آگاه: این جشنواره که با هدف شناسایی، معرفی و حمایت از برترین آثار در عرصه فیلم و سینما که دارای طراحی آموزشی هدفمند و کاربردی با بیان خلاقانه و اثربخش برای پشتیبانی از عرصه تعلیم و تربیت اسلامی هستند، قرار است تا بستری مناسب برای فیلمسازان، نویسندگان و تاریخ‌نگاران ملی و بین‌المللی باشد و با به‌اشتراک‌گذاشتن همه ظرفیت‌ها، زمینه تحقق این هدف متعالی را برای کودکان و نوجوانان فراهم آورد.
نگاهی به آنچه بر «فیلم رشد» گذشته است
جشنواره بین‌المللی فیلم‌های علمی، آموزشی و تربیتی رشد با نام «فستیوال فیلم‌های آموزنده» در سال۱۳۴۲ شروع به کار کرد. این جشنواره نخستین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم در ایران است که مسئولان اداره کل سمعی و بصری وزارت آموزش‌وپرورش وقت به لحاظ تبادل رویدادهای تصویری آموزشی در سطح جهانی اقدام به برگزاری آن کردند. از نخستین دوره جشنواره فیلم‌های آموزنده، هدف همواره گردآوری و ارائه آخرین تولیدهای آموزشی و یافتن راه‌های جدید برای پرورش و آموزش کودکان و نوجوانان میهن بوده است. هرچند که هر دوره باتوجه‌به صلاحدید مسئولان برگزاری جشنواره، محتوای فیلم‌های مورد پذیرش و نمایش متغیر بوده اما در یک نگاه آماری اغلب موضوعات «علمی، آموزشی و تربیتی» اهمیت و اولویت داشته است. در برگزاری هشتمین دوره جشنواره در سال۱۳۵۰، نام جشنواره بین‌المللی فیلم‌های آموزنده به «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های آموزشی» تغییر یافت. در سال‌های آغازین، فیلم‌های به نمایش درآمده در جشنواره تماما به زبان اصلی پخش می‌شدند و در مواردی که متن فیلم مورد توجه مخاطبان قرار می‌گرفت، خلاصه فیلم به زبان فارسی ترجمه و متن آن در اختیار تماشاگران قرار می‌گرفت.
از دوره دهم جشنواره در سال۱۳۵۲ به بعد، با هماهنگی وزیر وقت آموزش‌وپرورش، دوبله فارسی فیلم‌های منتخب با پیام‌های علمی-تربیتی شروع شد و از آن پس فیلم‌های جشنواره به‌صورت دوبله در دسترس تماشاگران قرار می‌گرفت. پس از پیروزی انقلاب شکوه‌مند اسلامی، جشنواره حیاتی متفاوت، گسترده‌تر و موثرتر را تجربه کرد که عملا می‌توان آنچه امروزه شاهد آن هستیم را میراث ۴۶ساله اخیر دانست که هم در رویکرد و هم در ساختار و هم در گستره فعالیت جشنواره، کاملا متفاوت بوده است. اگر تنها بخواهیم درخصوص گستره فعالیت مقایسه‌ای داشته باشیم در دوره نخست، جشنواره با مشارکت ۱۸کشور کار خود را آغاز کرد و این عدد تا سال۵۷ افزایش چشمگیری نیافت اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، جشنواره با مشارکت ۱۲۸کشور جهان با ارسال بیش از ۳۵۰۰اثر مواجه شده و این خود گویای تفاوت گستره فعالیت و توسعه اثر است.
شروع و ادامه جشنواره، به تناسب زمان، با پذیرش و نمایش فیلم‌های ۱۶میلی‌متری و ۳۵میلی‌متری برگزار می‌شد که با ورود ویدیو به دنیای تولید رسانه‌های تصویری، جشنواره نیز به شهادت اسناد از سومین دوره بعد از پیروزی انقلاب شکوه‌مند اسلامی (سال۱۳۶۶) پذیرای آثار ویدیویی شد و هر سال همگام با آخرین پدیده‌های تکنولوژی روز، تغییرات ضروری در سازوکار نمایش فیلم‌ها صورت می‌پذیرد.
