علی باکویی در اوایل دهه ۱۳۵۰ خورشیدی در یک خانواده مذهبی و اهل علم در روستای کَتریم از توابع دودانگه شهرستان ساری به دنیا آمد. پدربزرگش حاج محمدعلی، فرزند ملا موسی باکویی (روحانی و معلم مکتب‌خانه قدیمی روستا) بود و در تربیت فرزندان بر پای‌بندی به ارزش‌های دینی و تحصیل علم تأکید داشت. علی تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در زادگاه خود و روستای کندلک دودانگه به پایان رساند و برای دوره دبیرستان رهسپار شهر ساری شد. استعداد علمی او از همان کودکی زبانزد معلمان بود و آنان از هوش سرشارش تمجید کرده، آینده درخشانی را برایش پیش‌بینی می‌کردند.

پس از اخذ دیپلم، علی باکویی در آزمون سراسری شرکت کرد و در رشته مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی مالک اشتر اصفهان پذیرفته شد و همزمان بورس تحصیلی وزارت دفاع را دریافت کرد. وی تحصیلات کارشناسی خود را با موفقیت به پایان رساند و سپس در همان دانشگاه در مقطع کارشناسی ارشد ادامه تحصیل داد. شهید باکویی در ادامه مسیر علمی خود تغییر رشته داد و به حوزه فیزیک هسته‌ای روی آورد؛ او مدرک کارشناسی جدید خود را در رشته فیزیک کاربردی با گرایش هسته‌ای از دانشگاه صنعتی امیرکبیر و کارشناسی ارشد را در رشته فیزیک هسته‌ای از دانشگاه تهران اخذ نمود و سرانجام در سال ۱۳۸۳ موفق به دریافت درجه دکترای فیزیک هسته‌ای و ذرات بنیادی شد. این پشتکار علمی، نشان‌دهنده عشق او به دانش و تعالی کشور بود. دکتر باکویی پس از فراغت از تحصیل، به عضویت هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس درآمد و تا زمان شهادت به عنوان استاد و مدیر گروه فیزیک اتمی و مولکولی در این دانشگاه به خدمت مشغول بود.

فعالیت‌های علمی و حرفه‌ای

شهید دکتر علی باکویی طی سه دهه فعالیت علمی خود، منشاء خدمات ارزنده‌ای در حوزه دانش هسته‌ای برای کشور بود. او تحقیقات گسترده‌ای در زمینه فیزیک هسته‌ای و انرژی‌های نو انجام داد و به عنوان یک نخبه علمی، جایگاه ویژه‌ای در میان دانشمندان ایران و حتی مجامع بین‌المللی کسب کرد. وی سال‌ها به عنوان پژوهشگر هسته‌ای در مراکز علمی و دفاعی کشور فعالیت نمود و در تربیت نسل جوان متخصص نیز سهم چشمگیری داشت. از جمله مسئولیت‌ها و افتخارات علمی شهید باکویی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عضویت در هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و ریاست بخش فیزیک این دانشگاه (مدیریت گروه فیزیک اتمی و مولکولی).

• سرپرستی کانون بسیج اساتید دانشگاه تربیت مدرس که نشان‌دهنده روحیه انقلابی و تعهد وی در میان جامعه دانشگاهی بود.

• خدمت به عنوان رایزن علمی ایران و سرپرست دانشجویان ایرانی در کشورهای روسیه، بلاروس و آسیای میانه به مدت شش‌ونیم سال؛ طی این دوران او نقش مهمی در گسترش تعاملات علمی بین‌المللی ایفا کرد.

• کسب مدال عالی آکادمی ملی علوم بلاروس (تنها ایرانی دارنده این نشان) و دریافت لوح تقدیر از مجلس دومای روسیه به پاس گسترش روابط علمی ایران و روسیه که گواهی بر توانمندی و دیپلماسی علمی او بود.

این دستاوردها بیانگر چهره‌ای پرتلاش از شهید باکویی است که علم را در کنار خدمت به نظام اسلامی و پیشرفت کشور دنبال کرد. وی همواره اهداف علمی خود را با انگیزه‌های میهن‌دوستانه و انقلابی درهم‌آمیخته بود و در حوزه تخصصی خود به عنوان ژنرال علمی وطن شناخته می‌شد.

