آگاه: مجتبی مشهدی محمد- دبیر سرویس فرهنگی: TikTok از یک اپلیکیشن کوچک در چین به یک پدیده جهانی تبدیل شد و تاثیر عمیقی بر فرهنگ، سرگرمی و بازاریابی دیجیتال گذاشت. این پلتفرم که ازسوی شرکت چینی ByteDance توسعه یافته و در مدت زمان کوتاهی به یک پدیده جهانی تبدیل شد، در سپتامبر ۲۰۱۶ برای اولین‌بار در چین تحت نام DouYin (دویین) که ازسوی ژانگ ییمینگ تاسیس شده بود، راه‌اندازی شد و به سرعت در چین محبوب شد و میلیون‌ها کاربر جذب کرد. سپس در سپتامبر ۲۰۱۷ ByteDance نسخه بین‌المللی DouYin را با نام TikTok راه‌اندازی کرد. این اپلیکیشن در ابتدا در بازارهای آسیایی، به‌ویژه ژاپن و کره جنوبی، مورد استقبال قرار گرفت.
جهانی شدن
در نوامبر۲۰۱۷ ByteDance پلتفرم اشتراک ویدیو کوتاه Musical.ly را که در سال ۲۰۱۴ تأسیس شده بود و در میان نوجوانان آمریکایی و اروپایی محبوبیت داشت، به مبلغ یک میلیارد دلار خریداری کرد. در اوت ۲۰۱۸ TikTok و Musical.ly را ادغام کرد و تمام کاربران Musical.ly به TikTok منتقل شدند. این ادغام باعث شد تیک‌تاک به‌سرعت در بازارهای غربی، به‌ویژه ایالات متحده، گسترش یابد.
در سال۲۰۱۹ تیک‌تاک به یکی از محبوب‌ترین اپلیکیشن‌های جهان تبدیل شد. تا پایان سال۲۰۱۹، بیش از یک‌میلیارد کاربر فعال ماهانه در سراسر جهان پیدا کرده بود که این محبوبیت برای اغلب اپلیکیشن‌ها و شرکت‌ها مثال‌زدنی و دست‌نیافتنی بود. در سال۲۰۲۰ و با همه‌گیری بیماری کرونا و افزایش استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال، تیک‌تاک رشد بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد. این پلتفرم به مکانی برای سرگرمی، آموزش و حتی تبلیغات تبدیل شد. در اکتبر۲۰۲۰ تعداد دریافت اپلیکیشن آن به دومیلیارد رسید و حتی در سال۲۰۲۱ گفته شد بازدید از سایت آن، از بازدید سایت گوگل پیشی گرفته است.
تیک‌تاک چه می‌کند؟
این اپلیکیشن موبایل به کاربران اجازه می‌دهد ویدیوهای کوتاهی بسازند که بیشتر دارای موسیقی در پس‌زمینه هستند و می‌توان آنها را با فیلترهایی تغییر داد یا ویرایش کرد. آنها همچنین می‌توانند صدای خود را نیز به موسیقی پس‌زمینه اضافه کنند. برای ایجاد یک موزیک‌ویدیو با این برنامه، کاربران می‌توانند موسیقی پس‌زمینه را از طیف گسترده‌ای از ژانرهای موسیقی گزینش کنند، با فیلتر ویرایش کنند و پیش از بارگذاری آن را ببینند یا در وبگاه‌های دیگر نیز به اشتراک بگذارند.
این پلتفرم، سیستم حفاظت از کودکان را نیز در فوریه سال۲۰۲۰ ایجاد کرد که والدین بتوانند محتوای خاصی را برای فرزندان خود محدود کنند و زمان استفاده از اپلیکیشن را نیز مشخص کنند. تیک‌تاک سیستم درآمدزایی خود را برای کاربران فعال کرد که تولیدکنندگان محتوا بتوانند از لینک‌های پرداخت و نیز سهم تبلیغات ارائه‌شده در کنار محتوای خود، درآمد کسب کنند.
اما محتوای ارائه‌شده در آن، نظارت چندانی ندارد و انواع محتوا اعم از مد و پوشاک، مدل‌های مرد و زن، رقص و الگوهای مختلف جوانان و انواع موسیقی در آن وجود دارد.
