به گزارش آگاه به نقل از ایرنا: شوشتر را بیش از همه با سازه‌های آبی‌اش می‌شناسند؛ تکنولوژی قدیمی که توانست به فهرست میراث جهانی یونسکو راه یابد. در کنار این بناهای ارزشمند، قلعه سلاسل نیز دارای اهمیتی قابل‌توجه است. این قلعه که تحت عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر، همراه با سازه‌های مشهور از میراث جهانی یونسکو محسوب می‌شوند، در کنار رود کارون قرار دارد.

با قدمتی که به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد، سلاسل وسعتی حدود ۵.۳ هکتار داشته است و بخش‌های متنوعی نظیر نانوایی، اصطبل، حمام، سربازخانه، اسلحه‌خانه (قورخانه) و آشپزخانه در آن جای گرفته‌ بودند. هرچند امروزه آثار زیادی از عظمت قلعه باقی نیست؛ همچنان علاقه‌مندان به فرهنگ و تمدن ایران را به‌سمت خود جذب می‌کند. با کجارو همراه باشید تا با سفری به شوشتر، بیشتر درباره قلعه سلاسل بخوانید.

معرفی قلعه سلاسل

قلعه سلاسل یکی از مشهورترین جاهای دیدنی شوشتر است که طبق نوشته‌های تاریخی، قدمت آن به دوره هخامنشیان می‌رسد. این قلعه با وسعت بسیار زیاد در گذشته، دارای چندین حیاط و قسمت‌های مختلفی بوده است. همچنین استحکامات عالی، کوشک‌های باشکوه و تزیینات منقش به طلا، مینا و لاجورد از ویژگی‌های ارزشمند سلاسل بوده‌اند.

دیولافوا باستان‌شناس معروف اعزامی دولت فرانسه، در سال ۱۸۸۱ درباره قلعه می‌گوید: قلعه سلاسل اقامتگاه رسمی والی خوزستان است و در روی کوهی که مانند فلات کوچکی است قرار دارد. از پای این کوه یکی از شعب کارون که شطیط نام دارد عبور می‌کند و ساختمان‌ها و استحکاماتی که از عهد ساسانیان باقی مانده‌اند آن را از طرف شهر قابل دفاع می‌کنند.

قلعه سلاسل علاوه بر برخورداری از اهمیت استراتژیکی و نظامی و حکومتی‌، احتمالا محلی برای نظارت بر تقسیم آب و مرکز مدیریت آب منطقه بوده است. اگرچه عظمت ارگ سلاسل در اثر فرسایش و گذر زمان، از بین رفته است؛ بازمانده‌های آن نیز نشان از عظمت این ارگ زیبا دارند.

با توجه به ارزش و اهمیت تاریخی، قلعه سلاسل در تاریخ پنجم تیرماه ۱۳۸۸ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و امروزه به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی استان خوزستان میزبان گردشگران است. همچنین در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸)، این قلعه با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسید.

قلعه سلاسل کجاست؟

قلعه سلاسل در استان خوزستان، شوشتر، ساحل رود کارون، نزدیک پل آزادگان و مسجد مستوفی قرار دارد.

فاصله قلعه سلاسل تا سازه‌های آبی شوشتر: ۱.۲ کیلومتر

فاصله قلعه سلاسل تا بازار صنایع دستی شوشتر: ۱ کیلومتر

فاصله قلعه سلاسل تا برج کلاه فرنگی شوشتر: ۱.۱ کیلومتر

فاصله قلعه سلاسل تا بقعه براء ابن مالک: ۴۵۰ متر

تاریخچه قلعه سلاسل

از ساخت تا تخریب

از منابع تاریخی چنین بر می‌آید که قلعه سلاسل از زمان هخامنشیان در این منطقه وجود داشته و تا حدود ۵۰ سال پیش آباد بوده است. جز نقش دفاعی، این قلعه مرکز کنترل نهر داریون و محل استقرار والی خوزستان نیز محسوب می‌شد.

تا زمان حکومت نادرشاه قلعه سلاسل محل حکام محلی بود. هر یک از مستوفیان در قلعه عمارت مخصوص خود را داشتند تا اینکه بعد از نادر شاه، قلعه متروک شد و حاکم ولایت در قلعه مستقر نمی‌شد. در زمان ناصرالدین شاه قلعه دوباره مرمت و مسکونی شد تا اینکه در سال ۱۳۴۱ هجری قمری، رئیس اداره دارایی وقت برای ساخت اداره دارایی، کلیه ساختمان آن را خراب کرد و مصالح قلعه را برای ساخت بنای اداره دارایی مورد استفاده قرار داد.

از زندان تا مبارزه

بنا به گفته مورخین سلطان زین‌الدین، توسط منصور آل‌مظفر، درون این قلعه زندانی بوده است. امیر تیمور گورکانی در یورش به خوزستان این قلعه را تصرف کرده و اسرای لرستان و مشعشعیان خوزستان با اتکا به این قلعه، بارها بر علیه حکومت صفوی دست به قیام زدند.

بازسازی‌ها

قلعه سلاسل چندین بار بازسازی شده است. در حال حاضر ویرانی‌هایی که در قلعه به چشم می‌خورد مربوط به دوره قاجاریه است. برخی نام سلاسل را به شخصی به نام ابی‌سلاسل مربوط می‌دانند که در قرن چهارم زندگی می‌کرد و مامور تعمیر قلعه بود. قلعه سلاسل یک بار نیز به دست فتحعلی‌خان پسر واخشتوخان، در قرن ۱۱ هجری و بار دیگر در سال ۱۲۳۷ به دست محمدعلی میرزا دولتشاهی تعمیر شده است.

