آگاه: مازوت از ترکیبات نفت خام به شمار می‌آید که حاصل تقطیر جزء به جزء آن به هنگام پالایش نفت خام است و بعد از تبخیر بنزین و سایر فرآورده‌های سبک‌تر، از نفت خام به‌دست می‌آید. اما از آنجا که زنجیره تولید بنزین و سایر مشتقات نفت خام به دلایل مختلف در کشور به‌صورت کامل انجام نمی‌شود، حجم مازوت تولیدشده در پالایشگاه‌های ما به نسبت بالاست. از طرفی ارزان بودن آن باعث می‌شود صادراتش باتوجه‌به شرایط تحریم و محدودیت‌های نقل و انتقال دریایی صرفه اقتصادی نداشته باشد. مضاف بر اینکه رقبای تولیدکننده دیگری در منطقه از جمله روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان وجود دارند که فعالیتشان باعث می‌شود نفت کوره با درصد گوگرد بالا در کاسه خودمان بماند و کدام مشتری بهتر از مشتری خودی که پای خوب و بدِ جنس آشنا می‌ماند. اما این وفاداری مشتری به‌طور متوسط ۱۰میلیارد دلار خسارت مالی و مرگ بیش از ۳۰هزار نفر را در سال رقم می‌زند.
۱۳.۹درصد مرگ‌ها به سبب ذرات معلق در هوا
طبق آیین‌نامه قانون هوای پاک، وزارت بهداشت وظیفه دارد که سالانه مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا را بررسی، محاسبه و منتشر کند، بر این اساس از سال۱۳۹۵ مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا را سالانه محاسبه و منتشر می‌کند. طبق بررسی‌ها و محاسبات مبتنی‌بر مدل پیشنهادی سازمان جهانی بهداشت در ۳۳شهر کشور، در سال۱۴۰۱، PM ۲.۵ ذرات معلق در هوا محاسبه شد که نشان داد ۱۳.۹درصد از مرگ‌های طبیعی در کشورمان، منتسب به این ذرات معلق بوده است. علاوه‌براین، طبق اعلام رسمی وزارت بهداشت در اواخر سال گذشته، میانگین غلظت ذرات معلق در کشور ما ۳۸میکروگرم است که ۷.۶برابر بالاتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت و بیش از سه برابر استاندارد ملی است. این گزارش همچنین می‌افزاید کشور ما ازلحاظ کیفیت هوا در مقایسه با سایر کشورهای جهان، رتبه بیست‌ویکم را بین ۱۳۱کشور دارد و چاد، عراق، پاکستان، بحرین و بنگلادش بدترین کیفیت هوا را داشته‌اند.
از سوی دیگر، درحالی‌که بالاترین شاخص کیفیت هوا در جهان به‌طور میانگین عدد ۱۶۹ است، میانگین شاخص کیفیت هوا در ایران عدد ۹۴ است و براساس آخرین آمارها، از بین ۹۲پایتخت کشورهای دنیا، شهر تهران، رتبه۱۹ را از نظر غلظت ذرات معلق (آلودگی هوا) دارد و شهرهای دهلی، داکا و پایتخت مغولستان رتبه اول تا سوم را از نظر آلودگی هوا دارند.
با وجود انتشار این آمار، دست‌کم سه‌بار در سال ازسوی مراکز اجرایی و نظارتی مختلف کشور، لازم نیست تحلیل آمار بدانید که متوجه شوید چندماه در سال در عمل نفس کشیدن برایتان دشوار می‌شود. نزدیک شدن به این روزها که عموما در فصل سرما راه بر تنفس مردم می‌بندند باعث شد کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا در دومین جلسه خود دستور به توقف مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های سه استان کشور بدهد و بین سلامت و زیست بهینه مردم و ناترازی انرژی و احتمال افزایش خاموشی‌ها، اولی را ترجیح دهد.
۱۶میلیون تن مازوت‌سوزی فقط در یک استان
معاون اجرایی رییس‌جمهوری جزییات این تصمیم را اینطور شرح داد: سال‌هاست مشکل آلودگی هوا در کشور نه‌تنها حل نشده، بلکه تشدید هم شده است و کاهش کیفیت هوا نشان می‌دهد یا قانون را خوب ننوشته یا مجری خوبی نبوده‌ایم.
وی با تاکید بر اینکه در فصل سرما پدیده وارونگی هوا و ناترازی انرژی در این فصل از عوامل تشدیدکننده آلودگی هواست؛ افزود: سالانه ۱۶میلیون تن مازوت برای تولید برق در کلانشهر اراک مصرف می‌شود که این امر، مشکلاتی برای زندگی و حیات مردم این استان و همچنین سایر استان‌ها نظیر تهران، البرز و اصفهان ایجاد کرده است.