در ادامه محتوای اقتصادی و سیاسی و به‌طور خاص پس از جنگ روسیه و اوکراین، محتوای خاص این جنگ نیز در تیک‌تاک بارگذاری شد که منجر به ایجاد کانال‌های مختلف در این حوزه‌ها و ایجاد دسترسی‌هایی برای توزیع محتوای خبری در تیک‌تاک شد. علاوه‌براین، محتوای خبری و سرگرمی مرتبط با انتخابات آمریکا نیز در این اپلیکیشن بارگذاری شده و می‌شود. این‌گونه محتوا در پلتفرم‌های کاربرمحور، به‌ویژه پلتفرم‌های سرگرمی، عادی است و می‌توان نمونه آن را در یوتیوب نیز مشاهده کرد.
آغاز چالش
در نوامبر۲۰۱۹ شرکت چینی بایت دانس، مالک تیک‌تاک به‌دلیل خرید رسانه اجتماعی آمریکایی «موزیکال. لی» به بهای یک‌میلیارد دلار آمریکا و همچنین نگرانی‌های قانونگذاران آمریکایی درمورد شیوه گردآوری اطلاعات شخصی کاربران و ادعاهای مربوط به سانسور ازسوی کمیته نظارت بر سرمایه‌گذاری‌های خارجی مورد بررسی قرار گرفت. این کمیته که زیر نظر وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده آمریکا کار می‌کند مسئول بررسی و ارزیابی خطر سرمایه‌گذاری‌ها و شرکت‌های خارجی برای امنیت ملی ایالات‌متحده آمریکاست. مایک پومپئو، وزیر امورخارجه آمریکا گفته بود دولت این کشور در حال بررسی ممنوع کردن فعالیت تیک‌تاک است و سخنگوی کاخ سفید نیز اظهار کرد: اقدامات درمورد شرکت تیک‌تاک اجرا خواهد شد.
همزمان گروهی از سناتورهای جمهوری‌خواه درمورد احتمال دخالت تیک‌تاک در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال۲۰۲۰ ابراز نگرانی کردند. مارک روبیو، تام کاتن و شماری دیگر از قانونگذاران جمهوری‌خواه در نامه‌ای از دولت دونالد ترامپ خواستند تهدیدهای ناشی از احتمال دخالت این رسانه اجتماعی در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا را بررسی کند.
این قانونگذاران در نامه خود به سانسور مضامین حساس در رسانه اجتماعی تیک‌تاک ازجمله حذف یک ویدیوی انتقادی از شیوه رفتار دولت چین با اقلیت اویغور و ادعاهای مربوط‌به دستکاری و جهت‌دادن به بحث‌های سیاسی در این رسانه ازسوی دولت چین استناد کردند. سیاستمداران آمریکایی با ورود به عرصه، با نادیده‌گرفتن تمام آنچه در شرکت‌های فناوری کشور خودشان می‌گذشت، به‌دنبال اعمال سوگیری خود بر پلتفرمی بودند که در دستان کشوری دیگر بود. به‌ویژه که این کشور، چین و با دیدگاه‌های کاملا متفاوت با سیاست‌های آمریکا بود.
ورود ترامپ
دولت دونالد ترامپ در ایالات‌متحده به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی و مالکیت چینی تیک‌تاک، تلاش کرد این اپلیکیشن را در آمریکا ممنوع کند. او در مصاحبه‌ای تلفنی با برنامه Meet the Press از شبکه NBC اعلام کرد که احتمالا مهلت ۹۰روزه‌ای برای تیک‌تاک در نظر خواهد گرفت. تا سهام شرکت ByteDance، به یک خریدار غیرچینی واگذار شود. ترامپ دستور اجرایی صادر کرد که براساس آن تیک‌تاک باید ازسوی یک شرکت آمریکایی خریداری شود. دلیل این امر این بود که مقام‌های آمریکایی مدعی بودند که داده‌های کاربران این پلتفرم می‌تواند به دست دولت چین برسد و مورد سوءاستفاده قرار گیرد. مایک پمپئو گفته بود: بر پایه قوانین داخلی چین «شرکت‌ها موظف به همکاری با فعالیت‌های امنیتی هستند که ازسوی حزب کمونیست چین کنترل می‌شود.» دونالد ترامپ، حتی دستور ممنوعیت استفاده از این اپلیکیشن را صادر کرد، بااین‌حال، جو بایدن نیز در دوره ریاست‌جمهوری خود این فشارها را ادامه داد و تلاش کرد تیک‌تاک را تحت‌مالکیت شرکتی قرار دهد که نگرانی‌های امنیتی آمریکایی‌ها را برطرف کند.
