آگاه: سابقه برگزاری جشنواره فیلم فجر به سال ۱۳۶۱ برمی‌گردد؛ از همان زمان این رویداد عرصه‌ای مناسب برای تبادلات فرهنگی، نمایش دستاوردهای خلاقانه سینماگران مطرح و نیز تقدیر از فیلم‌های ملی و بین‌المللی است. در سال‌هایی که از طول عمر این جشنواره می‌گذرد، آیین نکوداشت شخصیت‌های مهم سینمای جهان برگزار شده است. از شخصیت‌هایی که در مقام داور نیز با جشنواره فیلم فجر همکاری داشته‌اند، می‌توان به فولکر شلوندورف، کریشتف زانوسی، رابرت چارتف، سمیح کاپلان اوغلو، بروس برسفورد، پرسی ادلون، پل کاکس، شیام بنگال، بلا تار، یان تروئل، هلما سندرس برامس، الیا سلیمان، آنییژکا هول‌اند، آندری زویاجینتسف، رستم ابراهیم بکف و... اشاره کرد.
کوچ از تهران به شیراز
پس از ۳۳ دوره، جشنواره جهانی فیلم فجر فعالیت خود را به صورت مستقل از بخش ملی آغاز کرد و از سال ۱۳۹۳ بخش بین‌الملل جشنواره از جشنواره ملی فیلم فجر، جدا شد. امسال دهمین سالی است که جشنواره جهانی فیلم فجر در قالب یک جشنواره مجزا در حال برگزاری است.
به منظور تمرکززدایی رویدادهای فرهنگی از پایتخت، این جشنواره امسال در شهر هنرپرور شیراز برگزار می‌شود و به همین دلیل جشنواره امسال بخشی با عنوان فجر پلاس دارد که ویژه فیلم‌های سینماگران استان فارس است. فراخوان این دوره از جشنواره، شهریورماه منتشر شد. چهل‌وسومین دوره جشنواره جهانی فیلم فجر در چهار بخش رقابتی مسابقه بین‌الملل، جلوه‌گاه شرق، چشم‌انداز و بخش زیتون شکسته و سه بخش غیررقابتی فیلم‌های مرمت‌شده و شاعرانه سینمای ایران، مرور سینمای ترکیه و جشنواره جشنواره‌ها در حال برگزاری است.
در نشست خبری جشنواره جهانی فیلم فجر، مطرح شد که بیش از ۷۰۰ فیلم به دبیرخانه جشنواره ارسال شده که ۵۲ اثر از میان آنها انتخاب شده و به نمایش درمی‌آید. در بخش مسابقه بین‌الملل ۱۶ فیلم از ۲۱ کشور به نمایش درمی‌آید. در بخش جلوه‌گاه شرق ۱۲ فیلم از ۱۸ کشور، و در بخش چشم‌انداز ۱۱ فیلم از ۱۰ کشور حضور دارند. در بخش زیتون شکسته نیز هشت فیلم از ۱۵ کشور حضور دارند. بخش ویژه مرور آثار ترکیه امسال با نگاه شاعرانه و انسان‌گرایانه فیلمسازان این کشور برگزار می‌شود، در این بخش چهار فیلم از ترکیه حضور دارد. در بخش جشنواره جشنواره‌ها نیز پنج فیلم از ۱۰ کشور به نمایش درمی‌آیند. همچنین هشت فیلم ایرانی در بخش‌های جشنواره حضور دارند.
حسینی، دبیر جشنواره جهانی چهل‌وسوم درباره بخش زیتون شکسته گفت: این بخش در تقویم جشنواره جهانی بوده و به نوعی از سینما اختصاص دارد که آن را سینمای مقاومت، صلح و پایداری می‌نامیم. معمولا فیلم‌های حاضر در این بخش به مسائل فلسطین و لبنان یا جنگ ۱۲روزه ایران اشاره دارند. در این دوره نیز بخش ویدئو و عکس را به جنگ ۱۲روزه و به‌طور خاص جنگ غزه اختصاص داده‌ایم که در شیراز نمایش داده خواهند شد.
هشت فیلم ایرانی هم شامل «او نمی‌خوابد» به کارگردانی رضا جمالی، «زمانی در ابدیت» به کارگردانی مهدی نوروزیان، «پل» به کارگردانی محمد عسگری (در بخش مسابقه بین‌الملل)، «مرد آرام» به کارگردانی بهنوش صادقی، «ماهی در قلاب» به کارگردانی محی‌الدین مظفر (در بخش جلوه‌گاه شرق)، «دو روی پاییز» به کارگردانی روناک طاهر (بخش چشم‌انداز)، «فرشته‌ها نمی‌میرند» به کارگردانی محمدرضا ابوالحسنی (بخش زیتون شکسته)، «مرد خاموش» به کارگردانی احمد بهرامی (بخش جشنواره جشنواره‌ها) است.
