آگاه: واکاوی مفهوم ترور؛ از معناشناسی تا نمونه‌های تاریخی
محمدحسین قربانی زواره، در این نشست تخصصی با بیان اینکه تروریسم به‌دلیل ماهیت چندبعدی و کاملا سیاسی آن، فاقد تعریف واحد مورد توافق همگان است، گفت: تعاریف موجود عمدتا ریشه در رویدادهای تاریخی دارند و از نظر لغوی، واژه «ترور» به معنای ترس، هراس‌افکنی یا وحشت‌افکنی است. این مفهوم در بسیاری از دانشنامه‌ها و اصطلاح‌نامه‌های تخصصی مورد بررسی قرار گرفته و عموما با بی‌رحمی، قساوت و ایجاد ترس و وحشت همراه است.
این پژوهشگر حقوق بین‌الملل با اشاره به تعاریف موجود در منابع حقوقی افزود: در منابع حقوقی و لغت‌نامه‌ها، تروریسم اغلب به عنوان قتل سیاسی با استفاده از سلاح و تجهیزات نظامی تعریف می‌شود. در این تعاریف، فرد تروریست به‌عنوان طرفدار خشونت و عامل ایجاد ناامنی در جامعه شناخته می‌شود.
وی با بیان اینکه در زبان فارسی معادل دقیقی برای واژه ترور وجود ندارد، تصریح کرد: جانمایه و تعریف درونی این اصطلاح همواره اشاره به هراس‌افکنی و تحت‌فشار قراردادن حکومت‌ها و جوامع مشروع دارد. به همین دلیل، تلاش‌هایی برای یافتن معادل فارسی این واژه صورت گرفته است اما این معادل‌ها بیشتر به‌عنوان مترادف عمل می‌کنند تا معادل دقیق.
قربانی زواره درخصوص تاریخچه تروریسم اظهار کرد: بررسی تاریخچه بین‌المللی تروریسم نشان می‌دهد که ریشه‌های آن به دوران امپراتوری روم و وقایع مرتبط با قوم کیمبری بازمی‌گردد. برخی دیگر، ریشه این اصطلاح را به گروه‌هایی مانند حشاشین نسبت می‌دهند که از اقدامات تروریستی در طول تاریخ استفاده کرده‌اند. این گروه‌ها به‌عنوان اولین سازمان‌های تروریستی شناخته می‌شوند.
قربانی زواره با اشاره به نمونه‌های تاریخی تروریسم خاطرنشان کرد: در قرن اول میلادی در فلسطین، گروهی از یهودیان با استفاده از خنجرهای کوتاه به افراد همجوار و مخالف خود آسیب می‌رساندند و هدفشان ایجاد ترس و وحشت در بین دشمنانشان بود. این اقدامات را می‌توان به عنوان نمونه‌های اولیه تروریسم در تاریخ در نظر گرفت.

تروریسم؛ ابزاری برای بازی‌های سیاسی
این پژوهشگر حقوق بین‌الملل در ادامه بیان کرد که کشورها در برخورد با گروه‌های مختلف تروریستی رویکردهای متضادی را در پیش گرفته‌اند. آنچه یک دولت آن را عمل تروریستی می‌داند، ممکن است از نگاه دولت دیگر، مبارزه برای آزادی، حق تعیین سرنوشت، یا صرفا یک حرکت اپوزیسیونی در نظر گرفته شود. وی افزود: دولت‌ها، بر اساس منافع سیاسی و استراتژیک خود، گروه‌هایی را تروریست قلمداد می‌کنند و در مقابل، از گروه‌هایی که با اهدافشان همسو هستند، حمایت می‌کنند.

تروریسم؛ از چالش‌های حقوقی تا جنگ رسانه‌ای
قربانی زواره درخصوص پیچیدگی‌های حقوقی تروریسم گفت: قوانین بین‌المللی مربوط به تروریسم، به‌دلیل ماهیت پیچیده و چندبعدی این پدیده، با تفسیرهای متفاوتی روبه‌رو هستند. این تفسیرهای متغیر، چالش‌های بسیاری را برای کشورها در زمینه اجرای قوانین و هماهنگی در اقدامات ضدتروریستی به وجود می‌آورند.
وی با اشاره به مفهوم دفاع مشروع در حقوق بین‌الملل تصریح کرد: مفهوم «دفاع مشروع» که به کشورها اجازه می‌دهد در برابر حملات مسلحانه تروریستی از خود دفاع کنند، به یکی از مباحث بحث‌برانگیز در عرصه تروریسم تبدیل شده است. اثبات اینکه یک کشور بر اساس دفاع مشروع اقدام کرده، در محاکم حقوقی بسیار دشوار است.
قربانی زواره در تشریح اهداف گسترده تروریسم اظهار کرد: اهداف تروریسم، تنها به کشتار، تخریب و هراس‌افکنی محدود نمی‌شود. تروریسم، در اصل، به‌دنبال تغییر در ذهنیت‌ها، ارزش‌ها و ساختارهای اجتماعی و فرهنگی است. گروه‌های تروریستی با استفاده از خشونت و ارعاب، سعی در تحمیل ایدئولوژی و دیدگاه‌های خود بر جوامع هدف دارند.
وی با اشاره به نقش رسانه‌ها در تروریسم افزود: امروزه، تروریست‌ها به‌خوبی از قدرت رسانه‌ها آگاه هستند و از آنها برای گسترش پیام خود و وحشت‌افکنی استفاده می‌کنند. حملات تروریستی اغلب به گونه‌ای طراحی می‌شوند که بیشترین پوشش رسانه‌ای را به دست آورند. این موضوع، چالش جدیدی را در مبارزه با تروریسم ایجاد کرده است.