پاسخ به ادعاها
در پاسخ به این ادعاها یک سخنگوی شرکت تیک‌تاک گفت که با وجود آنکه رسانه اجتماعی ما مخصوص بحث‌های سیاسی نیست، «با سرمایه‌گذاری و اقدامات موثر سعی می‌کند امنیت این رسانه را تامین کند و از تجارب سایر رسانه‌های اجتماعی در انتخابات ریاست‌جمهوری پیشین، بیاموزد.» یک روز پس از آنکه رییس‌جمهور آمریکا فشار را بر اپلیکیشن چینی تیک‌تاک افزایش داد و برای فعالیت آن شرط گذاشت، چین این کشور را به قلدری متهم کرد. به گفته سخنگوی وزارت خارجه چین، موضع‌گیری رییس‌جمهور آمریکا «خلاف اصول اقتصاد بازار و اصول شفافیت و عدم تبعیض» است. این مقام چینی اقدام آمریکا را «چیزی جز قلدرمآبی» ندانسته است. وانگ وِن‌بین در ادامه دولت ترامپ را متهم کرد که «بدون ارائه مدرک… و بدون دلیل بر بعضی از شرکت‌های غیرآمریکایی فشار می‌آورد.»
روز ۲۷ اوت ۲۰۲۰ «کوین مایر»، یکی از مدیران پیشین شرکت والت دیزنی که در مه۲۰۲۰ فعالیت خود به‌عنوان مدیر عامل تیک‌تاک را آغاز کرده بود به‌خاطر فشارهای دولت آمریکا استعفا کرد. او در نامه‌ای خطاب به کارمندان تیک‌تاک گفت «تحت‌تاثیر تغییر چشمگیر در فضای سیاسی» تصمیم گرفته کناره‌گیری کند.
وضعیت در کشور آزاد!
گرچه در آمریکا، حملات رسانه‌ای بی‌وقفه‌ای پلتفرم تیک‌تاک را به نقض حریم خصوصی و تهدید امنیت ملی متهم می‌کرد، شبکه‌های تلویزیونی و روزنامه‌های بزرگ آمریکا بارها گزارش‌هایی درباره احتمال جمع‌آوری داده‌های کاربران ازسوی دولت چین منتشر کردند و با این نوع پوشش رسانه‌ای به‌تدریج تصویری منفی از تیک‌تاک میان افکار عمومی آمریکا ایجاد کردند اما همچنان طبق آمار بیش از ۱۷۰میلیون کاربر در این کشور از تیک‌تاک استفاده می‌کنند.
علاوه‌براین فشارهای رسانه‌ای، تیک‌تاک با تهدیدات مستقیم قانونی نیز روبه‌رو شده است. در سال۲۰۲۰، فرمان اجرایی دونالد ترامپ برای ممنوعیت تیک‌تاک منجر به تشکیل پرونده‌های حقوقی متعددی شد. این پرونده‌ها هم هزینه‌های سنگینی برای شرکت بایت‌دنس داشت و هم باعث شد این شرکت مجبور شود تیم‌های حقوقی گسترده‌ای در آمریکا تشکیل دهد تا بتواند از حق خود دفاع کند. یکی دیگر از چالش‌های مهم، فشارهای کنگره آمریکا بود. در جلسات استماع کنگره، مدیران تیک‌تاک بارها مورد بازخواست قرار گرفتند و مجبور شدند درباره نحوه مدیریت داده‌های کاربران و ارتباط احتمالی با دولت چین توضیح دهند.
همچنین، برخی از ایالت‌های آمریکا تصمیم گرفتند تیک‌تاک را در مدارس و محیط‌های آموزشی ممنوع کنند، این اقدام به‌دلیل نگرانی‌هایی درباره تاثیرات منفی محتوای تیک‌تاک بر سلامت روانی نوجوانان و کودکان صورت گرفت، این ممنوعیت‌ها باعث کاهش محبوبیت این پلتفرم در برخی جوامع محلی آمریکا شد.
