آگاه: درست آبان امسال بود که به‌دلیل نگرانی‌های شدید درباره آلودگی هوا در شهرهای بزرگ، ممنوعیت استفاده از سوخت مازوت در سه نیروگاه در شهرهای اراک، اصفهان و کرج در هیات‌دولت تصویب شد. طبق این تصمیم، نیروگاه‌های شازند، منتظر قائم و شهید منتظری در سه کلانشهری که در هر فصل سرد بار ناترازی انرژی را به‌دوش می‌کشند، از سوزاندن مازوت منع شدند که در همین مدت حدود ۱۶میلیون لیتر مازوت از منابع آلودگی حذف شد؛ اما هنوز یک ماهی از این ماجرا نگذشته بودکه خبرها نشان می‌دهند نیروگاه شازند مجددا مازوت‌سوزی را از سرگرفته است! براساس گزارش‌های منتشرشده، درحال‌حاضر سهم نیروگاه‌ها در تولید ذرات معلق تنها حدود هفت درصد است، درحالی‌که بخش حمل‌ونقل با سوخت گازوئیل و بنزین، نزدیک به ۸۰درصد ذرات معلق را تولید می‌کند.
از اواسط آذر، شاخص هوای تهران به عدد بالای ۱۵۰ رسیده و کیفیت هوای پایتخت در وضعیت قرمز قرار گرفته است. البته هر سال با شروع فصل سرما و به‌ویژه پاییز، پدیده آلودگی هوا در تهران اوج می‌گیرد و دودهای آلوده و سیاه شهر را محاصره می‌کنند و نفس شهروندان را به شماره می‌اندازند. عمل به تکالیف قانون هوای پاک ازسوی دستگاه‌های متولی بهترین راهکار برون‌رفت از شرایط کنونی است اما گویا عزم جدی برای عمل به وظایف در دستگاه‌ها وجود ندارد. همین موضوع سبب انتقاد شدید سیدمهدی پیرهادی، رییس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران شده و او ضمن توضیح ابعاد این معضل، درخواست دارد تا قوه قضاییه به ترک فعل دستگاه‌ها در حوزه آلودگی هوا ورود کند.
ردپای سوخت‌های فسیلی در تولید برق
هرچند نمی‌توان تاثیر چشمگیر توسعه حمل‌ونقل عمومی بر کاهش آلودگی هوا را نادیده گرفت اما چندی پیش جعفر تشکری هاشمی، رییس کمسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران گفته بود که اگر همه وسایل نقلیه را هم برقی کنیم، باز هم معضل آلودگی وجود خواهد داشت، چراکه این راهکار فقط یک تکه از این پازل است و راهکارهای دیگری نظیر استفاده از انرژی‌های نو مثل انرژی‌های خورشیدی، ساخت نیروگاه‌هایی که مبتنی‌بر سوخت‌های فسیلی نباشند، توسعه حمل‌ونقل پاک نه صرفا به‌معنای برقی‌سازی خودروها، بلکه گسترش دوچرخه‌سواری، توسعه فضاهای سبز و... وجود دارد اما متاسفانه ما در کشورمان فقط یک قسمت این پازل را می‌بینیم. این صحبت تشکری‌هاشمی در کنار مصاحبه چندی پیش مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل شرکت مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران (توانیر) که گفته بود درحال‌حاضر بیش از ۹۰درصد برق کشور ازسوی نیروگاه‌های حرارتی و با سوخت گاز تامین می‌شود، نشان می‌دهد حل این معضل را در عواملی غیر از سوخت ناشی از خودروها باید جست‌وجو کرد؛ زیرا وقتی اکنون ۹۰درصد از برق کشور با سوخت گاز تامین می‌شود، آیا توسعه حمل‌ونقل عمومی می‌تواند حجم وسیع آلودگی‌های ناشی از این مسئله را پوشش دهد؟
اجرای قانون هوای پاک مورد بی‌توجهی دولت‌ها
سمیه رفیعی درمورد پرداخت هزینه اقتصادی مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا، گفت: برای برطرف شدن منابع آلاینده هوا باید بودجه‌های متناسبی در دو منبع مهم آلاینده هوا یعنی منابع ثابت و خصوصا متحرک در نظر گرفته شود.
نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اختصاص منابع برای تامین و تولید سوخت استاندارد در نیروگاه‌ها و صنایع، افزود: اگر سوخت استاندارد و به‌هنگام به نیروگاه‌ها و صنایع می‌رسید؛ بی‌تردید راهکار قطع مصرف نبود، چراکه خاموشی مکرر در بخش صنایع و مصارف خانگی قابل‌قبول نیست. تکالیفی را دولت براساس قوانین مختلفی همچون قانون هوای پاک، اصلاح الگوی مصرف و... برای تامین سوخت دارد که اگر هرکدام به‌درستی اجرایی می‌شد، مطمئنا هر ساله در فصول سرد با دوگانه آلودگی هوا یا خاموشی روبه‌رو نبودیم. رییس کمیته محیط‌زیست کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست با تاکید بر اینکه دو اقدام اساسی باید درباره کنترل آلودگی هوا انجام می‌شد، یادآور شد: بهبود کیفیت و افزایش کمیت سوخت را باید در تامین انواع سوخت استاندارد در نظر داشته باشیم و این موضوع برنامه‌ای نیست که صرفا متعلق به یک دولت خاص باشد، بلکه همه دولت‌ها طبق قوانین مصوب در این زمینه تکالیفی دارند؛ لذا دولت‌ها بابت این دو مسئله همواره باید بودجه‌هایی متناسب با وظایفشان را تامین می‌کردند که البته این بودجه رقم قابل‌توجهی است و باید در قوانین بودجه سالانه در نظر گرفته می‌شد؛ البته ماده آخر قانون هوای پاک محل هزینه‌کرد قانون را مشخص کرده اما مکررا اجرای این قانون موردبی‌توجهی دولت‌های مختلف است و اگر درآمدی هم وجود داشته باشد به‌طور معمول جای دیگری هزینه می‌شود، به‌جای اینکه صرف اجرای قانون هوای پاک شود.
رفیعی ادامه داد: عدم توجه به ارتقای کیفیت سوخت و اختصاص اعتبارات مناسب برای کیفیت‌بخشی سوخت از مهم‌ترین عوامل آلایندگی هواست، از طرفی بهبود راندمان عملکرد منابع ثابت مثل نیروگاه‌ها و فیلتراسیون کارخانه‌های صنعتی بزرگ همگی مشمول هزینه‌هایی می‌شوند، یکی دیگر از منابع مهم تولید آلودگی خودروهای سبک، سنگین و نیمه‌سنگین هستند.
عضو مجمع نمایندگان استان تهران در مجلس شورای اسلامی خودروها را به‌عنوان سیکل معیوبی برای مدیریت آلودگی هوا دانست و اظهار کرد: خودروها هم ازجهت کیفیت احتراق داخلی، موتور و میزان مصرف سوخت ایراداتی دارند که منجر به مصرف بالا و ناترازی سوخت شده که خود سیکل معیوبی برای مدیریت آلودگی هوا ایجاد می‌کند.
وی در ادامه افزود: در داخل شهرها به‌ویژه کلانشهرها، مدیریت ترافیک، سرعت حرکت خودروها و نحوه توقف و تردد آنها در ترافیک از مهم‌ترین عوامل آلاینده است که کمتر مورد بحث و رسیدگی قرار گرفته است. پس برای مدیریت و کنترل آلودگی هوا باید مجموعه‌ای از اقدامات با هم مورد توجه قرار بگیرد تا مسئله حل شود.
هزینه‌های میلیارد دلاری به ابتدای زنجیره مدیریت آلودگی هوا
این نماینده مردم در مجلس دوازدهم با تاکید بر اینکه بخش بسیاری از هزینه‌های آلودگی هوا مربوط‌به مسائل بهداشتی و درمانی است، اظهار کرد: بخش عمده هزینه اقتصادی آلودگی هوا مربوط‌به مسائل بهداشتی و درمانی است که به‌دلیل تحمیل یکباره آن به دولت به‌صورت ردیف‌های اعتباری در دستگاه‌های مختلف آورده می‌شود و دولت بالاجبار تمام این هزینه‌ها را می‌پردازد، درصورتی‌که بهتر بود این هزینه‌های میلیارد دلاری به ابتدای زنجیره مدیریت آلودگی هوا اختصاص داده شود تا مشکل آلودگی هوا تا حدودی برطرف شود، به جای آنکه در آخر زنجیره با تبعات متعددی که دارد این هزینه‌ها اختصاص یابد.
