آگاه: تراکم داروخانه‌ها به حدی رسیده که برخی خیابان‌ها میزبان چندین داروخانه در فاصله‌های بسیار کوتاه هستند. این در حالی است که تعداد بیماران زیاد نشده و فقط تعداد داروخانه‌ها قارچ‌گونه زیاد شده و طبیعی است که با این اتفاق، سفره داروخانه‌ها هر سال کوچک‌تر می‌شود. چون وقتی تعداد داروخانه‌ها زیاد شود، تعداد مراجعان هم کمتر می‌شود و به این ترتیب، اقتصاد داروخانه‌های ضعیف‌تر تحت فشار قرار می‌گیرد. در مناطق شهری، به‌ویژه شهرهای بزرگ، شاهد تراکم بالا هستیم اما در مناطق روستایی و کم‌برخوردار، دسترسی به داروخانه همچنان محدود است. درحال‌حاضر به ازای هر ۵۳۰۰نفر، یک داروخانه در کشور وجود دارد اما طبق قانون باید تا پایان برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه، به ازای هر پنج‌هزار نفر یک داروخانه وجود داشته باشد. جالب است که برنامه هفتم توسعه تازه از ابتدای امسال شروع شده اما تعداد داروخانه‌ها از قانون مصوب این برنامه پنج‌ساله جلو زده است.
پیامدهای منفی افزایش بی‌رویه داروخانه‌ها
افزایش تعداد داروخانه‌ها به رقابت شدید میان آنها منجر شده و سودآوری را کاهش داده است. این امر سبب شده کیفیت خدمات ارائه‌شده به بیماران کاهش پیدا کند. داروخانه‌های کوچک‌تر در مناطق شهری توان رقابت با زنجیره‌های بزرگ یا داروخانه‌های تخصصی را ندارند و این موضوع سبب شده که برخی داروخانه‌ها به‌دلیل فشارهای اقتصادی، به فروش محصولات غیردارویی مانند لوازم آرایشی و بهداشتی تمرکز کرده و نقش خدماتی خود را کاهش دهند. علی‌رغم افزایش کلی تعداد داروخانه‌ها، توزیع نامتوازن آنها باعث شده که بسیاری از مناطق روستایی و کم‌برخوردار همچنان از خدمات دارویی مناسب بی‌بهره باشند. نکته اینجاست که با افزایش تعداد داروخانه‌ها، سازمان‌های نظارتی مانند سازمان غذا و دارو برای کنترل کیفیت خدمات و رعایت استانداردها، با چالش‌های بیشتری مواجه می‌شوند چراکه با رقابت میان داروخانه‌ها ممکن است منجر به تشویق فروش غیرضروری داروها یا مکمل‌های بی‌تاثیر شود که می‌تواند سلامت عمومی را به خطر بیندازد.
توزیع متوازن داروخانه‌ها
سیاست‌گذاری برای تاسیس داروخانه در مناطق کم‌برخوردار و محدودکردن صدور مجوز در مناطق اشباع‌شده، افزایش نظارت بر عملکرد داروخانه‌ها و برخورد با تخلفات، ارائه تسهیلات مالیاتی یا یارانه به داروخانه‌هایی که در مناطق کم‌برخوردار فعالیت می‌کنند و درنهایت اطلاع‌رسانی به مردم برای جلوگیری از مصرف بی‌رویه دارو و مکمل‌ها ازجمله کارهایی است که می‌تواند در توزیع متوازن داروخانه‌ها موثر باشد. افزایش تعداد داروخانه‌ها در ایران، اگرچه به ظاهر نشانه‌ای از رشد و توسعه است اما در صورت مدیریت نادرست می‌تواند مشکلاتی جدی در حوزه سلامت و اقتصاد ایجاد کند. سیاست‌گذاران باید با بررسی دقیق شرایط موجود و نیازهای واقعی جامعه، اقدام به تنظیم و بازتعریف قوانین مربوط به تاسیس و فعالیت داروخانه‌ها کنند تا این حوزه به شکلی پایدار و کارآمد به فعالیت خود ادامه دهد.
