آگاه: بررسی‌ها نشان می‌دهد با افزایش تورم، جهش قیمت کالاهای اساسی و رشد هزینه‌های زندگی، دهک‌های پایین درآمدی بیش از هر زمان دیگری در معرض آسیب قرار گرفته‌اند. دهک اول که عمدتا متشکل از خانوارهای بدون شغل ثابت، کارگران فصلی، خانوارهای روستایی کم‌درآمد و سالمندان بدون مستمری است، اکنون حتی در تأمین اقلام خوراکی نیز با مشکل مواجه است.
در این شرایط، قانون بودجه ۱۴۰۴ دولت را مکلف کرده بود که با حذف یارانه دهک‌های بالا - که به اذعان کارشناسان سال‌هاست یارانه را بدون استحقاق دریافت می‌کنند- منابع جدیدی برای تقویت سبد معیشتی دهک پایین فراهم کند. با وجود این تکلیف روشن، در دو ماه گذشته، چندین نماینده مجلس از تریبون صحن علنی و کمیسیون برنامه و بودجه نسبت به بی‌عملی دولت در این حوزه انتقاد کرده بودند. در یکی از جلسات اخیر کمیسیون برنامه و بودجه مجلس که با حضور کارشناسان مرکز پژوهش‌ها و نمایندگان دیوان محاسبات برگزار شد، اعضای این کمیسیون صراحتا تأکید کردند که استمرار پرداخت یارانه به دهک‌های برخوردار، هم برخلاف عدالت است و هم برخلاف روح قانون بودجه.
علاوه‌برآن در بند مربوط به یارانه‌ها در بودجه ۱۴۰۴، تصریح شده است که «دولت مکلف است با استفاده از پایگاه رفاه ایرانیان و سامانه‌های اطلاعاتی موجود، نسبت به شناسایی و حذف یارانه نقدی خانوارهای واقع در سه دهک بالای درآمدی اقدام و منابع حاصله را صرف بهبود معیشت دهک‌های پایین کند.» این بند همچنین دولت را موظف می‌داند که گزارش عملکرد خود در این زمینه را هر سه ماه یک‌بار به کمیسیون برنامه و بودجه مجلس ارائه کند.
باتوجه‌به مطالبه نمایندگان برای حذف یارانه ثروتمندان، احمد میدری نخستین‌بار و در تاریخ ۳۱ تیرماه و در قالب جلسه با اعضای کمیسیون برنامه و بودجه مجلس از احتمال حذف یارانه ثروتمندان خبر داد. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی همچنین در این جلسه از طراحی سامانه‌ای برای به‌روزرسانی اطلاعات خانوار هم گفت و تاکید کرد که در این سامانه وضعیت افرادی که جز سه دهک بالا هستند، مشخص و به آنها نیز اعلام خواهد شد. بنابراین ما می‌توانیم از ماه جاری و اگر دولت صلاحدیدی نداشت، سایر موارد را اعلام و در واقع آن خانوارهای ثروتمندی که مشمول حذف هستند را در این فرآیند قرار دهیم. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با بیان اینکه سه دهک بالای یارانه بگیر بیش از ۲۰ میلیون نفر هستد، گفته بود: پس از حذف افرادی که یارانه دریافت نمی‌کنند و در سال گذشته حذف شدند، یارانه‌بگیران در این بخش به ۱۸ میلیون نفر رسید که اگر یارانه این افراد حذف شود، رقمی بالغ بر پنج همت در ماه، درآمد ایجاد می‌شود تا بر اساس آن بتوانیم درآمد حاصل برای توزیع کالابرگ را ایجاد کنیم.