ویژگی‌های شخصیتی و فعالیت‌های فرهنگی

شهید باکویی از نظر سجایای اخلاقی زبانزد خانواده و همکاران بود. اطرافیان، او را فردی متعهد، متدین و فروتن توصیف کرده‌اند که علی‌رغم مقام علمی بلندپایه، ساده‌زیست و مردم‌دار بود. به گفته قاسم مهدوی دهیار روستای کتریم، علی‌آقا هر سال به زادگاهش سر می‌زد و رفتارش الگویی برای جوانان روستا بود؛ معلمان همواره برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان، موفقیت‌های او را مثال می‌زدند. با این حال، شهید باکویی چنان متواضع و خاکی بود که بسیاری از اهالی حتی از شغل بسیار مهم او خبر نداشتند. خود او نیز نسبت به اصلاح اشتباهات اطرافیان احساس مسئولیت می‌کرد و با گفتار آموزنده‌اش بر تربیت نسل جوان تأثیر می‌گذاشت. این خصوصیات اخلاقی برجسته سبب شد صدها نفر از مردم و مسئولان در مراسم تشییع او حضور یابند و نسبت به مقام والای علمی و اخلاقی‌اش ادای احترام کنند.

از دیگر جلوه‌های شخصیت فرهنگی شهید باکویی، علاقه او به ورزش و تربیت بدنی بود. وی یک بوکسور و مربی بوکس در استان تهران به شمار می‌رفت و طی سال‌های منتهی به بازنشستگی، دوره‌های رسمی مربیگری و داوری بوکس را با موفقیت پشت‌سر گذاشته بود. مجید عباس‌زاده رئیس هیئت بوکس تهران با افتخار از آشنایی دوساله خود با شهید باکویی یاد می‌کند و می‌گوید هیچ‌گاه نمی‌دانست که این مربی فعال بوکس، یک دانشمند هسته‌ای است و خبر شهادت او موجب شگفتی و تأثر عمیق جامعه ورزشی شد. به گفته وی، شهید باکویی با وجود مشغله‌های علمی، در تمامی کلاس‌های مربیگری و داوری بوکس شرکت می‌کرد و همواره با بالاترین نمرات قبول می‌شد. عشق او به ورزش تا حدی بود که درست پیش از شهادت، در آزمون تئوری مربیگری درجه‌۲ نیز قبول شده و مشتاقانه منتظر برگزاری دوره عملی بود و حتی برای اطمینان از حضور، شخصاً برگزارکنندگان را پیگیری می‌کرد. این روحیه پرتلاش و پرانرژی، وجه دیگری از شخصیت متعادل شهید را نشان می‌دهد که علم و ورزش را توأمان دنبال می‌کرد.

شهید باکویی در محیط خانواده نیز یک پدر دلسوز و همسر فداکار بود. او و همسرش مونا باکویی که دختردایی‌اش نیز بود، کانون گرم و صمیمی خانواده‌ای ۴ نفره را تشکیل داده بودند. رابطه او با فرزندانش، یاسمین و آرمین، بسیار نزدیک و صمیمانه بود به طوری که اطرافیان شهادت می‌دهند هرگز این خانواده را دور از هم ندیده بودند. فرزند ارشدش یاسمین متولد ۱۳۷۹، دانشجوی ترم آخر کارشناسی ارشد رشته مهندسی کامپیوتر در دانشگاه صنعتی شریف بود و آرمین فرزند کوچکتر ۱۷ ساله‌اش در آستانه کنکور سراسری قرار داشت. تربیت این فرزندان نخبه خود گواه دیگری بر اهتمام شهید باکویی به بنیان خانواده و آینده‌سازان ایران اسلامی بود. چهار خواهر داغدار شهید نیز او را نه تنها برادر بلکه مشاور امین خود می‌دانند و می‌گویند هر زمان با مشکلی مواجه می‌شدند، علی پیش‌قدم می‌شد و راه صحیح را به آنان نشان می‌داد. احترام ویژه پدر ۸۳ ساله خانواده به علی نیز زبانزد بود، چنان‌که می‌گوید: «حساب علی با بقیه سوا بود؛ این فرزندم نام پدر مرحومم را زنده کرد و بیش از ۳۰ سال برای پیشرفت کشور تلاش نمود و مرا روسفید کرد». بدین‌ترتیب، شهید علی باکویی در نقش فرزند، برادر، همسر و پدر نیز نمونه‌ای موفق و مسئولیت‌پذیر بود که پیوند عمیق عاطفی با خانواده خود داشت و عشق به وطن را در کنار محبت به خانواده معنا می‌کرد.