مهم‌ترین میهمان خارجی جشنواره امسال کیست؟
بهانه بخش مرور سینمای ترکیه در جشنواره امسال، سال فرهنگی ایران و ترکیه است و به همین دلیل مهمانان ترک نسبت به سایر کشورها بیشتر هستند. سرشناس‌ترین مهمان از کشور ترکیه، نوری بیلگه جیلان، کارگردان سرشناس اهل ترکیه است. او از داوران جشنواره فیلم کن است و فیلم «روزی روزگاری در آناتولی» که از ساخته‌های معروف اوست به عنوان نماینده سینمای ترکیه در جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان ۲۰۱۱ معرفی شده بود. دبیر جشنواره در نشست خبری جشنواره چهل‌وسوم، از نوری بیلگه جیلان به عنوان مهم‌ترین میهمان جشنواره امسال یاد کرد.
در بخش غیررقابتی، فیلم‌های مرمت شده، فیلم‌های «زیر درختان زیتون» به کارگردانی عباس کیارستمی، «دلشدگان» ساخته علی حاتمی، «کاغذ بی‌خط» به کارگردانی ناصر تقوایی، «درخت گلابی» ساخته داریوش مهرجویی، «اینجا چراغی روشن است» به کارگردانی رضا میرکریمی، «ایران سرای من است» اثر پرویز کیمیاوی، «نار و نی» به کارگردانی سعید ابراهیمی‌فر و «جاده‌های سرد» ساخته مسعود جعفری‌جوزانی روی پرده می‌روند. این بخش با هدف حفظ و احیای میراث سینمای ایران و فراهم کردن امکان تماشای نسخه‌های مرمت‌شده فیلم‌های شاخص سینما، در جشنواره گنجانده شده است.
اما چهل‌وسومین جشنواره جهانی فیلم فجر در مجموعه هنرشهر آفتاب شیراز در حالی آغاز به کار کرد که روح‌الله حسینی، دبیر جشنواره، تم این دوره جشنواره را «سینمای شاعرانه» معرفی کرد و گفت: سینمای شاعرانه شیوه‌ای است برای زیستن البته که ساده‌نگر و سطحی نیست برعکس تاملی است، عمیق در باب زندگی سینمای شاعرانه همان چیزی است که اتفاقا در جایی مثل همین جا در جایی مثل شیراز معنا پیدا می‌کند شهری که سده‌هاست با تاریخش، با مشاهیرش، با حافظش، سعدی، ملاصدرا و شاه‌چراغش به ما یاد می‌دهد که چگونه جهان را نه‌فقط ببینیم بلکه در آن درنگ و تامل کنیم. به همین بهانه جشنواره جهانی فیلم امسال با نمایش نسخه مرمت شده فیلم «زیر درختان زیتون» کیارستمی افتتاح شد.
از هدی زین‌العابدین تا بیلگه جیلان
داوران بخش‌های مختلف جشنواره جهانی فیلم فجر به شرح زیر هستند:
داوران مسابقه بین‌الملل: نوری بیلگه جیلان فیلمنامه‌نویس و کارگردان از ترکیه، محمود کلاری فیلمبردار، عکاس و کارگردان از ایران، کریستف رضاعی آهنگساز از ایران، آنگلوس فرانتزیس کارگردان از یونان، خوزه کابرا بتانکورت برنامه‌ریز فیلم از اسپانیا، بیجایا جنا کارگردان، بازیگر، تهیه‌کننده و فیلمنامه‌نویس از هند، سمیره حاج‌جیلانی، تهیه‌کننده و مدیر فرهنگی از الجزایر.
داوران جلوه‌گاه شرق: آلکساندرا مارکوویتس مستندساز و تدوینگر از کرواسی، ایگور ویکتروویچ لوشین شاعر، کارگردان ویدئو و موسیقی‌دان از روسیه، تنگ لی یین مدیر رسانه و سینما از مالزی، شوشانیک میرزاخانیان تهیه‌کننده و مدیر سینمایی از ارمنستان و هدی زین‌العابدین بازیگر از ایران.
داوران چشم‌انداز: اوژن هنری مور تهیه‌کننده فیلم از فرانسه، دنیز یاووز مدیر هنری جشنواره از ترکیه و مهدی کرم‌پور فیلمنامه‌نویس و کارگردان از ایران.
داوران زیتون شکسته: محمد الکندی فیلمساز و تهیه‌کننده از عمان، نبویشا یووانویک کارگردان و تهیه‌کننده از مقدونیه شمالی و فرزاد موتمن کارگردان و تهیه‌کننده از ایران.
