آگاه: سال‌هاست که تک‌فرزندی و کاهش نرخ موالید در کشورمان روند چندان مطلوبی ندارد و به دلایلی برخی از خانواده‌ها تمایل به داشتن بیشتر از یک فرزند ندارند و همین موضوع سبب کاهش نرخ موالید شده است. در شرایط کنونی، نرخ جایگزینی جمعیت در رقم ۱.۷ به‌نوعی ثابت مانده است که اگر این عدد به پایین‌ترین حد خود یعنی ۱.۵ برسد، به اذعان کارشناسان، کشور وارد تله جمعیتی خواهد شد. اکنون بسیاری از خانواده‌ها شاید به‌خاطر مسائل اقتصادی و دشواری نگهداری فرزند تمایلشان برای داشتن فرزند کم شده است و اگر هم از خود رغبتی برای این موضع نشان دهند، به تک‌فرزندی روی می‌آورند که این موضوع نیز آسیب‌های خاص خود را دارد. اینکه در طول سال‌های گذشته، این روند تغییر جدی داشته است و خانواده‌ها داشتن سه یا چهار فرزند را در جمع خانواده خود می‌پذیرند جای امیدواری دارد که کشور به پدیده سالمندی وارد نشود و با این وضعیت، کشور از آنچه تله جمعیتی خوانده می‌شود، عبور کند. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که با افزایش فرزندان در جامعه رخ می‌دهد، داشتن جامعه‌ای پویا و فعال و دوری از پدیده سالمندی است، زیرا کشور ایران اکنون با ۱۰درصد جمعیت سالمند، در سال‌های ۱۴۳۰ طبق برآوردهای جمعیتی به بیش از ۳۰درصد جامعه سالمندان خواهد رسید.افزایش فرزندآوری و رغبت خانواده‌ها به داشتن فرزندان بیشتر نه‌تنها کشور را از تله جمعیتی و سیر صعودی به‌سمت سالمندی نجات می‌دهد، بلکه داشتن خانواده‌های پرجمعیت مانند دهه‌های ۵۰ و ۶۰ را فرزندان آینده تجربه خواهند کرد.برای رسیدن به وضعیت مطلوب در نرخ موالید و رشد جمعیت باید مشوق‌هایی برای خانواده‌ها در نظر گرفته شود تا از این طریق آنان را به داشتن تعداد فرزندان بیش از سه یا چهار نفر ترغیب کرد که اخیرا طرحی در این زمینه به تصویب رسیده است.
معایب و مشکلات ناشی از تک‌فرزندی
مرتضی کاووشی، آگاه مسائل خانواده درباره معایب و مشکلات ناشی از تک‌فرزندی می گوید: «امروزه به علت تغییر سبک زندگی تک‌فرزندی بین زوجین و خانواده‌ها رایج شده است و بسیاری از زوج‌ها به داشتن یک فرزند رضایت داده‌اند. تک‌فرزندی برخلاف ظاهر خوشایندی که دارد آسیب‌های بسیار زیادی برای بچه‌ها به بار می‌آورد. عواملی مانند مشکلات اقتصادی، اشتغال مادران یا ازدواج در سنین بالا ازجمله دلایل انتخاب تک‌فرزندی است.
