آگاه: هفته پژوهش و فناوری امسال با شعار «پژوهش و فناوری، پیشران جهش تولید با مشارکت مردم» به مدت یک هفته یعنی از ۲۳ تا ۲۹آذر برگزار می‌شود. ستاد ملی هفته پژوهش و فناوری روزهای هفته پژوهش سال جاری را به شرح زیر نامگذاری کرده است:
جمعه ۲۳ آذر: پژوهش و فناوری زمینه‌ساز رشد و جهش تولید
شنبه ۲۴ آذر: مدرسه، بنیان پژوهش و فناوری
یکشنبه ۲۵ آذر: پژوهشگران و فناوران طلایه‌داران مرجعیت علمی
دو شنبه ۲۶ آذر: تعامل دانشگاه با جامعه و صنعت، ضرورت جهش تولید
سه‌شنبه ۲۷ آذر: وحدت حوزه و دانشگاه، هم‌افزایی برای وفاق ملی
چهارشنبه ۲۸ آذر: پژوهش و فناوری، پیشران دیپلماسی علمی
پنج‌شنبه ۲۹ آذر: پژوهش و فناوری و مشارکت مردم
همانطورکه به اهداف نامگذاری چنین روز و هفته‌ای اشاره کردیم، در این یک هفته مراکز و نهادهای مختلف برنامه‌های متنوع و متعددی با موضوع پژوهش برگزار می‌کنند که بسیار جای خوشحالی دارد اما بخش غم‌انگیز ماجرا این است که به موضوع پژوهش یکبار در سال آن هم به چشم مناسبتی نگاه شود.
به نظر می‌رسد قدر و ارزش «پژوهش» در کشور ما آنطور که باید دانسته نمی‌شود و سیاستگذاران کشور به اهمیت آن پی نبردند.
این درحالی است که «پژوهش» ارتباط مستقیم با توسعه در یک کشور دارد و پژوهش در هر موضوع، به هر گونه و در هر سطحی که انجام شود، تلاشی منسجم و نظام‌مند در راستای توسعه دانش موجود درباره موضوع‌هایی است که با آنها سروکار داریم؛ به بیان دیگر پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راهکارهای ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصه‌های زندگی.
با درنظرگرفتن اینکه نسبت‌به امر پژوهش در کشور «بی‌مهری» شده بنا داریم در گزارش پیش رو درباره جشنواره پژوهشی صحبت کنیم که علی‌رغم اهمیت موضوعش خیلی به آن پرداخته نمی‌شود، حتی در همین ایام هفته پژوهش.
نزدیک به ۳۰ سال سابقه؛ ۱۷ دوره برگزاری
معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات کنونی) از سال۱۳۷۵، اجرای طرح «انتخاب برترین پژوهش‌های فرهنگی کشور» را جزو فعالیت‌های فرهنگی خود قرار داد و از سال۱۳۸۰ پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با حمایت جدی از پژوهشگران برای تقویت «فرهنگ پژوهش» و تشویق آنها به انجام پژوهش‌های روشمند و بومی به‌منظور تولید داده‌های برخاسته از نیازهای فرهنگی جامعه به‌مثابه ابزاری برای برنامه‌ریزان و سیاستگذاران فرهنگی و ارزیابی توانایی‌های پژوهشی کشور در حوزه فرهنگ، این روند را ادامه داد.
