آگاه: براساس گزارش‌های پلیس در کشورهای مختلف، آمار جرایمی مانند سرقت، خشونت‌های خیابانی، نزاع‌های دسته‌جمعی و حتی جرایم سایبری در ماه رمضان کاهش می‌یابد؛ به‌عنوان‌مثال، در ایران، طبق گزارش‌های سال‌های اخیر، آمار جرایم در ماه رمضان نسبت‌به ماه‌های دیگر سال بین ۲۰ تا ۳۰درصد کاهش داشته است. این کاهش در جرایم خشن و جرایم مرتبط با مصرف الکل و موادمخدر بیشتر مشهود است.
عوامل موثر در کاهش جرم در ماه رمضان
روزه‌داری و کنترل نفس: روزه‌داری به‌عنوان یک تمرین معنوی، به افراد کمک می‌کند تا بر خواسته‌ها و تمایلات نفسانی خود کنترل بیشتری داشته باشند. این کنترل نفس می‌تواند منجر به کاهش تمایل به ارتکاب جرم شود.
افزایش معنویت و توجه به امور مذهبی: در ماه رمضان، افراد بیشتر به مساجد می‌روند، قرآن می‌خوانند و به عبادت می‌پردازند. این افزایش معنویت می‌تواند باعث کاهش تمایل به رفتارهای ناهنجار و مجرمانه شود.
فضای عمومی جامعه: ماه رمضان فضایی از همدلی، بخشش و کمک به دیگران را در جامعه ایجاد می‌کند. این فضای مثبت می‌تواند تاثیر مستقیمی بر کاهش جرایم داشته باشد.
کاهش فعالیت‌های شبانه: به‌دلیل سحر و افطار، فعالیت‌های شبانه در ماه رمضان کاهش می‌یابد. ازآنجاکه بسیاری از جرایم در ساعات شب اتفاق می‌افتد، این کاهش فعالیت‌های شبانه می‌تواند به کاهش جرایم منجر شود.
روزه‌داری و خویشتنداری
روزه تمرینی برای خویشتنداری است. این تمرین خویشتنداری ناخودآگاه در برخوردهای اجتماعی و معاشرت‌ها نمایان شده و نتیجه آن، کاهش آمار جرم و جنایت و ناهنجاری در ماه رمضان است.
به اعتقاد حجت‌الاسلام محمد سبحانی‌نیا، عضو هیات‌علمی دانشگاه کاشان و مدیر گروه معارف این دانشگاه با اشاره به آثار و ابعاد فردی و اجتماعی ماه مبارک رمضان در کشورهای اسلامی عنوان کرد: روزه از فرایض واجب مسلمین در ماه مبارک رمضان، دارای جنبه‌های معنوی، اجتماعی، روانی و اقتصادی است، باتوجه‌به آثار فراوان فردی و اجتماعی همراه است و این آثار را می‌توانیم در جامعه مسلمانان در گوشه و کنار جهان ببینیم.
ایجاد روحیه مراقبت فردی و اجتماعی
سبحانی‌نیا افزود: به‌عنوان مثال، از حیث معنوی، آنجا که خداوند متعال در آیه۱۸۳ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» «ای اهل ایمان، بر شما هم روزه واجب شد چنانکه امت‌های گذشته را فرض شده بود و این دستور برای آن است که پاک و پرهیزکار شوید.» درواقع به یکی از مهم‌ترین آثار روزه‌داری، یعنی کنترل غرایز نفسانی و میل به تقوا اشاره می‌کند و این تعدیل تمایلات کمک می‌کند به اینکه مردم ازلحاظ روحی و روانی مقتدر و اداره آنها تقویت شود؛ لذا روزه تمرینی است برای خویشتنداری. این تمرین خویشتنداری ناخودآگاه در برخوردهای اجتماعی و معاشرت‌ها نمایان شده و نتیجه آن، کاهش آمار جرم و جنایت و ناهنجاری در ماه رمضان، هم در ایران و هم در کشورهای مسلمان به‌طور محسوس خواهد بود و همه این موارد به‌خاطر خود کنترلی است، چراکه در ماه رمضان تقوا و کنترل‌نفس خود را در جامعه نشان می‌دهد و مردم کمتر، برخورد، تنش و مشاجره دارند.
