آگاه: بخش بزرگی از خاطرات ما از ماه رمضان به مناجات‌ها برمی‌گردد. مناجات‌های سحرگاهی پیش از اذان صبح، مناجات‌های بعد از اذان، مناجات‌های مخصوص هر روز، ادعیه و مناجات‌های هنگام افطار و... .
سابقه موسیقی رمضان به سال‌های بسیار دور برمی‌گردد. زمانی که هنوز ساعتی وجود نداشت و مردم از طریق نوای ساز و دهل از هنگامه سحر و افطار مطلع می‌شدند. این رسم یعنی رسم نقاره‌زنی برای رویت هلال در ایران به پیش از اسلام برمی‌گردد. ایرانی‌ها ابتدای هر ماه نقاره می‌زدند تا رسیدن ماه تازه را به یکدیگر خبر بدهند اما پس از اسلام این رسم به گونه‌ای دیگر ادامه پیدا کرد. چاووش‌خوان‌ها با آوازشان آمدن ماه رمضان را نوید می‌دادند. ایرانیان مسلمان در گذشته یک تا سه روز پیش از رویت هلال ماه رمضان به پیشواز این ماه می‌رفتند و به همین دلیل، یک ساعت به اذان صبح مانده به بام خانه خود می‌رفتند، اذان می‌گفتند و مردم را به صلوات فرستادن، دعوت می‌کردند. این‌گونه آوازها و چاووش‌خوانی‌ها اغلب در چهارگاه اجرا می‌شد. بعدها سحرخوان‌ها، علاوه‌بر آواز، نقاره هم می‌نواختند. مناجات‌خوانی، اذان گفتن و دعا خواندن بخش‌های دیگری بود که به وقت سحر، یکی پس از دیگری اجرا می‌شد. سحرخوان‌ها تا نزدیک اذان به خواندن ادامه می‌دادند و سپس هنگامی که وقت اذان نزدیک می‌شد، ابیاتی را می‌خواندند که پایان هر بیت آن با یک صلوات همراه بود. همین‌طور سه روز آخر ماه رمضان «الوداع‌خوانی» می‌کردند و به استقبال ماه شوال می‌رفتند. این رسم تا حدود ۵۰سال پیش ادامه داشت تا اینکه همزمان با دوران پهلوی اول، نقاره‌زنی ممنوع شد و تقریبا این رسم هم کمرنگ شد.
کلام حافظ و خواجه‌عبدالله و نوای رمضانی
موسیقی این ماه در واقع بخش مهم و قابل‌توجهی از موسیقی مذهبی و آیینی ایران را به خود اختصاص داده و بیشتر در قالب نغمه‌های آوازی در طول این ماه و در خانه‌ها و مساجد اجرا می‌شود. برخی گونه‌های موسیقی ماه رمضان هنوز هم در آیین‌های این ماه در گوشه و کنار کشورمان اجرا می‌شوند، گونه‌هایی نظیر مناجات، صوت قرآن، نوحه‌خوانی، منقبت‌خوانی، نعت‌خوانی، روضه‌خوانی، مناقب‌خوانی، ذکرخوانی، ادعیه‌خوانی، صبح‌خوانی، آوازهای شامگاهی و...
مناجات‌ها در این ماه بیشتر در دستگاه مثنوی اجرا و به گونه افشاری خوانده می‌شوند و بیشتر متعلق به خواجه عبدالله انصاری، غزلیات حافظ و مولانا هستند. افرادی صرفا شبخوان و بیدارباش هستند و اشعار مختلفی را برای آواز خود انتخاب می‌کنند، اشعاری مثل «اول دفتر به نام ایزد یکتا...». در بخش بیدارباش و شبخوانی صرفا مناجات خوانده نمی‌شود ولی مناجات و آنچه حالت عرفانی و ملکوتی دارد بیشتر مثنوی است که افشاری خوانده می‌شود. اما در بررسی بیشتر اشعاری مثل «یا رب نظر لطف عطا کن ...» یا «ای آنکه به ملک خویش پاینده تویی ...»، همگی برمی‌گردند به دستگاه افشاری که گوشه‌های مختلفش را اجرا می‌کنند. البته در شیوه مناجات‌خوانی بین نواحی مختلف تفاوت‌هایی وجود دارد. در گذشته در موسیقی رمضان بیشتر از سازهای کوبه‌ای، سرنا و کرنا استفاده می‌شد اما امروز از همه سازها در این گونه استفاده می‌شود.