اگرچه برگزاری این جشنواره خیلی منظم و مستمر نبود اما هرطور بود به حیات خود تاکنون ادامه داده است؛ به‌عنوان مثال، دوره قبلی جشنواره (شانزدهمین جشنواره بین‌المللی پژوهش فرهنگی) بعد از پنج سال تعویق برگزار شد.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با برگزاری مستمر جشنواره پژوهش فرهنگی در جریان‌سازی پژوهش فرهنگی نقشی مهم ایفا کرده است. تشخص ویژه جشنواره «پژوهش فرهنگی» به دیگر جشنواره‌ها مانند جشنواره فارابی که شمول و عمومیتی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی دارد، معطوف‌بودن آن به پژوهش‌های فرهنگی است که اجرای آن با این ویژگی، معنادار می‌شود. تنها جشنواره‌ای که به‌طور اختصاصی موضوع «پژوهش» در حوزه فرهنگ و هنر ایران و نه لزوما آثار فرهنگی و هنری را بررسی و ارزیابی می‌کند «جشنواره پژوهش فرهنگی» است. علاوه‌بر این، این جشنواره، تنها جشنواره‌ای است که ارزیابی آثار پژوهشگران خارجی در حوزه «فرهنگ و هنر ایران» را در اهداف خود داشته است. در خارج از کشور، بیش از ده‌ها مرکز تحقیقاتی و پژوهشی در حوزه ایران‌شناسی، فعالیت می‌کند. جشنواره پژوهش فرهنگی می‌تواند زمینه‌ای باشد برای شناسایی و رصد این تحقیقات. حتی در حوزه «دیپلماسی فرهنگی» نیز که به‌مثابه یکی از برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گسترش ارتباطات و مبادلات جهانی فرهنگ و هنر تعریف شده است. برگزاری چنین جشنواره‌ای، می‌تواند به‌مثابه ابزاری در توسعه مناسبات و دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران استفاده شود.در اهمیت و ضرورت برگزاری جشنواره پژوهش فرهنگی باید گفت ترویج فرهنگ پژوهش در جامعه، به‌نحوی که بتواند جریان تحقیق را از حالت تصادفی و موسمی به‌شکل روندی منظم و نهادگونه و پایدار مبدل سازد و پژوهش را به‌مثابه وسیله اصلی برای ارتقای دانش و فن شناخت مجهولات و یافتن راه‌حل مشکلات در ارتباط با نیازهای کشور شناسانده و نهادی کند، مضاف برآنکه مستلزم سالم‌سازی و ارتقای فضای فرهنگی کشور است، نیازمند بستری مناسب برای کانالیزه کردن (مجرامند کردن) آن نیز هست. پایه و مایه این بستر در کاربست روندی است که به‌واسطه آن از انجام و اجرای پژوهش‌های موازی، پراکنده و پاشان و بی‌توجه به نیازهای اساسی جامعه جلوگیری کند. «جشنواره پژوهش فرهنگی»، محملی است مناسب تا از رهگذر آن بتوان در روشمند و هدفمندکردن پژوهش، گام‌هایی استوار برداشت.از میان ده‌ها جشنواره‌ای که سالانه در ایران برگزار می‌شوند و آثار فرهنگی- هنری را بررسی می‌کنند مانند جشنواره‌های فیلم فجر، تئاتر، موسیقی، کتاب سال، فارابی، علامه طباطبایی و... تنها جشنواره‌ای که اختصاصا موضوع پژوهش در حوزه فرهنگ و هنر ایران - و نه لزوما آثار فرهنگی، هنری- را بررسی و ارزیابی می‌کند «جشنواره پژوهش فرهنگی» است.
فراخوان هفدهمین جشنواره بین‌المللی پژوهش فرهنگی اواخر شهریور منتشر شد و در متن این فراخوان آمده است: هفدهمین جشنواره بین‌المللی پژوهش فرهنگی با موضوعیت تحقیقات حوزه فرهنگ و مسائل فرهنگی ایران و در قالب‌های طرح پژوهشی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رساله دکتری، کتاب، مقاله (پُراستناد) و گزارش سیاستی اثر می‌پذیرد.«فرهنگ»، «رسانه و ارتباطات»، «فناوری‌های جدید و آینده‌پژوهی فرهنگی»، «هنر»، «پژوهش‌های دینی و اسلامی» محورهای فراخوان این دوره از جشنواره بین‌المللی پژوهش فرهنگی هستند.در این دوره از جشنواره محدودیتی در تعداد ارسال اثر برای پژوهشگر وجود ندارد.تاکنون مهلت ارسال آثار برای این جشنواره دوبار تمدید شده که در آخرین اطلاعیه دبیرخانه جشنواره ۳۰آذر آخرین مهلت ارسال آثار ذکر شده است. اختتامیه هفدهمین جشنواره بین‌المللی پژوهش فرهنگی اردیبهشت سال ۱۴۰۴ است.همچنین در این دوره از جشنواره دومین دوره جایزه ویژه زنده‌یاد دکتر عماد افروغ که نقد و سیاستگذاری فرهنگی نام دارد به پژوهشگر برتر در این حوزه اهدا می‌شود. اختصاص جایزه ویژه به پژوهش برتر در زمینه نظام ارتباطات و اطلاع‌رسانی قوه مجریه از دیگر اتفاقات این دوره از جشنواره پژوهش فرهنگی است.