بیداری عواطف بشری و مواسات
این عضو هیات‌علمی دانشگاه کاشان با اشاره به آثار اجتماعی ماه مبارک رمضان بیان کرد: روزه درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع است که با انجام آن، افراد متمکن هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به‌طور محسوس درمی‌یابند و با صرفه‌جویی در غذای شبانه‌روزی خود می‌توانند به کمک آنها بشتابند؛ البته ممکن است با توصیف حال گرسنگان و محرومان، سیران را متوجه حال گرسنگان ساخت ولی اگر این مسئله جنبه حسی و عینی به خود بگیرد، اثر دیگری دارد. روزه به این موضوع مهم اجتماعی رنگ حسی می‌دهد، لذا در حدیث معروفی از امام صادق(ع) نقل شده که هشام بن‌حکم از علت تشریع روزه پرسید، امام(ع) فرمود: «انما فرض الله الصیام لیستوی به الغنی والفقیر و ذلک ان الغنی لم یکن لیجد مس الجوع فیرحم الفقیر، و ان الغنی کلما اراد شیئا قدر علیه، فاراد الله تعالی ان یستوی بین خلقه، و ان یذیق الغنی مس الجوع والالم، لیرق علی الضعیف و یرحم الجائع» روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنی مساوات برقرار شود و این به خاطر آن است که غنی طعم گرسنگی را بچشد و نسبت‌به فقیر ادای حق کند، چراکه اغنیا معمولا هرچه بخواهند برایشان فراهم است. خدا می‌خواهد میان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیا بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند.
وی تصریح کرد: بنابراین بعد اجتماعی روزه خود را با درس همدردی، مواسات، تعاون، اطعام، رسیدگی به فقرا و افطاری دادن خود را نشان می‌دهد، در بسیاری از کشورهای اسلامی این مورد وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال، در عربستان‌سعودی در زمان افطار حتی در مسجد النبی سفره پهن می‌کنند و افراد خیر اقدام به توزیع افطار در میان مردم می‌کنند.
سبحانی‌نیا افزود: در ایران نیز به همین ترتیب، رسومی از قدیم تاکنون انجام می‌شود. سفره افطاری یکی از قدیمی‌ترین مراسم‌های مذهبی در مساجد ما بوده و آثار و برکات فراوانی را به همراه داشته است. وی در ادامه گفت: یکی دیگر از آثار روزه‌داری، آرامشی است که نصیب روزه‌دار می‌شود و آن هم به‌خاطر همان لذت و حالت روحانی است که هنگام انجام فریضه روزه، به‌خصوص هنگام افطار به انسان دست می‌دهد. آنطور که امام صادق(ع) می‌فرمایند: برای روزه‌دار دو شادمانی وجود دارد؛ یک شادمانی هنگام افطار و دیگری هنگام دیدار با خداوند متعال. این حالت و آرامشی که براساس روزه‌داری ایجاد می‌شود در برخوردهای اجتماعی خود را نمایان می‌کند.
تحکیم ارتباط در خانواده‌ها
وی در ادامه عنوان کرد: حتی رفتارهای خانواده، نوع رابطه والدین با فرزندان، رابطه زن و شوهر با یکدیگر و... متأثر از ماه رمضان است و اینکه دیگر برخوردهای تندی را شاهد نخواهیم بود، درک متقابل و مهربانی بیشتر می‌شود، دل‌ها به هم نزدیک‌تر می‌شود، حقوق شهروندی بیشتر رعایت می‌شود نیز از آثار ماه رمضان در کشورهای اسلامی است.
سبحانی‌نیا افزود: در این ماه مبارک، دروغ گفتن، غیبت کردن، جرم و جنایت‌ها و ناهنجاری‌های کمتری به چشم می‌خورد. افزایش سلامت روان، کاهش بیماری‌های عصبی، درگیری در خانواده‌ها، اختلالات روانی و اضطراب‌های روحی، تقویت اراده، افزایش مناسبات اجتماعی، همدلی و همراهی اعضای خانواده، بهبود روابط اجتماعی، افزایش تعاملات اجتماعی، ایجاد عادات خوب برای کودکان و شکوفای حسن همدردی با فقرا و نیز پرکردن شکاف طبقاتی همگی مرهون ماه مبارک رمضان است.
رمضان، فصل تحول انسانیت
برای بررسی دقیق‌تر پدیده کاهش جرم و جنایت در ماه رمضان، «آگاه» با مرتضی پدریان، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه، درخصوص چرایی کاهش جرم و جنایت در ماه رمضان گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید:
به‌عنوان یک جامعه‌شناس، چگونه کاهش آمار جرم در ماه رمضان را تحلیل می‌کنید؟ آیا این پدیده تنها به‌دلیل عوامل مذهبی است یا عوامل اجتماعی نیز در آن نقش دارند؟
کاهش جرم در ماه رمضان پدیده‌ای چندوجهی است که هم عوامل مذهبی و هم عوامل اجتماعی در آن دخیل هستند. از منظر جامعه‌شناسی، مذهب به‌عنوان یک نهاد اجتماعی قدرتمند، می‌تواند بر هنجارها، ارزش‌ها و رفتارهای افراد تاثیر بگذارد. در ماه رمضان، این تاثیرات به اوج خود می‌رسد. روزه‌داری، افزایش مشارکت در مراسم مذهبی و تقویت روحیه همدلی و کمک به دیگران، همگی از عواملی هستند که به کاهش جرم منجر می‌شوند اما علاوه‌براین، عوامل اجتماعی مانند تغییر در الگوهای فعالیت روزانه، کاهش حضور افراد در فضاهای عمومی در ساعات شب و افزایش نظارت اجتماعی نیز در این کاهش نقش دارند.