از کرمان و شیراز تا بوشهر و بندرترکمن
هنوز هم کم و بیش در گوشه‌هایی از کشور شاهد برگزاری سنتی موسیقی رمضان هستیم؛ به‌عنوان مثال «امامزاده زید» شهداد قدیمی‌ترین مکان نقاره‌نوازی در ایران است و از دوره صفوی تا امروز نقاره‌نوازی یا همان «نوبت‌نوازی» مرسوم است؛ البته این سنت موسیقایی در نایین و حرم امام‌رضا(ع) و شاه‌چراغ(ع) شیراز و نواحی دیگر هم اجرا می‌شود. در شهر کرمان در گذشته دو نقطه نقاره‌نوازی وجود داشت اما بیش از ۵۰سال است که این رسم در این شهر از بین رفته است.
فواد توحیدی، پژوهشگر موسیقی درخصوص آیین سحرخوانی در کرمان گفت: کرمان به‌عنوان پهناورترین استان ایران سرشار از فرهنگ، خرده‌فرهنگ و آداب و رسوم است. سحرخوانی یکی از آیین‌های موسیقی کرمان است که آن را در پشت‌بام‌ها یا تپه‌های مشرف به روستاها می‌خوانند. قنبرخوانی از دیگر این آیین‌هاست که در شب ضربت خوردن حضرت علی(ع) اجرا می‌شود. قنبرخوانی نوعی آیین نمایشی است و همانطور که می‌دانید قنبر نام غلام حضرت علی(ع) بوده است. در این آیین شخصیت‌هایی را درست و در کنار آن موسیقی اجرا می‌کنند. نوحه‌خوانی معمولا شب بیست‌ویکم ماه رمضان انجام می‌شود طبل‌خوانی هم از دیگر آیین‌های ماست؛ به گونه‌ای که قبل از سحرخوانی، طبل‌نوازی انجام می‌شود.
این پژوهشگر موسیقی درخصوص آیین نقاره‌زنی در امامزاده زید(ع) توضیح داد: در کرمان محلی به نام امامزاده زید وجود دارد که از قدیم نقاره‌زنی در آنجا انجام می‌شده و هیچ‌وقت قطع نشده است. این مراسم طلوع و غروب آفتاب هر روز انجام می‌شود. سفید مهره‌زنی در زمان صفویه وارد ایران شده و یک ساز اعلانی بوده است. این ساز بسیار قدیمی است و در امامزاده نگهداری می‌شود، چراکه برای اهالی جنبه تقدسی دارد و اگر کسی هم در روستا فوت کند، سه بار در سفید مهره می‌دمند و به مردم خبر می‌دهند که کسی فوت کرده است. کلیدزنی یکی از آیین‌های موسیقایی است که بیشتر بانوان به انجام آن می‌پردازند.