در سال۱۳۶۹ برگزارکنندگان به اتفاق آرا، افزودن نام «رشد» را به نام قبلی مناسب دانسته و جشنواره با نام کنونی «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های علمی، آموزشی و تربیتی رشد» به فعالیت خود ادامه داد. جشنواره بین‌الملی فیلم رشد در ادامه مسیر، شعار «دانش در آینه تصویر» را در راستای تحقق عدالت آموزشی برای خود برگزید. انجمن اولیا و مربیان در جشنواره دوره بیست‌وسوم به همراهی با این رویداد همت گمارد و اولین دوره جشنواره «فیلم خانواده» همزمان با بیست‌وسومین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم رشد کلید خورد.
جشنواره بین‌المللی فیلم‌های علمی، آموزشی و تربیتی رشد از دوره سی‌وسوم تا سی‌وپنجم، به‌ترتیب در شهرهای کرمان، یزد و خراسان رضوی برگزار شد، در سی‌وسومین دوره، آثار «دانش‌آموزان فیلمساز» نیز در بخش مسابقه حضور یافتند و همچنین در سی‌وششمین دوره، آثار «معلمان فیلمساز» نیز در جشنواره بین‌المللی فیلم رشد مورد پذیرش و داوری قرار گرفتند.
از دوره چهلم جشنواره، باتوجه‌به تصویب سند تحول بنیادین و استقرار نظام آموزشی ۳-۳-۶، آثار مرتبط با تحولات آموزش‌وپرورش، فضای مجازی و دغدغه‌های خانواده‌ها در امر تربیت فرزندان، بیشتر مورد توجه جشنواره قرار گرفت. بهره‌گیری از مشارکت اهالی سینما در اجرا و برگزاری جشنواره بین‌المللی در سطح تمامی استان‌های کشور ازجمله ویژگی‌های دهه چهارم این جشنواره شمرده می‌شود. سیر تعامل و همکاری با سازمان‌ها و موسسات دولتی و غیردولتی برای هم‌افزایی و بهره‌گیری از قابلیت‌ها روند مطلوبی را برای ترسیم افق تولیدات علمی، آموزشی و تربیتی تا دوره پنجاه‌وسوم طی کرده و مبادلات این‌چنینی در سطوح مناسب‌تری شکل گرفته است.
حضور ۱۶ کشور
طبق گفته‌های مسعود جهانشاهی، دبیر پنجاه‌وچهارمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم رشد، «امسال ۵۲فیلم داستانی بلند به جشنواره ارائه شده است و ۱۶کشور در جشنواره شرکت کردند.» شفیع آقامحمدیان، رییس هیات داوران دوره پنجاه‌وچهارم جشنواره فیلم رشد نیز، درباره آمارهای این دوره از جشنواره اضافه کرده است: «در بخش آزاد، ۵۲فیلم داستانی بلند، ۲۵۴فیلم داستانی کوتاه، ۷۵مستند بلند و ۱۵۴مستند کوتاه داریم. در بخش فرهنگیان، ۴۸فیلم کوتاه و در بخش دانش‌آموزی، ۴۵فیلم کوتاه ارائه شده است.»
قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی ایران با کمترین بودجه
یکی از جدی‌ترین انتقاداتی که همیشه متوجه این جشنواره بوده است و تا حدی می‌توان گفت که از رشد و توسعه آن در حد نامی که بر آن گذاشته‌اند، جلوگیری کرده است، اختصاص منابع مالی ناکافی است. رییس هیات داوران دوره پنجاه‌وچهارم این جشنواره درباره بودجه این جشنواره می‌گوید: «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های علمی، آموزشی و تربیتی رشد با حداقلی‌ترین بودجه ممکن برگزار می‌شود. با این حال، ما تلاش داریم این جشنواره را با کیفیت مناسب حفظ کنیم. اگر حمایت لازم صورت نگیرد، ممکن است جشنواره در سال آینده برگزار نشود.» همچنین، دبیر این جشنواره در پاسخ به سوالی درباره بودجه جشنواره امسال گفت: «بودجه جشنواره را نمی‌توانم اعلام کنم اما این را بدانید که حداقلی‌ترین بودجه را برای جشنواره اختصاص داده‌اند.»
ترویج سینمایی که نیست!
