آگاه: باتوجه‌به این امر هدف کشورهایی که دلارزدایی را دنبال می‌کنند، تقویت حکمرانی اقتصادی خود، کاهش تاثیر تحریم‌های ایالات‌متحده و تقویت ثبات مالی بیشتر است. این حرکت شامل راهبردهایی مانند افزایش استفاده از ارزهای محلی در قراردادهای تجاری دوجانبه، ایجاد خطوط مبادله ارز، توسعه سیستم‌های پرداخت جایگزین و انباشت ذخایر در سایر ارزها و دارایی‌ها مانند طلاست.
یکی از انگیزه‌های اولیه دلارزدایی، تمایل به حکمرانی پویاتر اقتصادی است. کشورهای متکی‌به دلار آمریکا به‌طور قابل‌توجهی تحت‌تاثیر تصمیمات سیاست پولی فدرال رزرو (که نقش بانک مرکزی را در ایالات‌متحده بازی می‌کند) هستند. بااین‌حال رهبر انقلاب درباب حذف دلار از اقتصاد کشور تاکیدات مهمی داشتند. ایشان در شهریور سال۹۵ و در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران تاکید گفتند: «اگر مسئولان و مردم بتوانند اقتصاد مقاومتی را به معنای واقعی محقق و کشور را از جادوی مالی و پولی دشمن خلاص کنند و ارزش و آقایی دلار را در زندگی اقتصادی بشکنند، کشورهای دیگر را نیز نجات داده‌اند و برای آنها الگو خواهند شد.»
از سوی دیگر، عوامل ژئوپلیتیکی و سیاسی نیز نقش مهمی در فشار برای دلارزدایی دارند؛ از این رو کشورهایی مانند روسیه، چین و ایران تحت تحریم‌های سنگین اقتصادی ازسوی ایالات‌متحده آمریکا هستند. این تحریم‌ها می‌تواند با محدودکردن دسترسی آنها به بازارهای بین‌المللی و سیستم‌های مالی، اقتصاد کشورهای هدف را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار دهد.
برای کاهش چنین خطراتی و کاهش اهرمی که ایالات‌متحده بر اقتصاد خود دارد، این کشورها فعالانه به‌دنبال جایگزین‌هایی برای دلار هستند. با انجام این کار، هدف آنها افزایش انعطاف‌پذیری اقتصادی و کاهش آسیب‌پذیری خود در برابر فشارها و تنش‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی است.
از این رو در ماه‌های اخیر، برنامه‌ریزی جدی میان دو کشور روسیه و ایران برای توسعه و عملیاتی‌کردن سیستم دوجانبه مالی در دستورکار قرار گرفته است تا اینکه این تصمیمات در سفر اخیر رییس‌جمهوری ایران به روسیه، ازسوی مقامات بانکی دو کشور عملیاتی شد.
همین چند روز گذشته بود که توافقنامه جامع راهبردی ایران و روسیه تحت‌عنوان «معاهده مشارکت جامع راهبردی بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» ازسوی رؤسای جمهوری دو کشور در ۴۷ماده امضا شد که زمینه گسترش همکاری راهبردی میان دو طرف را در همه بخش‌های بین‌المللی فراهم می‌کند. در بند دو ماده۲۰ این توافقنامه آمده است: «طرف‌های متعاهد به‌منظور ایجاد زیرساخت پرداخت نوین مستقل از دولت‌های ثالث، گذار به پرداخت‌های دوجانبه به ارزهای ملی، تقویت همکاری مستقیم بین بانکی و ترویج محصولات مالی ملی، همکاری خواهند کرد.»
متعاقب این موضع، رییس‌کل بانک مرکزی ایران که در سفر اخیر دکتر پزشکیان به روسیه، وی را همراهی می‌کرد از عملیاتی‌شدن پیمان پولی میان ایران و روسیه خبر داد.