جشنواره‌ای پربار اما مظلوم
با مروری بر ۱۷دوره جشنواره پژوهش فرهنگی و برگزیدگان آن مشخص می‌شود که پژوهش‌ها و پژوهشگران خوبی در این جشنواره شرکت کردند اما موضوعی که باعث شده آنها دیده نشوند این است که این پژوهش‌ها جنبه کاربردی و عملی پیدا نکردند و فقط در حد پژوهش ماندند؛ این درحالی است یک پژوهش زمانی باارزش می‌شود که از نتایجش استفاده شود و موردبهره‌برداری قرار گیرد.
اگر قرار باشد به این سوال جواب دهیم که برگزاری چنین جشنواره‌ای به چه دردی می‌خورد باید بگوییم این جشنواره به مسئله‌شناسی و راه‌حل‌شناسی غنی در حوزه فرهنگ کمک می‌کند؛ از سوی دیگر، این کارکردها نشان از اهمیت جشنواره بین جشنواره‌های مختلف علمی فرهنگی کشور دارد و شاید بتوان گفت که این پژوهش‌ها که ارائه می‌شود فقط در لایه سیاست‌پژوهی نیست، بلکه کمک به غنا و تولید و حتی مصرف فرهنگی می‌شود؛ به عبارت دیگر، جشنواره منجر به اعتبار زیست‌بوم فرهنگی کشور می‌شود، از سوی دیگر، این جشنواره با آنچه در حوزه فرهنگ و هنر اتفاق می‌افتد متفاوت است؛ اما اینکه در کنار این گروه‌های مختلف که به نوعی دربردارنده اجزای زیست‌بوم فرهنگی است، وجود بخش بین‌الملل از اهمیت مضاعفی برخوردار است، ازجمله اینکه قوت و اغنای بخش فرهنگی کشور متاثر از دادوستدهایی است که در عرصه پژوهش های فرهنگی و به‌خصوص در گستره بین‌الملل انجام می‌شود.محمدرضا بهمنی، مدیر بخش بین‌الملل شانزدهمین جشنواره پژوهش‌های فرهنگی درخصوص کارکرد اصلی این جشنواره گفته بود: این جشنواره پژوهش‌های فرهنگی را از قفسه‌نشینی خارج کند و از گروه‌های علمی به روی میز نظام سیاستگذاری منتقل می‌کند.قاسم زائری، دبیر دوره قبلی این جشنواره نیز درخصوص اینکه چرا تاکنون پژوهش‌های انجام‌شده ازسوی دانشگاهیان و متخصصان حوزه فرهنگ کاربردی نشده است، گفته بود: پژوهش و گزارش‌های راهبردی و سیاستگذاری با آنچه در میدان رخ می‌دهد، فاصله دارد. پیشنهادات زیادی مطرح می‌شود اما در اجرا شاهد اتفاق مثبتی نمی‌شویم، زیرا اجرا تحت‌تاثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد و نتایج مناسبی حاصل نمی‌شود. اجرای پژوهش‌های حوزه فرهنگ در سطح جامعه نیازمند بودجه است؛ برای مثال، بازی و انیمیشن سرمایه عظیمی را می‌طلبد که از توان دولت خارج است و بخش خصوصی باید وارد میدان شود.
با این حساب معلوم می‌شود که هرچقدر هم که نهادهای فرهنگی در امر پژوهش تلاش کنند تا دولت ضرورت آن را حس نکند و به بیان ساده‌تر آن را جدی نگیرد به موضوعات مرتبط با پژوهش فرهنگی و به‌خصوص این جشنواره فقط به چشم یک مناسبت، جایزه و جشنواره نگاه می‌شود و نه یک امر ضروری.