معماری قلعه سلاسل

قلعه سلاسل را می‌توان جزو قلاع چند وجهی به حساب آورد. قلعه دو در بزرگ دارد. دروازه جنوب شرقی قلعه (کوچه پمپ بنزین)، دروازه خصوصی بود و سران نظامی از آن رفت‌وآمد می‌کردند. بنا به گفته سیاحان دوره قاجار، دری از جنس چوب در این محل قرار داشت. دروازه جنوبی کنار مسجد شاه صفی قرار داشت که ظاهرا افراد عادی از این دروازه رفت‌وآمد داشتند. در سمت شمال و شمال شرقی قلعه یک خندق و در جنوب آن نهر داریون واقع شده بود. برج‌های قلعه به‌صورت مدور بودند و در دوره‌های اخیر، تاسیساتی از قبیل نانوایی، اصطبل، حمام، سربازخانه، اسلحه‌خانه (قورخانه)، آشپزخانه و حیاط‌های مختلف در آن وجود داشتند. 

همچنین قلعه سلاسل دارای پنج شوادان بزرگ بوده است که هر یک با شوادان‌های درون بافت شهر در ارتباط بودند. این شوادان‌ها در گرمای ۵۰ درجه خوزستان محیطی خنک، در حدود ۱۵ درجه را برای افراد ایجاد می‌کردند. 

بخش‌های قلعه سلاسل

عمده بخش‌های قلعه سلاسل نابود شده‌اند و از برخی بخش‌ها، تنها آثاری به‌جا مانده‌اند. در ادامه به معرفی تمام بخش‌های قلعه می‌پردازیم:

پل‌های قلعه

این پل‌ها روی خندق دورتادور قلعه قرار داشتند. طبق مطالعات صورت گرفته مصالح به‌کار رفته در این پل‌ها شامل سنگ، آجر، ملات ساروج و گچ می‌شد. در حال حاضر اثری از این پل‌ها برجای نمانده است.

خندق

در گذشته اطراف قلعه، خندقی وجود داشت که احتمالا جوانب جنوبی قلعه را به‌طور کامل دور می‌زد و از یک سمت به رودخانه کارون (شاخه شطیط) و از سوی دیگر به نهر داریان متصل می‌شد. در گمانه‌زنی که در سال ۲۰۰۵ میلادی، درجنوب قلعه و در نزدیکی بارو، در زمین چمن انجام شد، شواهدی بر وجود خندق ظاهر شدند. عملکرد خندق بدین‌گونه بود که در مواقع جنگ آن را به‌وسیله آب رودخانه پر می‌کردند تا مانعی در برابر حملات دشمن باشد.

برج و بارو

باروی قلعه که بسیار مستحکم و قطور بود، از نظر شکل، نظم خاصی را دنبال نمی‌کرد. مصالح به‌کار رفته در آن به دو شکل بودند؛ به‌طوری که ابتدا شالوده آن، با ماسه‌سنگ و ملات ساروج بالا آمده و بعد از آن، چینه‌سازی شده است. در طرف جنوب قلعه، بقایایی از بارو و حصار قلعه دیده می‌شود. بقایایی از برج قلعه که به‌صورت مدور است در انتهای شمال غربی آن باقی مانده که قطر آن ۳۰/۵ متر و سطح آن با بسترسازی دوره متاخر، یکسان شده است.

کوشک یا عمارت حاکم نشین

عمارت قلعه که برخی بانی آن را احمد شاه قاجار می‌دانند، در بالاترین بخش قلعه به‌عنوان حاکم‌نشین مورد استفاده قرار می‌گرفت. بنای قلعه را روی صفه‌ای ساخته‌اند که سطح آن نسبت به سطح حیاط قلعه، چندین پله بالاتر بود. در حال حاضر از این عمارت تنها یک طبقه باقی مانده است.

هر چند آثار ساختمانی قلعه و به‌ویژه کوشک آن در مقطع زمانی فتحعلی‌شاه قاجار، توسط محمدعلی میرزای دولتشاهی تجدید بنا شده بود؛ هنوز بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی این موضوع محرز نشده است و احتمال اینکه آثار آن در لایه‌های زیرین قلعه و از جمله در زیر شالوده خود کوشک به‌دست آید، وجود دارد. از ساخت‌وسازها یا تعمیراتی که توسط احتشام‌السلطنه و حسینقلی خان نظام، حاکمان خوزستان در زمان ناصرالدین شاه، در قلعه سلاسل صورت گرفته‌اند، مدارک تاریخی و شواهد باستان‌شناسی جزئیات بیشتری را در اختیار ما قرار می‌دهند.

نهر داریون

زیر قلعه سلاسل، آبراهه‌ای قدیمی به طول ۲۰۰ متر حفر شده است که آن را با نام نهر داریون می‌شناسند. قدمت این تونل را متعلق به ۲۵۰۰ سال پیش می‌دانند و کاربری آن، جاری کردن رود کارون از زیر شهر شوشتر بوده است. این تونل همچنان باقی است و آن را برای بازدید گردشگران، نورپردازی کرده‌اند.

نکات بازدید از قلعه سلاسل

هر ساعت از روز می‌توانید به‌صورت رایگان از قلعه سلاسل بازدید کنید.

قلعه دارای پارکینگ است و نگرانی برای محل پارک خودرو وجود ندارد.

بهترین زمان بازدید از قلعه سلاسل، اواخر اسفند و اوایل بهار است. علاوه بر مطبوع بودن هوا در این بازه زمانی، پیرامون قلعه رو به سرسبزی می‌رود و چشم‌اندازی زیبا و پرطراوت خلق می‌شود.

آثار تاریخی میراث بشریت هستند. آن‌ها را پاس بداریم و از نوشتن یادگاری، غنیمت بردن تکه‌ای یا اعمال هرگونه آسیب به آن جدا خودداری کنیم.