براساس این پیمان و طبق گفته فرزین، سند اقدام مشترک میان بانک‌های مرکزی ایران و روسیه در سه سرفصل اصلی «استفاده از پول‌های ملی در تجارت دو کشور»، «امکان اتصال پیام‌رسان‌های بانکی و بومی دو کشور موسوم به سپام و SPFS » و «امکان اتصال شبکه پرداخت کارتی دو کشور» عملیاتی شده است. زمینه روابط بانکی و پولی میان ایران و روسیه البته در سال‌های گذشته و به‌طور جدی در ماه‌های گذشته فراهم شد. این دو کشور ازآنجاکه از اعضای اصلی گروه بریکس هستند در جلسات متعدی که با حضور رؤسای بانک‌های مرکزی دو کشور برگزار شد، بر سر یک همکاری مالی و بانکی با یکدیگر به توافق رسیدند که فاز اول این توافق در اواخر تابستان امسال با اتصال شبکه کارتی شتاب ایران به شبکه کارتی میر روسیه آغاز شد و در آبان سال جاری به‌صورت رسمی رونمایی شد. این همکاری بانکی در سه فاز برنامه ریزی شد که در فاز اول آن امکان برداشت روبل روسیه توسط گردشگران ایرانی از خودپردازهای روسیه فراهم شد، در فاز دوم آن گردشگران روسیه می‌توانند از خودپردازهای ایران، ریال دریافت کرده و در مرحله سوم آنکه برای سال جدید (جاری) میلادی برنامه‌ریزی شده، گردشگران ایرانی می‌توانند با کارت‌های عضو شبکه شتاب از فروشگاه‌های روسیه خرید کنند. براساس گفته‌ها، پیمان پولی اخیر میان ایران و روسیه از نوع خط معاوضه نقدینگی میان دو کشور است که یک رویکرد برای دلارزدایی و کاهش خطرات تحریمی است و یک اقدام تحریم‌ناپذیر محسوب می‌شود؛ به عبارت دیگر، پول ملی هر کشوری را غیرقابل تحریم می‌کند. بی‌شک، پیمان پولی اخیر که به امضای دو کشور رسیده، گام بزرگ‌تری در گسترش روابط تجاری و بانکی دو کشور و همچنین توسعه نظام پولی و ارزی میان طرفین است. برنامه‌ریزی برای این پیمان در ماه‌های اخیر به‌طور جدی صورت گرفته بود اما ازآنجاکه توافق شده بود نرخ تسویه میان طرفین، براساس نرخ بازار توافقی یا بازار ارز تجاری ایران باشد، عملیاتی شدن این پیمان به اجرایی شدن و تحقق بازار ارز تجاری ایران موکول شد. در ماه اخیر و ازآنجاکه بازار ارز تجاری ایران (اخیرا) به بهره‌برداری رسید و کار خود را آغاز کرد، فرصت عملیاتی شدن پیمان پولی میان ایران و روسیه فراهم شد که در سفر اخیر رییس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به مسکو در حاشیه سفر دکتر پزشکیان به روسیه، از سوی رییس کل بانک مرکزی اعلام شد و ارز دو کشور بر اساس نرخ توافقی بازار ارز تجاری، مبنای تسویه قرار گرفت که به گفته رییس کل بانک مرکزی، درحال راه‌اندازی تابلوی روبل در مرکز مبادله هستیم و ریال آفشور روبل را تعریف می‌کنیم. طبق اعلام فرزین، با همکاری میربیزینس (شبکه کارتی روسیه) تلاش می‌شود که روبل، نرخ جداگانه‌ای براساس توافق تجار داشته باشد و در این زمینه ظرف یکی - دو هفته آینده خبرهای خوبی خواهیم شنید و دیگر مشکلی نخواهیم داشت.
همچنین، براساس این پیمان پولی، مقرر است که شعبات بانکی در ایران و روسیه به‌منظور تسهیل مناسبات و مبادلات اقتصادی در دستورکار قرار گیرد که بی‌شک تعاملات تجاری گسترده‌تری را برای طرفین به همراه دارد. علاوه‌براین، باتوجه به اینکه شبکه کارتی میان ایران و روسیه به یکدیگر متصل شده‌اند، بانک‌های مرکزی دو طرف از ذخایر ارزی کشور طرفین برخوردار هستند و به عبارت دیگر، بانک مرکزی روسیه ذخایر ریالی و بانک مرکزی ایران ذخایر روبلی دارد تا بر اساس آن بتوانند تراکنش‌های پولی میان طرفین را تسویه کنند.
ضرورت اجرای پیمان‌های پولی
همان‌طور که در ابتدا اشاره شد مسئله پیمان پولی از سال ۸۷ در سطح سیاست‌های کلی مطرح بوده و از ۱۳۸۹ ایران هدف سلاح پولی آمریکا قرار گرفته است. اما چرا تاکنون یک پیمان پولی میان ایران و کشورهای دیگر به‌طور کامل اجرایی نشده است؟ درحالی‌که کشورهایی مانند چین در حدود ۴۰پیمان پولی با کشورهای طرف تجارت خود امضا و اجرا کرده‌اند؛ البته باید بر این نکته توجه داشت که پیمان پولی یک امر صرفا بانکی نیست، بلکه دارای ابعاد دیپلماتیک و تجاری نیز هست. پس ضروری است وزارت خارجه و وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در برقراری آن با بانک مرکزی همراهی کنند. اگر بخواهیم پیمان‌های پولی را به سرعت مناسب دنبال کنیم، باید اتحاد لازم در میان نهادهای متولی را شکل دهیم.