علاوه‌برآن غلامرضا تاجگردون هم در حاشیه جلسه ۳۱ تیرماه کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نیز تاکید کرد: درباره مباحث مربوط به یارانه‌ها، همچنان اختلاف نظراتی وجود دارد. مجلس مُصر است تا با حذف سه دهک ثروتمند، از دو مسیر، دهک‌های پایین یارانه‌بگیر را از منظر معیشتی تقویت کند. وی با اشاره منابع حاصل از حذف سه دهک ثروتمند یارانه‌بگیر، بیان کرد: وزارت تعاون به موجب قانون، مکلف به حذف سه دهک ثروتمند یارانه بگیر است. همچنین دولت باید از محل حذف این سه دهک ثروتمند در راستای تقویت سه دهک پایین یارانه‌بگیر نیز اقدام کند. این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه دولت تاکید بر بررسی جوانب کار در این بخش دارد، بیان کرد: فرآیند پیش‌بینی شده وزارت تعاون برای رسیدن به این هدف بر این مبناست که پس از اعتراض یارانه بگیر به حذف، وضعیت آن مشخص شود. این در حالی است که قانون گذار تاکید بر حذف یارانه سه دهک ثروتمند دارد. تاجگردون این را هم گفت که اگر عملا سیاست‌های حمایتی از اقشار جامعه را هماهنگ نکنیم، سه دهک پایین جامعه آسیب بیشتری خواهد دید. البته اینکه دولت راهکارهایی دیگری را لحاظ کند، دلیل بر اشتباه آن مسیر نیست، اما این راهکارها موجب کسری بودجه شدیدتری خواهد شد و عملا این موضوع به بخش های دیگر، سیستم بانکی و طرح های عمرانی فشار وارد خواهد کرد. با این حال مجلس مُصر به اجرای قانون است، در غیر این صورت دولت باید لایحه جدیدی در این بخش داده و بودجه را اصلاح و مجلس را در این بخش قانع کند.
حذف یارانه نقدی سه دهک بالا تا شهریورماه
اما تقریبا با گذشت چند هفته از این اظهارات، وزیر تعاون در تاریخ ۲۰ مرداد و در نشست با اصحاب رسانه گفت که شهریورماه یارانه سه دهک (حدود ۲۵ میلیون نفر) را حذف خواهیم کرد. وی این را هم گفت که این تصمیم بر اساس قانون بودجه بوده و مجلس هم به‌طورجدی آن را پیگیری می‌کند. البته میدری به این نکته هم اشاره کرد که اطلاعات درآمدی افراد در این بخش نیز به روز شده است و افرادی که مشمول حذف می‌شوند، قبل از حذف به آنها اطلاع داده می‌شود که بر اساس چه استدلالی حذف شده‌اند.
خط‌قرمز اول
حذف یارانه ثروتمندان به موجب قانون بودجه سالیانه و همچنین توجه به عدالت اجتماعی امری صحیح و ریل‌گذاری شده است که مسئولین پیش از این باید به آن توجه می‌کردند، اما باتوجه‌به عزم دولت برای اجرای حذف یارانه ثروتمندان چند نکته در این بخش حائز اهمیت بوده که دولتمردان باید به آن توجه داشته تا اجرای قانون به‌درستی میسر شود. نخست اینکه اگر قرار است این وزارتخانه با همان سازوکار و سامانه‌های تجربه شده، اقدام به شناسایی درآمد خانوارها کند، حتما باز هم اطلاعات خانوارها به‌درستی احصا نشده و خطای موجود گریبان‌گیر خانوارهای بی‌بضاعتی خواهد شد که تنها با یک نقل و انتقال مالی و یا با بالا و پایین‌رفتن درآمد فرزندان آن خانواده، ثروتمند محسوب شده و در گرداب اطلاعات غلط قرار گیرند.
از سویی دیگر به اذعان برخی از کارشناسان، تمیزکردن برخی دهک‌ها از هم به‌راحتی نبوده و نیازمند اطلاعات دقیق است، چرا که هرگونه برداشت از اطلاعات ناقص می‌تواند دهک یک خانوار را تغییر داده یا آن خانوار را از دریافت یارانه محروم کند. به‌عنوان‌مثال، بسیاری کارشناسان معتقدند بین دهک هفت که در حال حاضر یارانه دریافت می‌کند و دهک هشت که به موجب عملیاتی‌شدن تصمیم دولت در حذف یارانه ثروتمندان، مشمول یارانه نخواهد شد، فاصله چندانی وجود ندارد و باید در شناسایی درآمد این خانوارها دقت لازم صورت گیرد و به‌درستی استطاعت این خانوارها بررسی شود.