حضور در جنگ ۱۲ روزه و شهادت

در خردادماه ۱۴۰۴، رژیم صهیونیستی جنگی ناگهانی و گسترده را علیه جمهوری اسلامی ایران آغاز کرد که به «جنگ تحمیلی ۱۲ روزه» مشهور شد. این تهاجم نظامی از بامداد جمعه ۲۳ خرداد با حملات هوایی به مناطق مسکونی تهران کلید خورد و نخستین موشک دشمن به دو بلوک ساختمانی در نارمک – شرق تهران – اصابت کرد. هدف این حمله ناجوانمردانه، منزل مسکونی دکتر علی باکویی کتریمی بود که در دل شب به همراه خانواده‌اش در خواب به سر می‌بردند. در اثر انفجار مهیب، ساختمان پنج‌طبقه فرو ریخت و دکتر باکویی، همسرش مونا و تنها پسرشان آرمین در دم به فیض شهادت نائل شدند. همچنین یاسمین باکویی دختر ۲۴ ساله خانواده که دانشجوی نخبه دانشگاه شریف بود، مفقودالاثر گردید و علی‌رغم جست‌وجوهای بسیار، پیکر مطهرش پیدا نشد. شدت انفجار به حدی بود که از این دختر جوان هیچ نشانی باقی نماند و هفت روز بعد، قاب عکس او را در کنار تابوت سایر اعضای خانواده به صورت象‌نمادین بر دوش مردم تشییع کردند. به گفته شاهدان عینی و امدادگران، در این جنایت تلخ، ده‌ها شهروند بی‌گناه دیگر اعم از مرد و زن و کودک نیز به شهادت رسیدند و بسیاری از ساختمان‌های اطراف غیرقابل سکونت گردیدند. رژیم اشغالگر قدس با این حمله نشان داد که برای متوقف کردن پیشرفت علمی ایران حتی از کشتار غیرنظامیان و نخبگان علمی نیز ابایی ندارد.

خبر شهادت مظلومانه دکتر باکویی و خانواده‌اش موجی از اندوه و خشم را در میان مردم و جامعه دانشگاهی برانگیخت. پیکر این خانواده چهار نفره پس از تشییع باشکوه در تهران، به زادگاهشان در استان مازندران منتقل شد و در گلزار شهدای شهر ساری در خاک سرزمین مادری آرام گرفتند. صحنه‌های تشییع، آکنده از احساس غرور و اندوه بود؛ پیرزنی سالخورده (مادر شهید) به زبان مازندرانی مویه‌کنان نوحه‌هایی می‌خواند و برای پسر دانشمندش، عروس دلبندش و نوه‌های جوانش لالایی شهادت می‌گفت. همزمان پدر سپیدموی شهید با قامتی خمیده ولی سرافراز، کنار تابوت پوشیده از پرچم سه‌رنگ فرزند ۵۱ ساله‌اش ایستاده بود و برای آخرین‌بار به نشانه وداع و احترام بر مزار او تعظیم کرد. در این مراسم باشکوه که با حضور صدها نفر از مردم قدرشناس و مسئولان برگزار شد، خانواده‌های معظم شهدا، مقامات استانی و کشوری و همرزمان علمی شهید باکویی حضور یافتند و یاد این دانشمند ایثارگر را گرامی داشتند. پیام‌های تسلیت متعدد نیز از سوی شخصیت‌های مختلف صادر گردید که از آن جمله، دکتر محمدعلی نوبخت فرماندار شهرستان ساری در پیامی ضمن تسلیت شهادت دکتر علی (منصور) باکویی کتریمی و خانواده‌اش، این حمله را نشانه ناتوانی دشمن در مقابله رودررو با پیشرفت علمی ایران دانست و تأکید کرد راه و یاد این دانشمند در عرصه فناوری هسته‌ای زنده و پررهرو خواهد ماند. سپاه کربلای مازندران نیز در اطلاعیه‌ای تاکید کرد خون پاک این شهیدان پایمال نخواهد شد و انتقام الهی از عاملان جنایت حتمی است.

نتیجه‌گیری

شهید دکتر علی باکویی نمونه‌ای درخشان از پیوند تعهد علمی، اخلاقی و میهن‌دوستی در جمهوری اسلامی ایران بود. زندگی پربار و خدمات علمی ارزشمند او، الگویی الهام‌بخش برای نسل جدید دانشمندان و جوانان این مرز و بوم خواهد بود. نام و خاطره این دانشمند نستوه که در سنگر علم و ایمان تا پای جان ایستادگی کرد، همواره در حافظه تاریخی ملت ایران جاودان خواهد ماند. بی‌شک خون به ناحق ریخته‌شده او و خانواده بی‌گناهش در کنار سایر شهدای جنگ ۱۲ روزه، عزم ملت ایران را در پیمودن راه عزت و استقلال دوچندان خواهد کرد و پرده از چهره حقیقی دشمنان قسم‌خورده این سرزمین برخواهد داشت.

شهید باکویی در کنار دیگر شهدای هسته‌ای ایران ثابت کرد که مسیر پیشرفت علمی و دفاع از آرمان‌های انقلاب اسلامی علی‌رغم دشمنی‌ها ادامه خواهد یافت و جان‌فشانی در راه وطن و ایمان، میراث ماندگار قهرمانان این سرزمین است. روح بلندش شاد و راهش پررهرو باد.

منابع: روایت‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، خبرگزاری‌های فارس، تسنیم، ایرنا، دفاع‌پرس و روزنامه ایران – گردآوری و تنظیم توسط نگارنده.