صدور بی‌رویه مجوزها
بنابر اعلام سازمان غذا و دارو، در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲، شاهد افزایش تعداد داروخانه‌ها در کشور بوده‌ایم. مینا آژوغ، رییس اداره امور داروخانه‌های سازمان غذا و دارو، در ابتدا به تعداد شرکت‌های پخش دارو در کشور اشاره کرد و گفت: طی سه سال اخیر، ۱۷مجوز فعالیت شرکت پخش دارویی صادر شده است. وی در ادامه به تعداد داروخانه‌ها و مجوزهایی که صادر شده است، اشاره کرد و افزود: طی سه سال اخیر، براساس ابلاغ آیین‌نامه تاسیس داروخانه‌ها، شاهد افزایش قابل‌توجهی در تعداد داروخانه‌های فعال بودیم که منجر به گسترش دسترسی مردم به خدمات دارویی شده است. آژوغ گفت: تعداد داروخانه‌ها در سال۱۴۰۰، ۱۳هزار و ۳۶۸ بود که در سال۱۴۰۱ به ۱۴هزار و ۶۸۶ و در انتهای سال۱۴۰۲ این عدد به ۱۶هزار و ۵۳۲مورد رسیده است. به گفته رییس اداره امور داروخانه‌های سازمان غذا و دارو از سال۱۴۰۰ تا سال گذشته، به‌ترتیب ۵، ۴ و ۸مورد مجوز فعالیت شرکت پخش دارو صادر شده است.
مخالفت با گسترش
داروخانه‌های دولتی
این در حالی است که روز گذشته رییس سازمان غذا و دارو با تاکید بر ضرورت توجه به ظرفیت داروخانه‌های خصوصی، گسترش داروخانه‌های دولتی را ناصحیح دانست.
مهدی پیرصالحی، رییس سازمان غذا و دارو با تاکید بر ضرورت توجه به ظرفیت داروخانه‌های خصوصی، گسترش داروخانه‌های دولتی را ناصحیح خوانده و می‌گوید: به نظر می‌رسد که اکثر متخصصان حوزه سلامت نسبت‌به توسعه داروخانه‌های دولتی دیدگاه انتقادی دارند.؛ البته ازآنجاکه برخی از داروخانه‌های دولتی تحت مالکیت نهادهای نظامی، دانشگاه‌ها و سایر سازمان‌ها قرار دارند، بستن آنها عملیاتی دشوار خواهد بود اما باید توجه بیشتری به وظایف اصلی این مراکز معطوف شود. وی ادامه می‌دهد: برخی داروخانه‌های دانشگاهی که فلسفه وجودی آنها حضور فعال در آموزش و پژوهش است بیشتر به‌سمت مسائل بازرگانی گرایش پیدا کرده‌اند که این موضوع نیازمند بازنگری است. رییس سازمان غذا و دارو با تاکید بر لزوم استفاده بهینه از ظرفیت داروخانه‌های بخش خصوصی در توزیع دارو، اضافه می‌کند: هدف ما این است که داروخانه‌های دولتی به وظایف اصلی خود بازگردند و از طریق سیاست‌گذاری‌های مناسب، بهره‌وری بیشتری از بخش خصوصی داشته باشیم. این موضوعی است که شهرام کلانتری، رییس انجمن داروسازان نیز به آن تاکید کرده و به آگاه می‌گوید: افزایش جمعیت، تغییر قوانین صدور مجوزها و تقاضای بیشتر برای خدمات دارویی از دلایل افزایش تعداد داروخانه‌هاست. به اعتقاد او، رشد سریع داروخانه‌ها می‌تواند منجر به رقابت ناسالم میان این مراکز شود و سودآوری را برای داروخانه‌های کوچک‌تر دشوار کند. کلانتری تاکید می‌کند: در کمتر از یک سال، ۳۰درصد به تعداد داروخانه‌های کشور اضافه شده و بسیاری از داروخانه‌های قدیمی تا مرز ورشکستگی پیش رفتند و خیلی‌ها هم یا مجبور به جذب سرمایه‌گذار شدند یا به‌سمت تغییر شغل رفتند و این موضوع سبب شده که کیفیت خدمات تحت‌تاثیر قرار گیرد. او توضیح می‌دهد: در برخی استان‌ها به ازای هر ۱۱هزار نفر یک داروخانه وجود دارد و در مناطق شمالی شهر تهران به‌ازای هر ۱۵۰۰نفر یک داروخانه تاسیس شده است.
تبدیل داروخانه از یک حرفه تخصصی به بنگاه تجاری
تغییرات قانونی و تسهیل شرایط تاسیس یکی از دلایل افزایش تعداد داروخانه‌ها در کشور است. از سوی دیگر، داروخانه‌ها به‌دلیل فروش داروهای تخصصی، لوازم بهداشتی و آرایشی، و مکمل‌ها، به کسب‌وکاری جذاب تبدیل شده‌اند. در کنار این افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی نیز تقاضا برای دارو و خدمات دارویی را بیشتر کرده است.
هادی احمدی، عضو هیات‌مدیره انجمن داروسازان ایران معتقد است که آیین‌نامه تاسیس داروخانه‌ها به‌شدت در رشد قارچ‌گونه داروخانه‌ها موثر بوده است. او در گفت‌وگو با آگاه به این موضوع اشاره می‌کند که توزیع نامتوازن داروخانه به معضلی اساسی در کشور تبدیل شده است.