ترکمن‌ها نیز موسیقی ویژه خود را دارند. به گفته «طواق سعادتی»، یکی از بخشی‌های ترکمن، یکی از مشهورترین قطعاتی که همواره در ماه رمضان در میان ترکمن‌ها شنیده و اجرا می‌شود، قطعه «محمد رسول‌الله» است که شعر آن را مختوم‌قلی فراغی سروده است. علاوه‌براین، دو قطعه دیگر با عنوان «قرآن» و «گناه بندگان را ببخش» از دیگر نغماتی‌اند که ماه رمضان در میان ترکمن‌ها رواج دارند. ماه رمضان برای مردم قشقایی هم ماه برکت و فراوانی نعمت است و برای تشکر از این نعمت‌ها به زبان موسیقایی با پروردگار خود صحبت می‌کنند. در این ماه، افرادی مردم را با صدای نقاره از خواب بیدار می‌کنند و بعد از اذان، افرادی که دارای صدایی زیبا هستند مردم را به مناجات با خدا دعوت می‌کنند، ضمن اینکه در این ماه در بیشتر اشعار به حضرت عباس(ع) متوسل می‌شوند.
مردم در ایل قشقایی نیز در ماه رمضان قرآن را ختم می‌کنند. از روزهای اول ماه رمضان، مردها و زن‌ها به‌صورت گروهی و جداگانه در کنار یکدیگر جمع می‌شوند و همه با هم قرآن را می‌خوانند و بعد از پایان این مراسم به‌وسیله نی و نقاره، مناجات‌خوانی را آغاز می‌کنند. آنها در روزهای اول این ماه مبارک از سازهایی مانند نقاره و دف استفاده می‌کنند اما در روزهای آخر و همزمان با شب‌های قدر از ساز نی استفاده کرده و افرادی که دارای صدای خوبی هستند با این نوازندگان همکاری می‌کنند.اما نمی‌توان از موسیقی حرف زد و سری به جنوب کشور یعنی بوشهر نزد؛ این خطه از کشورمان که تاروپودش با انواع موسیقی گره خورده است. محسن شریفیان، نوازنده و سرپرست گروه لیان گفت: «دم‌دم سحری» از آیین‌های موسیقایی بوشهر در ماه رمضان است. هنگام سحر دو نفر در کوچه‌ها به راه می‌افتادند و شروع به دمام زدن و خواندن می‌کردند؛ البته اجرای این آیین بیشتر به قشر تهیدست اختصاص داشت، چراکه بعد از عید فطر هدایایی از طرف مردم دریافت می‌کردند. این رسم پیشینه تاریخی زیادی دارد و در دوره پیش از اسلام نیز اجرا می‌شده است. این آیین حتی در زمان ساسانیان نیز اجرا می‌شدند؛ البته به گفته مردم بومی بوشهر این آیین در گذشته با دمام اجرا نمی‌شده است و با در زدن خانه‌ها همراه بوده تا اینکه شخصی به نام ابراهیم از بحرین می‌آید و این آیین را با دمام اجرا می‌کند. جالب است بدانید که پیش از این دمام نواختن ممنوع بوده است. این موضوع به زمان رضاشاه برمی‌گردد که با ممنوعیت عزاداری همراه بوده است. دولت باید مدیون افرادی باشد که موسیقی رمضان اجرا می‌کنند و باید از آنها تقدیر کند. این بخش از موسیقی مورد بی‌مهری قرار گرفته است.