قائم‌پناه با تاکید بر اینکه حفظ سلامت مردم، برای دولت وفاق ملی یک اصل است، تصریح کرد: به این علت رییس‌جمهور دستور دادند برای تامین سلامت مردم استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها ممنوع شود. این عادلانه نیست که ما برای تامین برق عده‌ای، باعث به خطر افتادن سلامتی و حتی جان عده دیگری از مردم شویم.
معاون اجرایی رییس‌جمهوری ادامه داد: تصمیم به متوقف شدن مصرف سوخت مازوت ممکن است منجر به کاهش تولید برق در شبکه توزیع و خاموشی شود اما چاره‌ای نداریم، زیرا نمی‌توانیم شاهد مرگ مردم بر اثر آلودگی باشیم. قائم‌پناه با اشاره به اینکه متاسفانه استفاده از مازوت و آلودگی ناشی از آن بیماری‌های بسیاری را ایجاد کرده‌اند، افزود: ممکن است ممنوعیت استفاده از مازوت مشکلاتی را برای حوزه‌های مختلف صنعت به‌خصوص تولید برق ایجاد کند اما مقرر شده است که وزارت نیرو ساعت‌های خاموشی را تنظیم و طبق برنامه، از قبل اعلام کند و به همین علت، پیشاپیش از همه مردم برای این خاموشی عذرخواهی می‌کنیم. در این میان تلاش‌های نیروگاه‌ها که به‌تازگی رنگ و بوی رسانه‌ای هم به خود گرفته بود نتوانست مانع تصمیم اعضای این کارگروه که از رییس سازمان حفاظت از محیط‌زیست، معاون اجرایی رییس‌جمهوری، استاندار استان مرکزی و نمایندگان وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های متولی امر کاهش آلودگی هوا تشکیل شده را بگیرد.
واکنش‌ها به توقف مازوت‌سوزی
حجت‌الاسلام سیدمحمد حسن ابوترابی‌فرد، خطیب موقت نماز جمعه این هفته تهران با قدردانی از اقدام درست و مبتنی بر قانون دولت نسبت به توقف مصرف مازوت در سه نیروگاه، گفت: این تصمیم نقش موثری در کاهش آلودگی هوا و ارتقای سطح سلامت شهروندان خواهد داشت و امیدوارم با هماهنگی قوای سه گانه و دستگاه متولی در خصوص کاهش و رفع ناترازی انرژی تصمیمات منطقی میان‌مدت و بلندمدت اتخاذ شود.
علی ربیعی، دستیار اجتماعی رییس‌جمهوری نیز تاکید کرد: هیچ سیاستی بدون سنجش تاثیر آن و درنظرگرفتن منفعت مردم اتخاذ نخواهد شد. وی با اشاره به دستور رییس‌جمهوری برای توقف مازوت‌سوزی در سه نیروگاه کشور در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «مسئولیت اجتماعی یعنی هرکسی آثار مفید و زیان‌بار کنش خود را محاسبه و سپس تصمیم‌گیری کند.
با وجود فشار زیادی که بر دستگاه‌های دولتی وارد خواهد شد، دستور شجاعانه‌ای ازسوی دکتر پزشکیان، مبنی بر متوقف شدن مصرف سوخت مازوت در اراک و شازند صادر شد. هیچ سیاستی نیز بدون سنجش تاثیر آن و درنظرگرفتن منفعت مردم اتخاذ نخواهد شد. مسئولیت اجتماعی یعنی مراقبت از مردم در قبال هر تصمیم.»
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت نیز با تاکید بر اینکه نباید بخشی از جامعه با جانشان هزینه تولید برق را پرداخت کنند، گفت: می‌توان برای مدت محدودی، «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد. وی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی فیلترشده ایکس نوشت: «شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند. از همین رو به دستور رییس‌جمهور مازوت‌سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه‌ای دارند، متوقف می‌شود. می‌توان برای مدت محدودی، «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد.»
بعد از نیروگاه‌ها نوبت وسایل نقلیه است
سال‌هاست که آلودگی هوا با فصل سرما همراه می‌شود و به ریه شهروندان شهرهای مختلف حمله می‌کند.
به همین دلیل هوا که سرد می‌شود، مردم و فعالان محیط‌زیست از بین نفس‌های به‌شماره‌افتاده آسمان شهرها، روزهای با هوای پاک را می‌شمارند که اغلب به‌ندرت به یک ماه می‌رسند. همین مسئله باعث شد که انصاری که فعالان و دلسوزان محیط زیست، مسندنشینی‌اش بر ساختمان مشرف به پارک پردیسان را مبارک دانسته بودند، در حاشیه جلسه کارگروه یادشده بگوید: نباید فقط در نزدیکی فصل سرما به سراغ حل مشکل آلودگی هوا برویم و باید در طول سال برنامه‌ها پیگیری شود. او ادامه داد: نکته مهم این است که تکالیف دستگاه‌ها پیگیری شود و نباید فقط به این بسنده کنیم که فصل سرد سال برسد، آلودگی هوا اتفاق بیفتد و بعد آن موضوعات را پیگیری کنیم. اگر می‌خواهیم مشکل آلودگی حل شود، باید در طول سال برنامه‌ها پیگیری شود. در دولت چهاردهم برنامه این است که ان‌شاءالله بتوانیم روی محورهای پیش‌بینی‌شده در شهرهای مختلف به‌خصوص کلان‌شهرهایی که آلودگی‌های صنعتی دارند، تمرکز کنیم.