آیا این کاهش جرم در همه گروه‌های اجتماعی و سنی دیده می‌شود یا تنها در میان گروه‌های خاصی مشهود است؟
کاهش جرم در ماه رمضان معمولا در میان همه گروه‌های اجتماعی و سنی دیده می‌شود اما شدت آن ممکن است متفاوت باشد؛ به‌عنوان‌مثال، جوانان و افرادی که بیشتر در معرض خطر ارتکاب جرم هستند، ممکن است تحت‌تاثیر فضای معنوی ماه رمضان، بیشتر از دیگران تغییر رفتار دهند. همچنین، افرادی که به‌طور معمول درگیر فعالیت‌های غیرقانونی مانند مصرف موادمخدر یا سرقت هستند، ممکن است در این ماه به‌دلیل افزایش نظارت اجتماعی و تغییر در الگوهای رفتاری، کمتر مرتکب جرم شوند. بااین‌حال، این کاهش ممکن است در میان افرادی که به‌شدت درگیر شبکه‌های مجرمانه هستند، کمتر مشهود باشد.
به نظر شما، آیا این کاهش جرم پایدار است یا پس از پایان ماه رمضان، آمار جرایم دوباره افزایش می‌یابد؟
متاسفانه، در بسیاری از موارد، کاهش جرم در ماه رمضان موقتی است و پس از پایان این ماه، آمار جرایم دوباره افزایش می‌یابد. این موضوع نشان می‌دهد تاثیرات ماه رمضان اگرچه قوی است، به‌تنهایی برای ایجاد تغییرات پایدار کافی نیست. برای تداوم این کاهش، لازم است که نهادهای اجتماعی، آموزشی و مذهبی در طول سال نیز تلاش کنند ارزش‌هایی مانند کنترل نفس، همدلی و احترام به قانون را در جامعه نهادینه کنند. علاوه‌براین، برنامه‌های حمایتی برای گروه‌های پرخطر و بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی نیز می‌توانند به کاهش پایدار جرم کمک کنند.
به نظر شما، چگونه می‌توان از آموزه‌های ماه رمضان برای کاهش جرم در طول سال استفاده کرد؟
برای استفاده از آموزه‌های ماه رمضان در کاهش جرم در طول سال، لازم است که این آموزه‌ها به‌صورت سیستماتیک در برنامه‌های آموزشی و اجتماعی گنجانده شوند؛ به‌عنوان‌مثال، مدارس و دانشگاه‌ها می‌توانند برنامه‌هایی برای تقویت مهارت‌های خودکنترلی، همدلی و حل تعارض ارائه دهند. همچنین، نهادهای مذهبی می‌توانند با برگزاری برنامه‌های مستمر آموزشی و فرهنگی، ارزش‌های ماه رمضان را در طول سال ترویج کنند. علاوه‌براین، رسانه‌ها نیز نقش مهمی در ترویج این ارزش‌ها دارند و می‌توانند با تولید محتواهای آموزشی و الهام‌بخش، به تغییر نگرش‌ها و رفتارها کمک کنند.
آیا کاهش جرم در ماه رمضان می‌تواند به‌عنوان الگویی برای سایر ادیان و فرهنگ‌ها نیز مطرح شود؟
بله، قطعا می‌توان از این پدیده به‌عنوان الگویی برای سایر ادیان و فرهنگ‌ها استفاده کرد. بسیاری از ادیان و فرهنگ‌ها دوره‌هایی از روزه‌داری، عبادت و بازنگری در رفتارها دارند. این دوره‌ها می‌توانند فرصتی برای تقویت ارزش‌های اخلاقی و کاهش رفتارهای ناهنجار باشند؛ به‌عنوان‌مثال، در مسیحیت، دوره‌ی روزه‌داری در ایام قبل از عید پاک می‌تواند تاثیرات مشابهی داشته باشد؛ بنابراین، می‌توان از تجربیات ماه رمضان برای طراحی برنامه‌های مشابه در سایر فرهنگ‌ها و ادیان استفاده کرد.
نظر شما