تعاملات پارلمانی برای پیوندهای پولی
از این رو سید احسان قاضی‌زاده هاشمی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی به‌تازگی در گفت‌وگویی با اشاره به سفر یک هیات پارلمانی به بلاروس و همراهی وزیر صنعت، معدن و تجارت، به منظور حضور در هفدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و بلاروس در مینسک، گفت: در جریان حضور در کشور بلاروس با رییس کل بانک مرکزی جمهوری بلاروس نیز دیدار کردیم. وی ادامه می‌دهد: بانک مرکزی بلاروس خواهان اجرا شدن هرچه سریع‌تر توافقات انجام‌شده با بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است. متاسفانه هنوز نرخ ارز ثبت‌شده برای مبادلات ایران و بلاروس چهارهزار و ۲۰۰تومان بوده و طرف بلاروس منتظر است تا نرخ ارز محاسبه‌شده در مبادلات ازسوی بانک مرکزی ایران اعلام شود.
وی با بیان اینکه باید اختلال‌های موجود در اتصال بانک مرکزی ایران به سامانه میر که بین ایران و روسیه برای تبادل روبل و ریال ایجاد شده، رفع و بلاروس نیز به این سامانه متصل شود، تصریح کرد: براساس جمع‌بندی انجام‌شده، رییس‌جمهور در سال ۲۰۲۵ به کشور بلاروس سفر می‌کند و برای ماه دسامبر باید تمامی ۱۷بند مطرح شده در توافقنامه پیگیری شود که یکی از آن اجرایی شدن توافقنامه بین بانک مرکزی ایران و بلاروس است. پولِ رو به افول از سوی دیگر، بسیاری از اقتصاددانان جهانی با برشمردن عوامل بروز بحران بدهی در آمریکا، معتقدند در مقطع پیش‌رو با ایجاد جهان چندقطبی، ارزش دلار به‌شدت رو به افول است. از این رو احمد خطاب، اقتصاددان و عضو شورای بازرگانی مصر و کانادا، در مورد مواجهه آمریکا با بحران بدهی‌های خارجی خود گفته بود: ایالات‌متحده آمریکا با کمک مالی به اوکراین از پول مالیات‌دهندگان مردم آمریکا به‌طور غیرمستقیم وارد بحران اوکراین شد و این امر منجر به بی‌ثباتی در جامعه آمریکا می‌شود. بااین‌حال فرآیند «خروج دلار از مبادلات تجاری» اکنون به یکی از موضوعات اصلی بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان تبدیل شده و سیستم بانکی ایالات‌متحده را وارد مخاطرات جدیدی کرده است. جایگزینی ارزهای قدرتمند دیگر در تسویه‌حساب‌های مالی که به‌تدریج درحال‌رشد است در میان‌مدت می‌تواند سلطه دلار بر بازار جهانی را به حداقل رساند.
جانت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا پیش‌تر اعتراف کرده بود که نقش دلار به عنوان ذخیره ارزی جهان کمرنگ‌تر می‌شود زیرا واشینگتن از آن به‌عنوان اهرم فشار روی سیستم مالی جهانی برای تعقیب اهداف خود از طریق تحریم استفاده می‌کند. همچنین به گفته رییس شرکت مدیریت سرمایه مستقر در لندن در سال۱۴۰۲، سرعت افت سهم دلار در ذخایر ارزی جهان سال گذشته نسبت‌به دو دهه گذشته ۱۰برابر شده است.
از سوی دیگر، اعضای گروه اتحادیه اقتصادی جنوب‌شرق آسیا موسوم به آسه‌آن به دنبال آن هستند تا برای در امان ماندن از تنش‌های ژئوپلیتیک، دلار و یورو را از معاملات خود کنار بگذارند. پیش از این هم کشورهای عضو بریکس متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی نیز اعلام کردند که روی شبکه پرداخت مشترک برای حذف دلار و سیستم مالی غرب از مبادلاتشان کار می‌کنند.