نواهای خاطره‌انگیزی که رو به فراموش است
شاید یکی از مهم‌ترین مسائلی که با آن در حوزه مناجات‌ها روبه‌رو هستیم، میزان استقبال از آنها باتوجه‌به سرعت و مشغله زندگی امروزه است. آیا هنوز هم عامه مردم به این مناجات‌خوانی‌ها توجه دارند؟ برخی از مناجات‌ها ملکه ذهن افراد شده است، مثل ربنای شجریان. سحرخوان‌ها هم در همین دستگاه‌ها می‌خوانند و علت، نقش بسته شدن این دستگاه‌ها در ذهن مردم است.از سوی دیگر، امروزه به‌دلیل آشنایی جوانان با موسیقی، مناجات‌ها نیز منطبق با دستگاه‌های موسیقی خوانده می‌شود؛ درنتیجه مناجات‌ها از شکل محلی خود خارج می‌شوند و شکل و شمایلی کلاسیک به خود می‌گیرند. شاید این نوع خواندن اصولی‌تر باشد و از نظر قواعد موسیقایی تکنیکی‌تر باشد اما این‌گونه مناجات‌خوانی دیگر شکل بومی خود را از دست داده است و مردم در رابطه با این نوع مناجات‌ها با آنچه در ذهن دارند اختلافاتی را مشاهده می‌کنند و شاید دچار نوعی دوگانگی شوند.اما با نگاهی اجمالی به موسیقی رمضان و اجراشدن آن به شکل سنتی، آنچه امروزه مشهود است این است که این نوع موسیقی کم‌کم رو به فراموشی می‌رود اما از بین نمی‌رود؛ گاهی هم با ساخت موسیقی‌های جدید سعی در ارائه یک اثر جدید و ماندگار می‌شود اما اغلب اوقات، موفقیت‌آمیز نیست چون ماندگاری یک اثر در حافظه و تبدیلش به خاطره کار راحتی نیست و پشت یک اثر ماندگار، یک تاریخ قرار دارد.هوشنگ جاوید، نویسنده و پژوهشگر موسیقی در مورد موسیقی ماه مبارک رمضان می‌گوید: ایرانیان مسلمان بنا بر یک رسم کهن در هنگام سحر، یک ساعت به اذان مانده، به بام خانه خود رفته یا در بسیاری از جاها در گلدسته مسجد، مناجات سحر را با آداب خاصی می‌خواندند و این کار دعوت مردم به فرستادن صلوات بود. در برخی نقاط به این افراد «چاووش سحری» می‌گفتند و همواره شعر شاعران ایران ازسوی آنان قرائت می‌شد. ایرانیان برای به موقع بیدار کردن مومنین در گذشته از تنوع موسیقایی بهره‌گیری می‌کردند و هر منطقه بسته به باورهای خاص قومی قبیله‌ای و عرفی به شکلی زیبا آن را انجام می‌دادند. نغمات ماه رمضان در هر منطقه نام خاصی داشت که مناجات‌خوانی، مناجات سحری، شبخوانی رمضان، سحرآوازی و... بود. آوازهای رمضان با عنوان مرحبا رمضان، رمضانیه‌خوانی، الوداع، چونان و... اجرا می‌شد و در تکریم و استقبال و در پایان ماه درخواست قبولی طاعات به درگاه خداوند بود. دهل‌زنی یا نقاره‌زنی نیز ازجمله برنامه‌هایی بود که همه روز در دو نوبت سحر و افطار و هر بار به مدت ۱۰ دقیقه تا یک ربع ساعت اجرا می‌شد.
اجرای آیین رمضان‌خوانی در بندرعباس
تعدادی از هنرمندان هرمزگانی هم زمان با فرارسیدن ماه مبارک رمضان در قالب ویژه برنامه ای مرتبط با هفدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران که با حضور معاون امورهنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و مسئولان استانی در فرهنگسرای طوبی بندرعباس برگزار شد، بخشی از آیین‌های رمضان‌خوانی استان هرمزگان را اجرا کردند.احمد صدری، سرپرست دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ویژه‌برنامه اجرای آیین‌های رمضانی هفدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران هم با تاکید بر به‌روزرسانی موسیقی نواحی ایران متناسب با نیازهای روز جامعه ایرانی گفت: موسیقی هر منطقه، متناسب با زبان و فرهنگ آن منطقه شکل گرفته‌اند. این موسیقی‌ها در آیین‌ها و مراسم دینی ازجمله ماه مبارک رمضان نیز حضور موثری دارند که می‌توان از جهات مختلف به آن پرداخت.