رفیعی با بیان اینکه اگر دولت هزینه‌های پایانی زنجیره آلودگی هوا را ابتدا می‌پرداخت قطعا خسارات کمتری از آلودگی هوا متقبل می‌شدیم، ادامه داد: متولیان امر اگر از مرحله نخست برای زنجیره آلودگی هوا سرمایه‌گذاری کنند بسیاری از مشکلات این حوزه برطرف خواهد شد.
رییس کمیته محیط‌زیست کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی ومحیط زیست در پایان خاطرنشان کرد: پرداخت هزینه اقتصادی مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا بیشتر به‌دلیل عدم اشراف مسئولان به خسارات این معضل است.
آلودگی هوا
باعث مرگ زودرس می‌شود
فوق تخصص نارسایی قلب گفت: شایع‌ترین علت مرگ‌ومیر در دنیا بیماری‌های قلبی هستند و آلودگی هوا یکی از ۱۰عامل اصلی مرگ‌ومیر زودرس در جهان است.
حسین نوید، فوق‌تخصص نارسایی قلب پیرامون موضوع تشدید بیماری‌های قلبی در آلودگی هوا گفت: آلودگی هوا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای محیطی برای سلامت بشر شناخته شده است.
وی ادامه داد: ارتباط آلودگی هوا با بیماری‌های قلبی به‌ویژه در سال‌های اخیر مورد توجه زیادی قرار گرفته است. شایع‌ترین علت مرگ‌ومیر در دنیا بیماری‌های قلبی هستند و آلودگی هوا یکی از ۱۰عامل اصلی مرگ‌ومیر زودرس در جهان است.
نوید با اشاره به اینکه شیوع بالای بیماری‌های قلبی و آلودگی هوا باعث می‌شوند که نگرانی‌های زیادی به‌خصوص در فصول همراه با آلودگی هوا داشته باشیم، تصریح کرد: آلودگی هوا می‌تواند اثرات مستقیم در ایجاد سکته قلبی داشته باشد و باعث تشدید نارسایی قلبی و ایجاد یا تشدید فشار خون بیماران شود.
فوق‌تخصص نارسایی قلب اذعان کرد: سالمندان و بیمارانی که مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت و پرفشاری خون و یا بیماری‌های قلبی هستند از بقیه افراد آسیب‌پذیرتر بوده و باید مراقب آنها باشیم.
فوق‌تخصص نارسایی قلبی مطرح کرد: بیماران باید از فعالیت سنگین در فضای باز در روزهایی که هوا آلوده است خودداری کنند و برای خروج از منزل برنامه‌ریزی داشته باشند تا در زمان‌هایی که سطح آلودگی هوا کمتر است خارج شوند.
وی اظهار کرد: مردم توجه داشته باشند اگر کار ضروری دارند صبح زود یا آخر شب که غلظت آلاینده‌ها کمتر است از خانه خارج شوند. بستن در و پنجره‌های خانه بسیار اهمیت دارد. افرادی که مجبورند در روزهای آلوده نیز در معابر رفت‌وآمد کنند از ماسک‌های مناسب استفاده کنند.
نوید افزود: نوشیدن مایعات کافی کمک‌کننده است؛ البته بیماران دارای نارسایی قلبی مایعات را باید به اندازه مصرف کنند. استفاده از تصفیه‌کننده‌های هوا در منزل کمک می‌کند. برخی در منزل سیگار یا قلیان استفاده می‌کنند که این آلودگی به آلودگی هوا اضافه می‌شود.
متخصص نارسایی قلبی با بیان اینکه استفاده از شومینه در شرایط آلودگی هوا به هیچ عنوان مناسب نیست، گفت: بیماران قلبی که به بررسی دوره‌ای نیاز دارند در فصول سرد و آلودگی هوا بیشتر به پزشک خود مراجعه کنند و بررسی منظم عملکرد قلبی عروقی داشته باشند. پزشک با معاینه و آزمایش از وضعیت بیمار اطلاع پیدا می‌کند. از لحاظ تغذیه نیز بیماران قلبی مزمن باید کاهش مصرف نمک را در نظر داشته باشند.