همچنین روی شهرهایی هم با منشأ آلودگی منابع متحرک مثل خودروها و وسایل نقلیه تمرکز خواهیم داشت. امیدوارم شاهد نتایج خوبی باشیم و تعداد روزهای ناسالم در شهرهای بزرگ‌تر کاهش پیدا کند.
رقابت با اروپا زیر سایه تحریم
براساس این گزارش، در شرایطی که کشور اجرای یکی از بندهای قانون هوای پاک و آیین‌نامه اجرایی‌اش را بعد از هفت سال مسکوت ماندن جشن گرفته، اتحادیه اروپا از کاهش هشت درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای در حوزه یورو خبر می‌دهد.
بنا بر اعلام آژانس محیط‌زیست اروپا (EEA) در سال ۲۰۲۳، انتشار گازهای گلخانه‌ای در اتحادیه اروپا کاهش چشمگیری یافت. این کاهش عمدتا به کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و افزایش استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر نسبت داده شده است. آمار نشان می‌دهد که انتشار خالص گازهای گلخانه‌ای در اتحادیه اروپا برای سال۲۰۲۳ به میزان ۳۷درصد کمتر از سطح سال ۱۹۹۰ رسیده است.
این در حالی است که در دو سال گذشته، روند کاهش انتشار به‌دلیل بحران‌های انرژی و بهبود از دوران کووید۱۹، کند شده بود. طبق این آمار، اتحادیه اروپا اکنون بار دیگر در مسیر دستیابی به هدف بی‌طرفی کربنی قرار گرفته است. در سال۲۰۲۳، منابع تجدیدپذیر حدود ۴۴.۷درصد از برق اتحادیه اروپا را تامین کردند و از سوخت‌های فسیلی (۳۲.۵درصد) و انرژی هسته‌ای (۲۲.۸درصد) پیشی گرفتند. همچنین، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در مصرف کلی از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۳ از ۱۰.۲ درصد به ۲۴درصد افزایش یافته است.
هدف ۲۰۳۰ در دسترس است
کمیسیون اروپا اعلام کرد که اتحادیه اروپا همچنان در مسیر دستیابی به هدف کاهش ۵۵درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ قرار دارد. این کاهش‌ها همراه با افزایش تولید ناخالص داخلی به میزان ۶۸درصد بوده و نشان‌دهنده «روند ادامه‌دار جدایی رشد اقتصادی از انتشار آلاینده‌ها» است. این کاهش، به گفته کمیسیون، بزرگ‌ترین کاهش سالانه در چند دهه گذشته بوده است، به‌جز سال۲۰۲۰ که به‌دلیل پاندمی کرونا، کاهش انتشار ۹.۸درصدی را تجربه کرده بود.
آژانس محیط‌زیست اروپا نیز تاکید کرد که هدف ۲۰۳۰ «در دسترس» است اما هشدار داد که کشورهای عضو باید برای دستیابی به اهداف اقلیمی و انرژی اروپا، این روند کاهشی را حفظ کنند. اتحادیه اروپا هدف خود را برای بی‌طرفی کربنی تا سال۲۰۵۰ تعیین کرده است، در حالی که این هفته سیلاب‌های مرگبار در اسپانیا به‌عنوان یکی از جدیدترین پدیده‌های ناشی از تغییرات اقلیمی کشورهای عضو را تحت‌تاثیر قرار داد.
در خارج از اتحادیه اروپا، وضعیت نگران‌کننده‌تر است. سازمان جهانی هواشناسی گزارش داده که با وجود تعهدات جهانی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای، میزان دی‌اکسید کربن، متان و اکسید نیتروژن در سال۲۰۲۲ به بالاترین حد خود رسید و این روند در سال ۲۰۲۳ نیز ادامه داشته است. این در حالی است که به‌رغم ظرفیت‌های طبیعی تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور، دستیابی به فناوری و ابزار تولید انرژی برای ما سال‌هاست که تحریم است؛ به بیان دیگر، اهداف ۲۰۳۰ که ژست محیط‌زیستی اتحادیه اروپا را کامل می‌کند، در شرایطی اتخاذ می‌شود که تحریم‌های ریز و درشت این اتحادیه هر سال بیش از گذشته به دست و پای فعالیت‌های زیست‌محیطی سایر کشورها می‌پیچد و موانع زیادتری پیش پای توسعه با محوریت حفظ محیط‌زیست می‌گذارد.