در نهایت، فشارهای اقتصادی ناشی از این چالش‌ها نیز قابل‌توجه بود. شرکت بایت‌دنس مجبور شد منابع مالی قابل‌توجهی را برای مقابله با این محدودیت‌ها و حفظ جایگاه خود در بازار آمریکا اختصاص دهد. این فشارها نه‌تنها بر درآمدزایی این شرکت تاثیر گذاشت، بلکه به‌عنوان یک مانع برای توسعه و نوآوری‌های آینده آن عمل کرد.
پایان باز
ازآنجاکه روال خرید سهام تیک‌تاک بین اوراکل، مایکروسافت و والمارت به نتیجه نرسید، پروسه قضایی پرونده تیک‌تاک و بایت‌دنس به جریان افتاد و درنهایت ۹نفر از قضات دیوان‌عالی ایالات‌متحده به‌اتفاق آرا تشخیص دادند که رابطه تیک‌تاک با دولت چین، خطرات امنیت ملی را به‌همراه دارد؛ بنابراین تیک‌تاک دیگر قادر نخواهد بود کاربران جدیدی جذب کند اما کاربران فعلی همچنان می‌توانند از این اپلیکیشن استفاده کنند. بااین‌حال، در طول زمان، این برنامه نهایتا در آمریکا از کار خواهد افتاد. به این ترتیب، تیک‌تاک هنوز فرصت دارد که برای خود خریدار مناسبی پیدا کند.
در ماه آوریل گذشته، جو بایدن قانونی را امضا کرد که به‌موجب آن تیک‌تاک یا باید از شرکت مادر خود، ByteDance، جدا شود یا فعالیتش در آمریکا تا ۱۹ژانویه، یعنی یک روز پیش از مراسم تحلیف ترامپ، متوقف شود.
البته تیک‌تاک نیز بیکار ننشست و از دیروز دسترسی کاربران آمریکایی را به اپلیکیشن خود محدود کرد و به آنان پیامی نمایش داد که شما طبق قانون کشورتان نمی‌توانید از این اپلیکیشن استفاده کنید.
دهکده جهانی و قوانین بازی
این تقابل در آمریکا یادآور حضور پلتفرم‌های خارجی مانند اینستاگرام و تلگرام در ایران است. همان‌طور که سیاستمداران آمریکایی معتقدند که تیک‌تاک برای حضور در این کشور، باید مشخص کند به چه داده‌هایی دسترسی دارد، چگونه آنها را مدیریت می‌کند و آیا با منافع ملی این کشور سازگار است یا خیر، ما نیز لازم است بدانیم که پلتفرم‌های خارجی با قوانین و منافع ملی ما سازگار هستند یا خیر؟ علاوه‌براین منتفع شدن مردم ما در آورده‌های اقتصادی این پلتفرم‌ها، برخورد منصفانه با کاربران ایرانی و عدم حذف محتواهای مرتبط با منافع فرهنگی و ملی ایرانیان و عدم جلوگیری از انتشار محتوای مرتبط با ارزش‌های ایرانیان را چگونه تضمین خواهند کرد؟
البته که در کنار اینها، باید توجه داشت که تعداد کاربران ایرانی در چنین پلتفرم‌هایی چه میزان از تعداد کل کاربران است و چه میزان از تولید و مصرف محتوا را خواهند داشت و به‌صورت کلی بازی در این زمین، قواعد خود را دارد. بی‌توجهی به قواعد و قوانین این بازی، معادل زیاده‌خواهی، می‌تواند ما را از منافع خود محروم کند.
خبر تکمیلی این که امشب، ۱۹ ژانویه، تیک‌تاک اعلام کرد به توافقی با ترامپ دست یافته تا خدمات در آمریکا قطع نشود و امکان استفاده از این پلتفرم برای مشتریان آن فراهم شود. قرار است مذاکرات برای فروش سهام این شرکت به شرکت‌های آمریکایی ادامه پیدا کند تا دغدغه‌های دولت آمریکا برطرف شود و دستیابی به اهداف مورد نظر در زمینه حاکمیت اطلاعات فراهم شود.