وی خاطرنشان کرد: آلودگی باعث افزایش التهاب می‌شود اجتناب از مصرف غذاهای التهاب‌زا اهمیت دارد از مصرف غذاهای سرخ‌شده و فرآوری‌شده جلوگیری کنیم. کاهش مصرف شکر و شیرینی نیز مهم است. رژیم‌های غنی از آنتی‌اکسیدان و مقادیر بالای امگا۳ می‌تواند به ما در آلودگی هوا کمک کند. میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ، مواد غذایی حاوی ویتامینC و ویتامینE مانند کیوی و مرکبات و مغزها مفید هستند. استفاده از چای سبز که خواص ضد التهابی دارد مفید است.
نوید در پایان خاطرنشان کرد: مصرف شیر در آلودگی هوا بسیار مناسب است. شیر به‌دلیل دارا بودن کلسیم برای سلامت عروق مفید است و به‌دلیل دارا بودن ویتامینD باعث تقویت سیستم ایمنی می‌شود. آنتی‌اکسیدان اکسیدان‌های طبیعی نیز در شیر به‌وفور یافت می‌شوند.
چند راهکار برای بهبود هوا
بالا بودن آلایندگی خودروهای فرسوده
حداقل ۶میلیون خودروی فرسوده در کشور وجود دارد که بخش قابل‌توجهی از آنها در تهران تردد می‌کنند و میزان آلایندگی آنها بالاست. علاوه‌برآن کامیون‌های آلوده، موتورسیکلت‌های دودزا، خودروهای سنگین آلاینده، خودروهای بدون معاینه فنی و... سهم بسزایی در آلودگی هوا دارند.
پیگیری کامل اسقاط خودروها
خودروهای فرسوده یکی از منابع آلاینده محسوب می‌شوند و از طریق اسقاط باید آنها را از چرخه خدمت‌رسانی خارج کرد. فرآیند اسقاط خودرو باید به‌طور کامل طی شود. متاسفانه برخی با پرداخت وجه، گواهی اسقاط می‌گیرند اما همچنان در چرخه فعالیت فعال هستند.
اجرای اسقاط موتورسیکلت
در حوزه موتورسیکلت‌ها، تقریبا هیچ اسقاطی صورت نمی‌گیرد. این موضوع به برنامه دقیق نیاز دارد و استانداری تهران و دولت باید آن را پیگیری کنند. به‌هرحال این وسایل نقلیه هم دچار فرسودگی می‌شوند و سیاهه سال۹۶ نشان می‌دهد که سهم قابل‌توجهی در آلایندگی هوا دارند.
ترک فعل ازسوی برخی دستگاه‌ها
طبق قانون هوای پاک، ۲۳دستگاه وظایف و تکالیفی در موضوع آلودگی هوا دارند. عمل به این تکالیف درنهایت منجر به کاهش آلایندگی هوای تهران و سایر کلانشهرهای درگیر با این معضل می‌شود. طبق اعلام قوه قضاییه برخی از این دستگاه‌ها به تکالیف حداقلی خود عمل‌نکرده و مرتکب ترک فعل شده‌اند.
مقاومت برخی نهادها
تهیه سیاهه انتشار آلودگی، سهم آلایندگی منابع مختلف را مشخص می‌کند. در این حوزه، برخی نهادها و دستگاه‌ها مقاومت می‌کنند و تمایلی به تکمیل سیاهه انتشار جدید ندارند. این موضوع باید ازسوی دستگاه قضا بررسی شود که چرا نهادها حاضر نیستند علت آلودگی هوا مشخص شود؟
برخورد با دستگاه‌های خاطی
این روزها شاخص به عدد۱۶۱ هم رسیده است. در چنین شرایطی، بسیاری از شهروندان ازجمله کودکان، سالمندان، زنان باردار، بیماران قلبی و عروقی و... در رنج هستند. براساس گزارش وزارت بهداشت سالانه هزاران نفر به‌دلیل این معضل دچار مرگ زودرس، ایست قلبی و سکته می‌شوند؛ ازاین‌رو ضرورت دارد قوه قضاییه با دستگاه‌های خاطی که ترک فعل کرده‌اند، برخورد کند.