این پژوهشگر موسیقی نواحی اظهار کرد: باید موسیقی‌های سنتی و نغمه‌های قدیمی را به‌روز کرد تا با تحولات اجتماعی و فرهنگی هم‌راستا شوند. همانطور که در معماری ایران تحولاتی نظیر تغییر از بناهای ساده به معماری پیچیده‌تر مشاهده می‌شود، موسیقی نواحی نیز باید مطابق با شرایط اجتماعی و نیازهای جدید جامعه تحول یابد. من معتقدم باید به شکلی جدید و با استفاده از ملودی‌ها و وزن‌های قدیمی در قالب آثار معاصر، همچون تولیدات صداوسیما، کلیپ‌ها و آهنگ‌های پیشواز، به کار گرفته شود. این تحول باید از سطح پژوهشی فراتر رفته و در جهت خلق آثار فرهنگی و هنری جدید مورد استفاده قرار گیرد.احسان کامرانی، قائم‌مقام استاندار هرمزگان در امور پژوهشی و آموزشی هم بر اهمیت حفظ و انتقال میراث فرهنگی هرمزگان به نسل‌های آینده تاکید و عنوان کرد: هنر، مجموعه‌ای از ارزش‌های مهم است که وظیفه ماست آنها را حفظ کرده و به نسل‌های بعدی منتقل کنیم. ما به‌عنوان مسئولان فرهنگی، باید تلاش مضاعفی کنیم تا هنرهای بومی از خطر فراموشی در امان بمانند و با استفاده از تکنولوژی‌های روز به شکوفایی بیشتری دست یابند.وی با اشاره به اجرایی آیین‌های موسیقای مرتبط با ماه مبارک رمضان در جریان برگزاری بخش اول جشنواره موسیقی نواحی ایران تاکید کرد: ماه رمضان می‌تواند بستری مناسب برای بهره‌گیری از عبادت، نیایش و هنرهایی همچون موسیقی به‌عنوان ابزاری برای تقویت روح و جان باشد.
شبکه تهران
با «سدره» اجرا از کربلا
«سدره» ویژه برنامه افطار و سحر شبکه تهران است که به‌صورت زنده از کربلا روی آنتن می‌رود و قرار است گفت‌وگوهای متفاوتی داشته باشد.
مهیار عبداللهی، مجری این برنامه است که در سال‌های اخیر بیشتر اجرای برنامه معارفی «سدره» را در محرم و صفر از کربلا بر عهده داشته است. او امسال یکی از پرکارترین مجری‌های برنامه‌های رمضانی تلویزیون است که برخلاف سایر مجریان در دو نوبت برنامه اجرا می‌کند و اجرای ویژه‌برنامه سحر و افطار شبکه تهران را همزمان برعهده دارد که قطعا انرژی زیادی می‌برد و باید دید چقدر از پس آن برمی آید. «سدره» در لحظات افطار ساعت ۱۸:۳۰ و لحظات سحر ساعت۳ بامداد پخش می‌شود.
شبکه چهار با «زندگی پس از زندگی»؛ تجربه مرگ و زندگی دوباره
برنامه «زندگی پس از زندگی» چند سالی است که به یکی از برنامه‌های پربیننده تلویزیون تبدیل شده است. روایت‌های تجربه گران این برنامه از دنیایی که دیده‌اند گاهی آنقدر پر فراز و نشیب است که حتی مخاطبی را که به دنیای پس از مرگ اعتقادی ندارد به خود جلب می‌کند.در این برنامه مهمانان از تجربه‌های نزدیک به مرگ می‌گویند؛ تجربه‌هایی که گاهی در آنها به عالم ماورا رفته‌اند و گاهی در عالم ماده در یک لحظه در چند مکان بوده و به‌صورت همزمان و موازی اتفاقات مختلف را درک کرده‌اند.عباس موزون، محقق و پژوهشگر، عهده‌دار اجرای این برنامه است و با توجه به اینکه خودش پژوهشگر و تهیه‌کننده برنامه است و به مباحث اشراف دارد به خوبی از پس گفت‌وگوها برآمده است و گاه می‌داند حتی برای اقناع مخاطب چه سوالی بپرسد و چگونه سوژه یا مهمان را در بحث هدایت کند.