با این حال علیرضا زندیان، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس پیشتر با اشاره به اشکالات در زمینه دهک‌بندی یارانه‌ای در ارائه کالابرگ الکترونیکی و همچنین یارانه نقدی، گفته بود: یکی از چالش‌های جدی در نظام دهک‌بندی یارانه‌ها، نحوه محاسبه درآمد خانوار است که باعث بروز نارضایتی شده است و حتی خانواده مستاجر و بدون املاک از دریافت یارانه و کالابرگ محروم شده است. نماینده مردم «بیجار گروس» در مجلس شورای اسلامی متذکر شد: متاسفانه در حال حاضر، درآمد فرزندان مجرد شاغل که همچنان با خانواده زندگی می‌کنند، به طور کامل در مجموعه درآمد خانوار محاسبه می‌شود؛ در حالی که این فرزندان در بسیاری از موارد نه‌تنها سهمی در تامین مخارج خانواده ندارند، بلکه درآمد خود را به‌صورت مستقل برای آینده پس‌انداز می‌کنند. زندیان با اشاره به پیامدهای این نوع محاسبه گفت: در چنین شرایطی، خانوارهایی که از نظر ثروت و دارایی در سطح بالایی قرار ندارند، صرفا به دلیل درآمد فرزندان شاغل‌شان در دهک‌های بالاتر و ثروتمند قرار می‌گیرند و از دریافت یارانه یا کالابرگ محروم می‌شوند. این در حالی است که سرپرست خانوار هیچ بهره‌ای از آن درآمد ندارد. وی افزود: به واقع نقش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مرکز ملی آمار و سازمان هدفمندی یارانه‌ها در محاسبه دهک‌ها نیز تعیین‌کننده است. انتظار می‌رود این نهادها با هماهنگی بیشتری اقدام به بازنگری در شاخص‌ها و فرمول‌های تعیین دهک‌ها کنند تا حق خانواده‌هایی که واقعا نیازمند هستند، ضایع نشود. زندیان این را هم گفت که بارها مشاهده شده که یارانه یا کالابرگ سرپرست خانوار صرفا به دلیل افزایش مجموع درآمد خانوار، قطع شده، در حالی که امکانی برای جداسازی یارانه‌ای فرزند شاغل به‌سادگی فراهم نیست. لازم است سامانه‌ای طراحی شود که در موارد خاص - مانند زندگی فرزند در خانه والدین اما با استقلال مالی - بتوان وضعیت را به‌درستی و سهولت ثبت و مدیریت کرد تا سرپرست خانوار و دیگر اعضا از حق قانونی خود محروم نشوند.
علاوه‌برآن محمد رشیدی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی هم در این زمینه ضمن تاکید بر این نکته که باید شناسایی اموال و دارایی خانوارها برای دریافت یارانه، بازتعریف شود، گفت: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی باید در زمینه شناسایی اموال و ملاک‌های تعیین خانوارها برای دریافت یارانه، آیین‌نامه جدیدی را تدوین کند تا ما شاهد ایجاد یک عدالت حقیقی در توزیع یارانه‌ها باشیم. در حال حاضر تعداد زیادی از مردم معترض به قطع یارانه خود بوده و به دفاتر نمایندگان برای رفع این مشکل مراجعه می‌کنند. این نماینده مجلس هم ضمن اینکه وزارت رفاه باید بررسی و معیار درستی از وضعیت معیشتی خانوارها داشته باشد، گفت: متاسفانه به موجب بررسی‌های غلط به اشتباه بسیاری از افرادی ثروتمند، یارانه دریافت کرده و بسیاری از خانوارهای بی‌بضاعت و کم‌درآمد از دریافت یارانه و کالابرگ محروم شده‌اند. لذا این موارد قابل‌قبول نیست.
