آگاه: فرزین این را هم گفت که آنچه هم‌اکنون در قالب ارز توافقی در جریان است حاصل توافق میان دو نفر است که با چانه‌زنی به توافق می‌رسند ولی در سامانه طراحی‌شده در بازار، حراج صورت می‌گیرد و نرخ تعیین می‌شود؛ تلاش بانک‌مرکزی نیز بر این است که «بازار نیما به بازار ارز توافقی منتقل شود» و نرخ نیز در این بازار تعیین شود. رییس‌کل بانک‌مرکزی تاکید کرد: نرخ ارز در بازار توافقی براساس مکانیزم عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد و بانک‌مرکزی هم بخشی از ارز خود را در آنجا عرضه خواهد کرد و تلاش می‌کنیم تا نرخ در یک کانال حرکت کند. فرزین با بیان اینکه با شروع‌به‌کار سامانه بازار ارز توافقی امکان مبادله ارز برای تمام فعالان اقتصادی فراهم می‌شود، افزود: بانک‌مرکزی نقش ناظر را در این بازار ایفا خواهد کرد و تنها در صورت نیاز، اقدامات سیاستی خود را با ورود به بازار به‌عنوان عرضه‌کننده ارز در این بازار اجرا خواهد کرد. وی چارچوب سیاست‌گذاری نرخ ارز را نرخ ارز شناور عنوان و تاکید کرد: نرخ شناور به‌معنای رهاشدگی در بازار ارز نیست و در همه کشورها بانک‌مرکزی با استفاده از ابزارهای اقتصادی به کنترل و مدیریت نرخ ارز شناور مبادرت می‌کنند و ما نیز از این قضیه مستثنا نخواهیم بود.
بررسی اظهارات فرزین نشان می‌دهد احتمالا در این بازار جدید، صادرکنندگان خرد ارزهای حاصل از صادرات خود را در این بازار عرضه و متقاضیان آن را دریافت کنند. پیش‌بینی می‌شود نرخ ارز در این بازار نزدیک به نرخ بازار غیررسمی و تا حدودی تعادلی باشد. همین موضوع باعث می‌شود سیاستگذار بتواند بازار را کنترل کند. از سوی دیگر، این طرح می‌تواند منجر به تقویت انگیزه صادرکنندگان و افزایش بازگشت ارز به کشور شود. همچنین در چنین بستری اگر نیازهای ارزی فراهم شود، افراد و شرکت‌هایی که هزینه بالایی دارند دیگر به سراغ بازار غیررسمی برای تامین نیازهای ارزی خود نخواهند رفت.
البته نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که پیش از این برنامه سیاستگذار برای سامانه نیما نیز این بود که در آنجا هم نرخ ارز توافقی تعیین شود و به نرخ تعادلی ارز نزدیک باشد؛ اما این اتفاق نیفتاد؛ بنابراین باید در این خصوص دقت شود که بازار توافقی که سیاستگذار برای اجرای آن برنامه دارد، به سرنوشت بازار نیما دچار نشود. اگر این اتفاق بیفتد، شاهد پدید آمدن یک نرخ جدید برای ارز خواهیم بود؛ آن هم در شرایطی که در اقتصاد ایران تعدد نرخ بسیار بالایی برای ارز وجود دارد.
مصائب ارز چند نرخی
از سوی دیگر، ارز چندنرخی یکی از چالش‌های بزرگ اقتصاد ایران است که نه‌تنها به بروز نوسانات شدید در بازار منجر می‌شود، بلکه بستر مناسبی برای رانت‌خواری، فساد و هدررفت منابع ارزی کشور فراهم می‌کند. این سیستم پیچیده و ناکارآمد باعث شده تا بخش‌های مختلف اقتصادی، از تولیدکنندگان داخلی گرفته تا مصرف‌کنندگان نهایی، با مشکلات جدی مواجه شوند؛ بنابراین، حرکت به‌سمت تک‌نرخی کردن ارز به‌عنوان یک راهکار ضروری مطرح می‌شود و تلاش بانک مرکزی در زمینه راه‌اندازی ارز توافقی به همین جهت پیش‌بینی شده است. اما این حرکت باید با یک برنامه‌ریزی دقیق و مدون صورت گیرد تا از ایجاد مشکلات بیشتر جلوگیری شود.
خط پایانی بر رانت واردات
رییس کمیسیون جهش و رونق تولید و نظارت بر سیاست‌های کلی اصل۴۴ قانون اساسی در زمینه تاثیر بازار ارز توافقی به خبرنگار آگاه، گفت: حدودا ۱۵میلیارد دلار از محل صادارت نفت در اختیار دولت قرار می‌گیرد و این موضوع برای واردات کالای اساسی نظیر شکر، برنج و دانه‌های روغنی هزینه می‌شود.
نماینده مردم «شیراز و زرقان» در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه بخشی از صادراتی که صورت می‌گیرد متعلق به دولت نبوده و متعلق به اشخاص است، گفت: این صادرات اصولا مربوط به پتروشیمی‌هاست؛ ازاین‌رو پتروشیمی‌هایی که خوراک را با ارز نیمایی حساب می‌کنند، باید ارزشان را هم با ارز نیمایی به دولت بازگرداند. جعفر قادری با بیان اینکه پتروشیمی‌هایی وجود دارد که در مراحل بعدی ماده اولیه خود را با نرخ ارز آزاد خریداری و بانک مرکزی تاکید دارد که با نرخ ارز نیمایی ارز خود را بازگردانند، تاکید کرد: در این شرایط باید تاکید کنم که بانک مرکزی متاسفانه در این بخش زور می‌گوید و رویکرد غیرمنطقی را در پیش گرفته است. متاسفانه بانک مرکزی این پتروشیمی‌ها را وادار می‌کند که ارزشان را به صورت نیمایی بازگردانند که باید گفت این رویکرد رویکردی کاملا غلط است و می‌تواند تمام واحدها را به تعطیلی بکشاند.