فصل ششم «زندگی پس از زندگی» به تهیه‌کنندگی و اجرای عباس موزون، روایت افرادی است که در تجربه‌ای نزدیک به مرگ فرازهایی از بی کرانه‌های عالم غیب را تجربه کرده‌اند. این برنامه هر روز از حوالی ساعت ۱۷ تا پایان ماه مبارک پخش می‌شود و تکرار آن در ساعت‌های ۱ و ۹ روز بعد است.
شبکه سه با «محفل»؛ گردهمایی جهانی حول قرآن
برنامه «محفل» برنامه استعدادیابی قرآنی است که برای شب‌های ماه رمضان تولید و پخش می‌شود. این برنامه یکی از برنامه‌های تاثیرگذار با موضوع قرآن است که تاکنون چند فصل از آن با اجرای رسالت بوذری روی آنتن رفته است. «محفل» به گواه بسیاری موفق‌ترین برنامه قرآنی بعد از انقلاب اسلامی ایران بوده و توانسته مخاطبان بسیاری را با خود همراه کند. این برنامه با مدلی قصه محور سراغ مهمانانش می‌رود که هر یک داستانی مرتبط با قرآن دارند. مجری برنامه، رسالت بوذری است که سال‌هاست در حوزه برنامه‌های معارفی و اجتماعی فعالیت دارد. تاکنون دو فصل از برنامه محفل در سال‌های گذشته پخش شده است و در همین دو سال هم به گونه‌ای مخاطبش را جذب کرد که برخلاف سال‌های گذشته که همیشه جای خالی «ماه عسل» پیدا بود در دو سه سال اخیر رکورد برنامه‌های پربیننده تلویزیون هم زده شده و «محفل» به پربیننده‌ترین برنامه معارفی تلویزیون پس از انقلاب بدل شده است. تمایز اولیه این فصل از برنامه با سال‌های گذشته در انتخاب داوران است و برخی جزبیات هم تغییر کرده است. حجت‌الاسلام غلامرضا قاسمیان، حامد شاکرنژاد، احمد ابوالقاسمی و قاری بین‌المللی حسنین حلو در این برنامه حضور دارند و یک کارشناس افغانستانی ساکن لندن نیز به برنامه اضافه شده است.
«محفل» تلاش دارد تا با وارد کردن آیه‌های قرآن به زندگی و تغییر کلیشه‌های ذهنی در موضوع قرآن، اثری متفاوت از برنامه‌های دیگر قرانی ارائه کند. این برنامه به تهیه‌کنندگی سید محمدحسین هاشمی گلپایگانی و پنج میزبان که همگی از قاریان و مفسران قرآن هستند، تولید شده است. این برنامه کاری از مرکز هنری رسانه‌ای نهضت است و با آغاز رمضان از ساعت۱۷ روی آنتن شبکه سه سیما می‌رود.