خط‌قرمز دوم
دوم اینکه طبق مواد قانونی بودجه، دولت باید منابع حاصل از حذف یارانه ثروتمندان را صرف تقویت بنیه معیشتی خانوارهای بی‌بضاعت کرده و این منابع را در محل دیگری هزینه نکند. با این حال سوابق و تجارب دولت‌ها نشان داده که در صورت در اختیار گرفتن منابع، بر مبنای سلایق عمل کرده و ملاحظات قانونی را به ملاحظات داخلی خود ترجیح می‌دهند که البته قانون‌گذار (مجلس) باید از روند تامین این منابع و هزینه کرد آن نیز صیانت کرده و اجازه ندهد تا این منابع در محل دیگری به غیر از معیشت خانوارهای نیازمند هزینه شود.
کوچکی‌نژاد: حذف یارانه ثروتمندان باید صرف تقویت معیشت دهک‌های پایین شود
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه «آگاه» با تاکید بر لزوم هدفمندسازی واقعی یارانه‌ها گفت: منابع حاصل از حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی باید شفاف و دقیق به بهبود معیشت دهک‌های پایین اختصاص یابد. جبار کوچکی‌نژاد اظهار کرد: در شرایطی که تورم و افزایش قیمت کالاهای اساسی فشار زیادی بر اقشار کم‌درآمد وارد کرده است، بازتوزیع عادلانه یارانه‌ها یک ضرورت است. اما این اقدام تنها زمانی اثرگذار خواهد بود که منابع آزادشده، بدون انحراف و به طور کامل در اختیار نیازمندان واقعی قرار گیرد.
وی با بیان اینکه حذف یارانه ثروتمندان یک تصمیم درست اما دیرهنگام است، افزود: متاسفانه در سال‌های گذشته بخشی از یارانه نقدی و غیرنقدی به دست افرادی رسیده که نیازی به آن نداشتند. شناسایی دقیق دهک‌های درآمدی و اصلاح این روند می‌تواند بخشی از مشکلات معیشتی اقشار ضعیف را جبران کند. کوچکی‌نژاد ادامه داد: مجلس در بودجه سالانه، دولت را مکلف کرده است که فرآیند حذف یارانه پردرآمدها را با دقت و بر اساس داده‌های واقعی انجام دهد و منابع آن را صرف پرداخت یارانه نقدی یا کالابرگ الکترونیکی به دهک‌های پایین و همچنین حمایت از تولید کالاهای اساسی کند. این نماینده مجلس با اشاره به ضرورت شفافیت در تخصیص منابع گفت: دولت باید گزارش دقیق عملکرد خود را به مردم و مجلس ارائه دهد تا مشخص شود که درآمد حاصل از حذف یارانه ثروتمندان دقیقا به چه بخش‌هایی اختصاص یافته است. هرگونه بی‌توجهی یا انحراف در این حوزه می‌تواند اعتماد عمومی را خدشه‌دار کند. وی تاکید کرد: هدف نهایی از اصلاح نظام یارانه‌ای باید کاهش فاصله طبقاتی و ارتقای قدرت خرید دهک‌های پایین باشد، نه صرفا کاهش هزینه‌های دولت.
حذف یارانه ثروتمندان؛ فرصتی برای بهبود معیشت
دهک‌های پایین
در حالی که فشار تورمی بر معیشت خانوارهای کم‌درآمد روزبه‌روز سنگین‌تر می‌شود، حذف یارانه ثروتمندان بار دیگر مطرح شده است. سیاستی که به باور بسیاری از کارشناسان، اگر به‌درستی و با شفافیت اجرا شود، می‌تواند به بازتوزیع عادلانه منابع و بهبود زندگی دهک‌های پایین منجر شود.
همچنین بر اساس آمارهای رسمی، بخش قابل‌توجهی از یارانه‌های نقدی و غیرنقدی در سال‌های اخیر به جیب خانوارهایی رفته که از نظر درآمدی در دهک‌های بالای جامعه قرار دارند. این در حالی است که هدف اولیه از اجرای سیاست یارانه‌ها، حمایت از اقشار آسیب‌پذیر بوده است. کارشناسان اقتصادی معتقدند که این وضعیت، ناشی از ضعف در شناسایی دقیق دهک‌های درآمدی و نبود سامانه‌های جامع اطلاعاتی است.