چه تغییری در صدور مجوز داروخانه‌ها ایجاد شده است؟
تا پیش از سال۱۴۰۰، قوانین صدور مجوز برای داروخانه‌ها مشخص و منطقی بود؛ مثلا حداقل فاصله بین داروخانه‌ها ۲۰۰متر تعیین شده بود و به‌ازای هر هفت‌هزار نفر جمعیت، یک داروخانه مجوز می‌گرفت. این نظام سطح‌بندی براساس نیاز جامعه عمل می‌کرد. اما آیین‌نامه ۱۴۰۰ بدون مشورت با انجمن‌های تخصصی مانند انجمن داروسازان و سازمان نظام پزشکی و تحت‌تاثیر نهادهای غیرتخصصی تدوین شد. نتیجه این بود که بسیاری از اصول قبلی کنار گذاشته شدند و درنهایت نظام سطح‌بندی خدمات دارویی برهم خورد.
این تغییرات چگونه باعث افزایش تعداد داروخانه‌ها شد؟
در سال۱۴۰۰ حدود ۱۳,۳۰۰داروخانه در کشور داشتیم. اما در عرض دو سال این تعداد به ۱۷,۵۰۰ رسید که معادل افزایش ۳۰درصدی است. تنها در این بازه زمانی کوتاه، چهارهزار داروخانه جدید تاسیس شد. این افزایش بی‌سابقه مشکلات زیادی به همراه داشته است.
این مشکلات چه بوده‌اند؟
اولین مسئله، برهم‌خوردن عدالت در توزیع جغرافیایی داروخانه‌ها بود. مثلا در استان هرمزگان به ازای هر ۱۱هزار نفر یک داروخانه داریم، درحالی‌که در شمال تهران این نسبت‌به ۱۵۰۰نفر کاهش یافته است. این موضوع باعث شده مناطق محروم از داروخانه‌ها تهی و مناطق مرفه مملو از داروخانه شوند. مشکل دیگر، فشار بر نظام توزیع دارو است. با افزایش چهارهزار داروخانه، نیاز به دارو بالا رفت اما مصرف واقعی مردم تغییری نکرده است. در واقع، داروها فقط در قفسه‌های داروخانه‌ها انباشته شدند که باعث ایجاد کمبودهای دارویی در برخی مناطق شده است.
آیا این افزایش باعث تغییر در رفتار اقتصادی داروخانه‌ها شده است؟
بله، متاسفانه. داروخانه‌ها برای تامین هزینه‌های خود، به‌سمت فروش مکمل‌ها، محصولات آرایشی و بهداشتی و حتی القای مصرف داروهای خاص رفته‌اند. این تغییر رفتار، سلامت جامعه را تحت‌تاثیر قرار داده و نظام سلامت را با چالش مواجه کرده است.
آیین‌نامه ۱۴۰۰ چه تاثیری بر ورود سرمایه‌گذاران غیرداروساز به این حوزه داشته است؟
یکی از پیامدهای خطرناک حذف نظام سطح‌بندی و معیارهای جمعیت و فاصله، ورود سرمایه‌گذاران غیرمتخصص بوده است. این افراد با سرمایه‌های بالا به‌ویژه در مناطق مرفه داروخانه تاسیس می‌کنند و داروسازان جوان را مجبور به شراکت یا مدیریت تحت شرایط خود می‌کنند. این پدیده باعث شده حوزه دارو از یک حرفه تخصصی به یک بنگاه تجاری تبدیل شود.
چه اقداماتی برای حل این مشکلات پیشنهاد می‌کنید؟
باید با بازنگری در آیین‌نامه ۱۴۰۰، نظام سطح‌بندی بازگردد و معیارهای جمعیت و فاصله دوباره اجرا شود. همچنین ورود سرمایه‌گذاران غیرتخصصی کنترل شود تا نظام سلامت کشور دچار آسیب نشود. داروسازی یک حرفه تخصصی است و باید ازسوی نهادهای تخصصی مدیریت شود، نه نهادهای غیرمرتبط. این اقدام‌ها برای برقراری عدالت در توزیع خدمات دارویی ضروری است.
۱۲۶ مجوز تاسیس داروخانه در هر ماه در سال ۱۴۰۰ صادر شده
۲۷۸مجوز تاسیس داروخانه در هر ماه در سال ۱۴۰۱صادر شده
۲۵۹ مجوز تاسیس داروخانه در هر ماه در سال ۱۴۰۲ صادر شده
بیشترین مجوز ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲، بیشترین تاسیس داروخانه
نظر شما