دبیر جشنواره در پاسخ به پرسشی درباره اینکه چرا جشنواره دستاوردی ندارد و آثاری مختص به جشنواره رشد طی این سال‌ها تولید نشده است، می‌گوید: وظیفه جشنواره‌ها تولید نیست. ما در وزارت آموزش‌وپرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منابعی داریم که کار تولید را انجام می‌دهد و معاونت پرورشی ما کار ترویج را برعهده دارد. ما در وزارت آموزش‌وپرورش و جشنواره فیلم رشد، نقش تنظیم‌گری و نمایش سینمای کودک و نوجوان را داریم. اکنون برای بررسی جشنواره رشد باید سینمای کودک و نوجوان در ایران را نگاه کنیم اما متاسفانه ما در ایران سینمای کودک و نوجوان نداریم؛ البته فعالیت‌های ما بی تاثیر نبوده است و بخش تنظیم‌گری و کنشگری ما در بازار کودک و نوجوان باعث شده است که امسال در بخش داستانی بلند با رشد ۷۰درصدی مواجه شویم.
گسترش برنامه‌های تخصصی جشنواره
با این حال، یکی از اتفاقات مثبتی که برای پیشبرد هرچه بهتر اهداف مورد نظر سیاست‌گذاران این جشنواره در این دوره اجرا شده است، اضافه‌شدن نشست‌ها و برنامه‌های تخصصی جنبی به جشنواره فیلم رشد است. دبیر پنجاه‌وچهارمین جشنواره رشد در همین‌باره گفته است: «امسال نشست‌های تخصصی روزانه و نشست‌های خبری شبانه با عوامل فیلم‌ها برای اولین‌بار برگزار می‌شود. همچنین علاوه‌بر سینما فلسطین، موزه سینما و مجموعه کشتیرانی شیان نیز میزبان اکران آثار خواهند بود.» دبیر این دوره از جشنواره، همچنین درباره سیاست‌گذاری در سینمای کودک و نوجوان گفت: «ما در جشنواره بین‌المللی فیلم‌های علمی، آموزشی و تربیتی رشد به وضعیت سینمای کودک و نوجوان توجه داریم و یکی از اولویت‌های ما بررسی فیلمنامه‌ها پیش از تولید است. در این دوره، ۱۳۸فیلمنامه به دبیرخانه ارسال شده که نشان‌دهنده توجه بیشتر به این بخش است.»
«بچه‌ها بزرگ شدند، اما نیمکت‌های ما نه»
یکی از این برنامه‌های جانبی این دوره از فیلم رشد، نشست تخصصی وضعیت فیلمنامه‌نویسی و فیلمسازی در حوزه کودک و نوجوان بود که روز شنبه اول دی همزمان با نخستین روز برگزاری پنجاه‌وچهارمین دوره این جشنواره در سینما فلسطین تهران برگزار شد. در این نشست، منصور ضابطیان، مجری و کارشناس و هوشنگ مرادی کرمانی، نویسنده مجموعه «قصه‌های مجید»، سهیل موفق، فیلمسازان حوزه کودک و داود امیریان، فیلمنامه‌نویس حوزه کودک و نوجوان حضور داشتند.
هوشنگ مرادی کرمانی در واکنش به وضعیت نامطلوب سینمای کودک و نوجوان، گفت: متاسفانه مدیران فرهنگی ما، تفکرات خودشان را در آثاری که برای کودک و نوجوان تهیه می‌شد، جا می‌دادند و این به مذاق بچه‌ها خوش نمی‌آمد. ما نیاز به نگاه تازه‌ای در صنعت فیلمسازی حوزه کودک و نوجوان داریم. در گذشته، بچه‌ها و دانش‌آموزان یا در مدرسه یا در خانه یا در کوچه با موضوعات مختلف آشنا می‌شدند و کل محیط آموزش آنها در این سه مکان خلاصه می‌شد اما امروز هر کودکی یک جهان را مقابل خود دارد و ما هم اکنون در یک فضای جهانی تنفس می‌کنیم. این بچه‌ها خوراک متناسب با شرایط جدید نیاز دارند. من همیشه یک مثالی می‌زنم تحت عنوان اینکه «بچه‌ها بزرگ شدند اما نیمکت‌های ما نه»، مقصودم از این تشبیه این است که لوازم و ابزار و نرم‌افزار ما به اندازه فکر و ذهن بچه‌ها بزرگ نشده است. فرمول دهه۷۰ برای امروز مناسب نیست.