همچنین طبق برآوردها، حذف یارانه حدود سه دهک بالای درآمدی می‌تواند هزاران میلیارد تومان منابع مالی آزاد کند. این مبلغ در صورت هدایت هدفمند به طرح‌های معیشتی و رفاهی، می‌تواند به بهبود محسوس وضعیت زندگی خانوارهای کم‌درآمد بینجامد. پیشنهادهای کارشناسی در این زمینه شامل افزایش مبلغ یارانه نقدی برای دهک‌های پایین، توسعه طرح‌های حمایتی مانند بیمه سلامت رایگان، تقویت زیرساخت‌های آموزشی و ایجاد اشتغال در مناطق محروم است. همچنین، برخی اقتصاددانان توصیه می‌کنند بخشی از این منابع صرف کاهش هزینه‌های انرژی و حمل‌ونقل عمومی برای اقشار ضعیف شود تا اثر تورم بر سبد معیشت آنها کاهش یابد. با این حال، حذف یارانه ثروتمندان خالی از دشواری نیست. بزرگ‌ترین مانع، شناسایی دقیق و به‌روز درآمد و دارایی خانوارهاست. در سال‌های گذشته، اجرای ناقص این سیاست باعث شده برخی از خانوارهای متوسط و حتی کم‌درآمد به اشتباه از فهرست یارانه‌بگیران حذف شوند که اعتراض‌های گسترده‌ای به دنبال داشت. از سوی دیگر، برخی کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر منابع آزادشده به‌جای هزینه‌کرد در برنامه‌های پایدار، صرف پرداخت نقدی کوتاه‌مدت شود، اثر مثبت آن بر معیشت دهک‌های پایین دوام چندانی نخواهد داشت. آنچه در این میان اهمیت دارد، شفافیت کامل در روند حذف یارانه‌ها و نحوه تخصیص منابع به گروه‌های هدف است. مجلس و دیوان محاسبات بر ضرورت ارائه گزارش‌های دوره‌ای از عملکرد دولت در این زمینه تاکید دارند. در نهایت، حذف یارانه ثروتمندان اگر با طراحی دقیق، اجرای عادلانه و نظارت مستمر همراه باشد، می‌تواند به‌عنوان یکی از ابزارهای کارآمد کاهش شکاف طبقاتی عمل کند؛ اما اجرای شتاب‌زده و بدون پشتوانه اطلاعاتی، خطر افزایش نارضایتی اجتماعی را به همراه خواهد داشت.
ماجرای شکل‌گیری طرح هدفمندی یارانه‌ها
یارانه یا سوبسید شکلی از کمک مالی است که به یک تجارت یا بخش اقتصادی پرداخت می‌شود. البته کمک مالی دولت‌ها برای یک کالا یا خدمتی که به مردم داده از اقسام دیگر یارانه بوده که با هدف افزایش رفاه عمومی جامعه صورت می‌پذیرد که به اعتقاد کارشناسان، پرداخت یارانه به مردم باید رفتار آنها در مصرف یا تولید را تحت‌تاثیر قرار دهد.
یکی از مهم‌ترین اقدامات دولت در زمینه یارانه‌ها، اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها در سال ۱۳۸۹ بود. این طرح با هدف کاهش یارانه‌های انرژی و برخی کالاهای اساسی و توزیع مستقیم منابع به‌صورت نقدی میان خانوارها به اجرا درآمد. در واقع، این طرح به‌منظور اصلاح ساختار یارانه‌ها و جلوگیری از هدررفت منابع ملی طراحی شد. قبل از اجرای طرح هدفمندی، یارانه‌ها به‌صورت غیرمستقیم و از طریق کاهش قیمت کالاها و خدمات به مردم تعلق می‌گرفت. اما با اجرای این طرح، یارانه‌ها به‌صورت نقدی به حساب خانوارها واریز می‌شود. این اقدام با این هدف صورت گرفت که افراد بتوانند یارانه را به‌صورت بهینه مصرف کنند و از هدررفت منابع جلوگیری شود.
نظر شما