم کنند.چندی پیش هم حسین راغفر اقتصاددان هم در گفت‌وگویی اعلام کرد: در سیستان و بلوچستان ۵۴ درصد از کودکان، دچار سوءتغذیه و کوتاه‌قامتی هستند.
دردسرهای نبود سوخت
این روزها مردم شهر زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان درگیر مشکلی همیشگی هستند که همه ساله با سردشدن هوا خود را بیش‌ازپیش نمایان می‌کند؛ قصه پر غصه صف‌های طولانی برای دریافت سیلندر گاز مایع روایتی همه‌ساله در این شهر و برخی شهرهای دیگر استان است.
سیستان و بلوچستان آخرین استان ایران بود که به شبکه گاز متصل شد اما مردم همچنان برای تامین سوخت موردنیاز خود در مصرف خانگی از گاز مایع یا نفت سفید استفاده می‌کنند که البته در این روزها با مشقت فراوان تهیه می‌شود. هرچند در این روزها گاز مایع با مشکلات فراوان در زاهدان و زابل به دست مردم می‌رسد اما بازار سودجویانی که مبادلات بازار آزاد را هدایت می‌کنند گرم و فضا برای فرصت‌طلبانی که به دنبال لحظه‌های طلایی برای دستیابی به مقاصد شوم خود هستند فراهم است. به دنبال کمبود گاز مایع در زاهدان مردم با مشاهده خروج خودروهای توزیع‌کننده سیلندرهای گاز از داخل شرکت‌های مربوطه به صورت کاروانی به دنبال این خودروها برای گرفتن سیلندر گاز راه می‌افتند که گاه عملیات تعقیب و گریز خودروهای حامل سیلندرهای گاز بی‌نتیجه می‌ماند و شهروندان دست خالی بر می‌گردند. این استان با گستره ۱۸۸ هزار و ۲۲۲ کیلومترمربع (معادل ۱۱.۵ درصد مساحت کشور) و بیش از ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر جمعیت، آخرین استان فاقد شبکه گاز کشور به شمار می‌رود که عملیات گازرسانی به این منطقه از سال ۸۹ با اجرای خط انتقال از عسلویه به ایرانشهر آغاز شده است.
رکورددار بازماندگان از تحصیل
بازماندن از تحصیل آن هم در سیستان و بلوچستان به عنوان جوان‌ترین استان کشور موضوع جدیدی نیست؛ استانی که به واسطه وسعت جغرافیایی زیاد و بالاترین پراکندگی جمعیت در میان استان‌های کشور، با وجود همه تلاش‌های صورت گرفته پس از انقلاب همچنان در گیرودار کمترین آمار بهره‌مندی از فضای آموزشی استاندارد و بالاترین آمار بازمانده از تحصیل در کشور است.
کمبود فضاهای آموزشی، وضعیت نامطلوب سرویس‌دهی به مدارس، روی آوردن به مشاغل کاذب مانند سوخت‌کشی، مسائل فرهنگی و ازدواج زودهنگام دختران و تعداد قابل‌توجه بی‌شناسنامه‌ها در سیستان و بلوچستان دلایل عمده تشدید معضل بازماندگان از تحصیل در این خطه از کشور است.
اگر چه تلاش‌ها برای زنده کردن رویاهای خاموش برخی کودکان سیستان و بلوچستان که در حسرت ادامه تحصیل هستند مضاعف شده تا همه از حق طبیعی و قانونی مبنی بر آموختن سواد، لبخند و شادی‌های کودکانه در مدارس بهره‌مند شوند؛ اما برخی آمارها از وجود ۶۰ تا ۷۰ هزار بازمانده از تحصیل در این استان حکایت دارد؛ کودکانی که در سن ۶ تا ۱۵ سال از تحصیل باز می‌مانند یا ترک تحصیل می‌کنند؛ البته آمارهای رسمی منهای آمار فاقدین شناسنامه اعلام می‌شود.
وسعت جغرافیایی زیاد استان، پراکندگی و سخت‌گذر بودن راه‌های روستایی، کمبود امکانات و فضای آموزشی، فقر فرهنگی و اقتصادی، سیل مهاجران از کشورهای همسایه، تعصبات خانوادگی، کودک‌همسری و نداشتن شناسنامه بخشی از دلایلی به شمار می‌رود که باعث شده سیستان و بلوچستان به عنوان جوان‌ترین استان کشور با معضل بازماندگان از تحصیل دست‌وپنجه نرم کند.
غلامرضا نجفی، معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل سیستان و بلوچستان با اشاره به اهمیت نظام آموزش رسمی در توسعه پایدار هر جامعه، گفت: باید بپذیریم که مسئله اجتماعی پوشش فراگیر آموزش‌وپرورش همگانی در سیستان و بلوچستان، با وجود اصل ۳۰ قانون اساسی و منویات مقام رهبری کماکان با چالش جدی مواجه بوده و ضرورت دارد تا تمامی نهادهای متولی با رویکردهای اقتصادی، حمایتی، فرهنگی - اجتماعی، هویتی و اطلاعاتی و زیرساختی، نهایت تلاش خود را در پوشش حداکثری اشتغال به تحصیل در بازه سنی ۷ تا ۱۸ سال انجام دهند. وی افزود: آمایش نامناسب مدارس به‌ویژه در مراکز جمعیتی روستایی، برخی از فرهنگ‌های سنتی به‌ویژه مرتبط با دانش‌آموزان دختر مقاطع متوسطه اول و دوم، معضلات معیشتی خانوارها و ضرورت اشتغال به فعالیت اقتصادی نوجوانان به‌ویژه در شهرهای نوار مرزی به واسطه فقر خانوارها، کمبود مدارس یا کادر آموزشی مقاطع متوسطه اول و دوم در مراکز روستایی، کودک‌همسری و ضعف در برخی شیوه‌های فرزندپروری و معضلات مرتبط با هویت یا منع خدمات، برخی از مهم‌ترین چالش‌های ترک تحصیل دانش‌آموزان این استان محسوب می‌شود. وی ادامه داد: در مجموع نرخ بازماندگی و ترک تحصیل در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی۴۲ هزار و ۸۴۵ نفر، در ترک تحصیل مقطع متوسطه اول ۳۷ هزار و۹۵۸ نفر و در مقطع متوسطه دوم ۶۸ هزار و ۶۴ نفر است.