از معیارهای دوگانه قدرت‌های بزرگ
 تا مسئولیت میزبانی از گروه‌های تروریستی
مترجم کتاب «تروریسم پیش روست» در خصوص معیارهای دوگانه قدرت‌های بزرگ در مواجهه با تروریسم گفت: قدرت‌های بزرگ در عرصه بین‌المللی، اغلب در دسته‌بندی گروه‌های تروریستی، از معیارهای دوگانه استفاده می‌کنند. گروه‌هایی که با منافع آنها مغایرت دارند، به‌سرعت به‌عنوان تروریست معرفی می‌شوند، درحالی‌که گروه‌های همسو با منافعشان، حتی با وجود انجام اقدامات مشابه، مبارزان آزادیخواه نامیده می‌شوند.قربانی زواره با تاکید بر نقش حمایت‌های دولتی در تروریسم بین‌المللی گفت: تروریسم بین‌المللی امروز، بدون حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم برخی دولت‌ها نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد. نمونه این مسئله در حمایت ترکیه از تحریر الشام قابل مشاهده است. این حمایت‌ها می‌تواند شامل پشتیبانی مالی، تسلیحاتی، اطلاعاتی و حتی دیپلماتیک باشد. متاسفانه، برخی دولت‌ها از تروریسم به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود استفاده می‌کنند.
وی درخصوص مسئولیت دولت‌های میزبان گروه‌های تروریستی تصریح کرد: طبق اصول حقوق بین‌الملل، دولت‌هایی که از گروه‌های تروریستی میزبانی می‌کنند، باید در قبال اقدامات این گروه‌ها پاسخگو باشند. این مسئولیت شامل جلوگیری از استفاده از خاک خود برای حملات تروریستی، مبارزه با تامین مالی تروریسم و همکاری در تعقیب و محاکمه تروریست‌ها می‌شود. در سال‌های گذشته، شاهد میزبانی کشورهای فرانسه و آلبانی از گروهک تروریستی مجاهدین خلق «منافقین» بوده‌ایم.

چالش‌ها و راهکارهای مبارزه با تروریسم
قربانی زواره در پایان با تاکید بر ضرورت همکاری‌های بین‌المللی خاطرنشان کرد: مبارزه موثر با تروریسم نیازمند همکاری گسترده بین‌المللی است. این همکاری باید شامل تبادل اطلاعات، هماهنگی در عملیات‌های ضدتروریستی، همکاری قضایی و تقویت چارچوب‌های حقوقی بین‌المللی باشد. همچنین، جامعه جهانی باید به ریشه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تروریسم توجه کند و راهکارهای جامعی برای مقابله با آنها ارائه دهد.
وی در آخرین نکته خود تاکید کرد: با وجود تمام تلاش‌های صورت‌گرفته، چالش‌های اساسی در مبارزه با تروریسم همچنان پابرجاست. دوگانگی در رویکردها، منافع متضاد کشورها و پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی، همگی مانع از شکل‌گیری یک جبهه متحد علیه تروریسم شده‌اند. تا زمانی که معیارها دوگانه باشد و برخی کشورها از تروریسم به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد منافع خود استفاده کنند، نمی‌توان به موفقیت کامل در مبارزه با این پدیده شوم امیدوار بود.
قربانی زواره همچنین اضافه کرد: راه‌حل نهایی مبارزه با تروریسم، ترکیبی از اقدامات سخت و نرم است. در کنار اقدامات نظامی و امنیتی، باید به مقابله با ایدئولوژی‌های افراطی، بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی در مناطق بحران‌زده، تقویت آموزش و آگاهی‌بخشی و ایجاد فرصت‌های برابر برای همه گروه‌های اجتماعی توجه ویژه شود. تنها با یک رویکرد جامع و چندبعدی می‌توان امیدوار بود که در درازمدت، پدیده تروریسم کنترل و مهار شود.در جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده می‌توان گفت که تروریسم پدیده‌ای پیچیده و چندوجهی است. این پیچیدگی مفهومی، به‌شدت تحت‌تاثیر معیارهای دوگانه قدرت‌های بزرگ قرار دارد که با تفسیر گزینشی، گروه‌های همسو با منافع خود را «مبارزان آزادی» و مخالفان را «تروریست» می‌نامند. این رویکرد دوگانه، همراه با مسئله میزبانی برخی دولت‌ها از گروه‌های تروریستی، چالشی جدی در مبارزه با تروریسم ایجاد کرده است. طبق اصول حقوق بین‌الملل، دولت‌های میزبان موظف به پاسخگویی در قبال اقدامات تروریستی انجام‌شده از خاک خود هستند اما فقدان اراده سیاسی و استفاده ابزاری از این پدیده، مانع از اجرای موثر این مسئولیت شده است. برای غلبه بر این چالش‌ها، نیازمند رویکردی جامع و چندبعدی هستیم که علاوه‌بر اقدامات سخت‌افزاری و امنیتی، به ابعاد نرم‌افزاری همچون مقابله با ایدئولوژی‌های افراطی، بهبود شرایط اقتصادی-اجتماعی و تقویت آموزش و آگاهی‌بخشی نیز توجه ویژه داشته باشد. تنها با چنین رویکرد همه‌جانبه‌ای می‌توان به مهار و کنترل پدیده تروریسم در درازمدت امیدوار بود.