رمضان است رفیقان! همه بیدار شویم
همه بیدار در این فرصتِ سرشار شویم
زیر سنگینی اعمالِ پریشان مُردیم
رمضان است، بیایید سبک بار شویم
می توانیم در این ماه به قرآن برسیم
می توانیم در این ماه، علی وار شویم
ماهِ مهمانیِ حقّ است، بیایید همه
تا نمک خورده این سفره افطار شویم
چشم ها را بتکانیم در این ماهِ زلال
با دو آیینه همه راهیِ دیدار شویم
سِرِّ سی جزء به سی روز فرو می‌آید
هان! رفیقان! همه آیینه اسرار شویم
یازده ماه گذشت و خبر از عشق نشد
با خداوند، در این ماه مگر یار شویم
رمضان است رفیقان! همه بیدار شویم
همه بیدار در این فرصتِ سرشار شویم
شاعر: مرتضی امیری اسفندقه
تلویزیون برای افطار امسال چه تدارک دیده است؟
طلایی‌ترین باکس تلویزیون معمولا به ماه رمضان و آن هم زمان افطار اختصاص دارد که خیلی‌ها از ساعتی مانده به افطار تلویزیون را روشن و پابه‌پای برنامه‌ها شبکه‌ها را عوض می‌کنند تا از سریال‌ها، ویژه‌برنامه‌ها و تدارک متنوع تلویزیون بهره بگیرند. برنامه‌هایی چون «ماه عسل» در همین باکس و در همین فضا توانستند به برندهایی ویژه تبدیل شوند. در سال‌های اخیر نیز برنامه‌هایی به برند تبدیل شدند که تنها دو فصل یا بیشتر از آنها پخش شده است اما کیفیت برنامه، تدارک در این زمان طلایی و ساعت پخش باعث شده است که مردم به شکل ویژه‌تری آنها را دنبال کنند مثل برنامه‌های «محفل» و «زندگی پس از زندگی» که در سال‌های اخیر دو برنامه جدی تلویزیون در ماه مبارک رمضان بوده‌اند. برخی شبکه‌ها مثل شبکه یک هم امسال برنامه‌ای برای افطار در نظر نگرفته است و سریال «امام علی» را قبل از افطار پخش می‌کند.
امسال تلویزیون برای شبکه‌های اصلی خود ویژه‌برنامه‌هایی رمضانی تدارک دیده است که به تشریح هر یک از این برنامه‌ها می‌پردازیم.
شبکه دو با «پناه»
روایت زندگی‌ها از حرم امام رضا (ع)
«پناه» ویژه‌برنامه‌ای است که هر روز حوالی ساعت۱۷ به‌صورت زنده از حرم مطهر امام رضا(ع) روی آنتن می‌رود. این برنامه که لحظاتی قبل از اذان مغرب پخش می‌شود، با حضور مهمانان ویژه و روایت‌های شنیدنی از زائران امام رضا (ع)، همراه خواهد شد. محمد اصفهانی نیز به تازگی تیتراژ «پناه» را اجرا کرده است.
اجرای این برنامه به عهده محسن آزادی است. او پیش از این هم تجربه اجرای برنامه‌های رمضانی را داشته که اجرایش به شبکه پنج برمی‌گردد و در سال‌های اخیر بیشتر در شبکه دو بوده است.
تمایز برنامه در فصل جدید
«پناه»، محصول گروه معارف شبکه دو سیما به تهیه‌کنندگی حسام جمارانی، کارگردانی محمد خندان و سردبیری محمد حقی، با مشارکت آستان قدس رضوی در ۳۰قسمت ۹۰دقیقه‌ای تولید شده و حوالی ساعت۱۷ از شبکه دو سیما پخش خواهد شد.
شبکه سلامت با «ماه ماه» اسماعیل باستانی
ویژه برنامه افطاری «ماه ماه» هر روز قبل از اذان مغرب با اجرای اسماعیل باستانی پخش می‌شود و قرار است گفت‌وگوهایی امیدبخش داشته باشد.
اسماعیل باستانی، اجرای این برنامه را بر عهده دارد که پیش از این مجری برنامه‌های مختلفی از جمله «مرصع» شبکه چهار، «رادیو ترانزیست» از شبکه افق، اجرای «رادیو هفت»، «راهنمای مسافران کهکشان» بوده است. او برنامه‌سازی و گویندگی رادیو را هم در کارنامه خود دارد و این سال‌ها در برنامه‌های مختلفی در شبکه‌های سیما اجرا کرده است. از آخرین برنامه‌های او می‌توان به «طنزیم» در شبکه نسیم هم اشاره کرد.
تیتراژ این برنامه را در فصل جدید مهدی یغمایی خوانده که آواز و ملودی اثر از اوست و ترانه از مهرداد امیرخانی، همچنین بهتاش زرین تنظیم قطعه را بر عهده داشته است و برنامه قرار است هر روز ساعت ۱۷ به پخش برسد.