چرا سینمای شاعرانه؟
هوشنگ گلمکانی، منتقد نام‌آشنای حوزه سینما در خصوص ویژگی‌های جشنواره جهانی فیلم فجر گفت: دوره اول جشنواره فجر که در زمستان سال ۶۱ برگزار شد، عنوان بین‌المللی داشت. آن زمان مدیران فرهنگی علاقه داشتند همه رویدادها را بین‌المللی معرفی کنند؛ حتی اگر فقط چند مهمان خارجی بود. با این حال استانداردهای یک جشنواره جهانی اصلا رعایت نمی‌شد. وی افزود: در همان دوره اول، بدون اینکه اعضای هیات‌داوران معرفی شوند، در مراسم اختتامیه اعلام شد که هیچ فیلمی شایسته جایزه نیست و عملا هیچ جایزه‌ای ندادند. فقط به برگزیدگان فیلم‌های مستند و کوتاه، جایزه اهدا شد. از دوره دوم تا چهارم، جشنواره کاملا داخلی شد تا سینمای ایران روی پای خودش بایستد. از دوره چهارم به‌تدریج بخش خارجی برگشت. از دوره هفتم، جشنواره چهره‌ای جدی‌تر پیدا کرد و برنامه‌ریزان منسجم‌تری همچون جمال امید داشت.
این منتقد سینما ادامه داد: من از جشنواره پنجم به بعد همه فیلم‌ها را برای ویژه‌نامه ماهنامه فیلم می‌دیدم. بخش خارجی در بیشتر دوره‌ها جذاب نبود. کسی برای دیدن فیلم خارجی نمی‌رفت. فقط در چهار دوره مثل مرور آثار تارکوفسکی سالن‌ها پر می‌شد. در بقیه سال‌ها بخش خارجی انرژی و زمان زیادی می‌برد اما بازخورد تماشاگر کم بود. گلمکانی درباره مستقل شدن جشنواره جهانی در سال ۱۳۹۴ گفت: این جدایی و استقلال تصمیم بسیار خوبی بود. در دهه فجر مردم فقط برای فیلم‌های ایرانی می‌آمدند. بنابراین طبیعی بود که فیلم خارجی در آن فضا دیده نشود.
نمی‌توان تصمیم گرفت شاعرانه فیلم ساخت
این منتقد سینما درباره انتخاب سینمای شاعرانه به‌عنوان محور جشنواره نیز گفت: امیدوارم این انتخاب فقط یک شعار نباشد؛ مثل دوره‌هایی که اسم سینمای معناگرا را مد کردند. شاعرانه بودن یعنی فراتر از روایت خطی رفتن و ایجاد فضایی که معنای پنهان در اتمسفر اثر نهفته باشد. تارکوفسکی و پاراجانوف و در ایران کیارستمی نمونه‌های درخشان این جریان هستند. گلمکانی افزود: سینمای شاعرانه همیشه مخاطب گسترده ندارد. مخاطبش باید با شعر یا هنر نسبتی داشته باشد؛ ضمن اینکه شاعرانه بودن الزاما لطیف و رمانتیک نیست و گاهی از دل خشونت و زمختی یا حتی طنز می‌آید. لذا مستندهای شاعرانه کم نداریم. وی ادامه داد: اگر کسی در فرهنگی بزرگ شود که شعر در رگ و ریشه زبانش باشد، شاعرانگی ناخواسته وارد کارش می‌شود. ما ایرانی‌ها حتی در مکالمات روزمره شعر می‌گوییم؛ بدون اینکه شاعرش را بشناسیم. بنابراین شاعرانه بودن همیشه حاصل تصمیم آگاهانه نیست. گلمکانی تاکید کرد: سال‌هاست جشنواره‌های جهانی بیشتر دنبال مسائل سیاسی و اجتماعی مانند مهاجرت، بحران‌ها، جنگ‌ها، تبعیض‌ها هستند و فیلم‌های شاعرانه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. پس می‌توان گفت این رویکرد جدید جشنواره شیراز باعث می‌شود سینمای ایران دوباره در جهان مطرح شود. با این حال انتخاب نوری بیلگه جیلان که کاملا شاعرانه است، نشانه خوبی است. وی گفت: شاعرانه بودن ذاتی و جوهری است. نمی‌توان تصمیم گرفت شاعرانه فیلم ساخت. این کیفیت باید در ناخودآگاه هنرمند باشد. برای من، کیارستمی، فلینی، آنتونیونی، اوزو و نوری بیلگه جیلان نمونه‌های روشن سینمای شاعرانه‌اند. آمریکا بیشتر سینمای صنعتی دارد اما هنرمند شاعر می‌تواند در هر فرهنگی ظهور کند.
نظر شما