رییس کمیسیون جهش و رونق اقتصادی مجلس با اشاره به بررسی این قبیل معضلات در این کمیسیون اظهار کرد: جلسات متعددی در رابطه با این قبیل مشکلات در کمیسیون جهش و رونق تولید برگزار و تذکراتی به مسئولان داده شده است. وی با طرح این پرسش مبنی بر اینکه چه کسی گفته است که دولت نفت خام را با ارز نیمایی به پالایشگاه‌ها دهد، بیان کرد: درواقع دولت باید با ارز آزاد نفت خام را به پالایشگاه‌ها داده و پنج تا ۶ فرآورده‌ای را که از پالایشگاه دریافت می‌کند با ارز آزاد از آنها خریداری کند و پالایشگاه‌ها هم فرآورده‌های مازاد این ۶فرآورده را با نرخ ارز آزاد به بخش‌های پایین‌دستی بدهند.
قادری تاکید کرد: متاسفانه با کاری که درحال‌حاضر صورت می‌گیرد، صف‌های طویلی پشت در بانک مرکزی شکل گرفته و یک رانتی بیخود و بی‌جهت برای یک عده ایجاد شده است؛ بنابراین باید به این قبیل اقدامات ازسوی بانک مرکزی پایان داده شود. ما بارها این نکته را به مسئولان تذکر دادیم و البته مسئولان نیز خودشان هم به این قبیل مسائل اذعان دارند. قادری با اشاره به ویژگی‌های ایجاد سامانه ارز توافقی بیان کرد: در قالب این فرآیند نرخ ارز ازسوی بانک مرکزی تعیین نشده و به‌صورت توافقی بین خریدار و فروشنده تعیین می‌شود؛ چراکه دلیلی هم ندارد که بانک مرکزی بیاید و در این بخش نرخ‌گذاری کند. وی بیان کرد: بنابراین ایجاد بازار ارز توافقی با این هدف مدنظر قرار گرفته است که صف ارزی دیگری مقابله بانک مرکزی شکل نگیرد و رانتی که تاکنون برای واردکنندگان ایجاد شده، حذف شود.
قادری تاکید کرد: بنابراین ایجاد بازار ارز توافقی، بازار مناسبی بوده و موجب بازگشت ارز به کشور خواهد شد. همچنین این مسئله می‌تواند کم‌اظهاری ارزی را حذف و بازار چند نرخی ارز را از بین ببرد. همچنین راه‌اندازی بازار ارز توافقی مسیر بازگشت ارز صادرات از سازوکارهای رسمی را فراهم می‌کند. نماینده مردم «تنکابن و رامسر» در مجلس شورای اسلامی گفت: ایجاد و راه‌اندازی بازار ارز توافقی برای صادرکنندگان باعث می‌شود تا صادرکنندگان رغبت بیشتری به صادرات پیدا کرده و در قالب سازوکارهای رسمی، ارز خود را بازگرداندند.
راه‌اندازی بازار ارز توافقی مسیر بازگشت
ارز صادرات از سازوکارهای رسمی را فراهم می‌کند
همچنین رییس کمیسیون اقتصادی مجلس پیش‌تر در گفت‌وگویی در ارزیابی خود از اقدام بانک مرکزی در ایجاد و راه‌اندازی بازار ارز توافقی برای صادرکنندگان، گفته بود؛ بالاخره تجارب گذشته نشان می‌دهد که اگر بازاری را که ما اسم آن را بازار رسمی می‌گذاریم، پوشش کافی برای مبادلات در حوزه کالاها و خدمات مختلف را نداشته باشد، لاجرم متقاضیان این بازار یا حتی عرضه‌کنندگان، به اصطلاح، به محل و جای دیگری کوچ خواهند کرد و این مسئله نهایتا منجر به توسعه بازارهای غیررسمی خواهد شد.
نماینده مردم «تنکابن و رامسر» در مجلس دوازدهم ادامه داد: زمانی که ما دچار یا دارای بازارهای موازی باشیم ناخواسته می‌بایست شاهد انواع مشکلات شویم؛ یکی از این دست مشکلات این است که بخشی از معاملات تحت پوشش قرار داده نشود با وجود اینکه ممکن است حتی این نیازها، از جمله نیازهای ضروری کشور باشد.
سید شمس‌الدین حسینی با بیان اینکه بازار موازی اصولا بازار غیرشفافی است، تاکید کرد: در این صورت ما شاهد این خواهیم بود که رانت‌هایی در داخل کشور شکل گیرد. طبیعتا هرچه بانک مرکزی توفیق توسعه بازار را به دست بیاورد و انعطافی را در بازار ارز و نرخ ارز حاکم و ایجاد کند، امکان تسویه و بازگشت ارز صادرات و همچنین پوشش مبادلات بیشتر فراهم خواهد شد. وی تصریح کرد: همچنین این امر باعث می‌شود تا به‌نوعی حتی صادرکنندگان رغبت بیشتری به صادرات پیدا کرده تا در سازوکارهای رسمی، ارز خود را بازگردانده و ما به سمتی حرکت کنیم که شکاف بازار ارز رسمی و غیررسمی در نرخ، کاهش پیدا کرده و رفته‌رفته بازار رسمی بر بازار غیررسمی ارز غلبه پیدا کند.