او با بیان اینکه بسیاری از خانواده‌هایی که تمایل به تک‌فرزندی دارند فکر می‌کنند که انرژی و توان تربیت بیش از یک بچه را ندارند، اضافه کرد: این افراد تصور می‌کنند ازلحاظ اقتصادی نمی‌توانند بار مالی بیش از یک فرزند را به دوش بکشند. معایب و مشکلات ناشی از تک‌فرزندی بیشتر از دو یا چند فرزند است، تک‌فرزندی عامل ایجاد عوارض متعدد تربیتی بوده چراکه میزان توقع کودکان تک‌فرزند از والدین بیشتر از حد متعادل است.این مشاور خانواده می افزاید: «والدین تک‌فرزند بیشتر وقت خود را صرف تربیت فقط یک فرزند خود می‌کنند و انتظار دارند فرزندشان تمام رویاهایی که سایر والدین در چند فرزند خود دنبال می‌کنند به‌تنهایی برآورده کند. فشار و نظارت بیش از حد والدین تک‌فرزند وارد شده بر بچه، باعث می‌شود که این کودکان دچار اضطراب شوند و والدین کمال‌گرا و کودکان مضطرب محصول تک‌فرزندی هستند. وی خاطرنشان کرد: در نسل گذشته، برادران و خواهران بزرگ‌تر نقش کمکی و تربیتی برای پدران و مادران ایفا می‌کردند و با این کار علاوه‌بر تربیت فرزندان کوچک‌تر برای ایفای نقش والدینی در آینده هم آماده می‌شدند، اما تک‌فرزندی این فرصت را از نسل جدید گرفته است. کاووشی می افزاید: داشتن خواهر و برادر با اختلاف سنی کم، فرآیند همانندسازی را برای بچه‌ها سرعت می‌دهد، بچه‌های تک‌فرزند به دلیل نداشتن خواهر و برادر مجبور می‌شوند با کودکانی که به لحاظ فرهنگی با آن‌ها متفاوت هستند همانندسازی کنند و این موضوع مشکلات فرهنگی را بیشتر دامن می‌زند. خانواده‌های تک‌فرزندی که فرزندان خود را در سنین نوجوانی و جوانی از دست می‌دهند به‌دلیل بالا رفتن سن فرزندآوری فرصت داشتن فرزند را برای همیشه از دست می‌دهند. این را باید بدانیم که کم شدن ارتباط کلامی در خانواده‌های کم‌جمعیت سبب حاکمیت رسانه‌های تصویری می‌شود و این امر تغییر الگوی ارتباطی را در خانواده به همراه دارد.
حمایت لازم است
بی‌تردید یکی از محورهای اصلی رشد و توسعه اقتصادی نقش قشر جوان و تاثیر آنان است؛ لذا با افزایش جمعیت، کشور دیگر با مشکلات بیشتر مواجه نخواهد شد. امنیت شغلی، اقتصادی، اجتماعی باعث تشویق مردم به فرزندآوری می‌شود. سازمان آموزش و پرورش نیز می‌تواند با آموزش راه‌های افزایش جمعیت و فواید آن تاثیر مثبت و شگرفی در افزایش جمعیت داشته باشد. زیرا دانش‌آموزان اهمیت بیشتری به این موضوع می‌دهند و در آینده می‌تواند به‌عنوان یک فرهنگ در جامعه جا بیفتد. از سوی دیگر، کاهش رشد جمعیت باعث ازبین‌رفتن رشد و توسعه اقتصادی می‌شود. متاسفانه شاخص‌های اقتصادی به جای کمک به رشد جمعیت باعث پیشرفت آن می‌شود. نمی‌توان رشد جمعیت را دستوری محقق کرد بلکه به‌صورت علمی و با درایت و حمایت و پشتیبانی مدیران بایستی نگریست. اگر بخواهیم به این امر به‌صورت دستوری نگاه کنیم، نتیجه آن خواهد شد که کیفیت فدای کمیت شده است و از رشد جمعیت نمی‌توانیم نتیجه مورد نظر را دریافت کنیم. اگر رشد اقتصادی در جامعه زیاد باشد میل خانوارها به افزایش جمیعت بیشتر می‌شود. از طرفی خانواده‌ها از افزایش تعداد فرزندان ترس دارند که خود به دو علت مرتبط است: یکی وضعیت امروز اقتصاد و دیگری باتوجه به وضعیت کار و اشتغال، خانواده‌ها نگران آینده فرزندانشان هستند، تصور آن است که آینده از امروز بدتر خواهد شد و بهترین راه برای افزایش جمعیت ازسوی دولت به رشد اقتصادی کشور برمی‌گردد. از طرفی می‌توان با روش‌های تشویقی فرزندآوری همچون دادن مبالغ نقدی در صورت فرزندآوری و دادن مرخصی‌های کاری به مادران باردار و دادن بیمه‌ها و حقوق‌هایی در ضمن بارداری به تشویق فرزندآوری آنان کمک کنیم.
لذا راهکارهای افزایش جمعیت در ایران را در دو سطح ساختاری (در سطح نهادها و سازمان‌ها و کلان‌نگرانه) و همچنین در سطح عاملیت (در سطح اشخاص، گروها، و خردگرایانه) می‌توان تقسیم کرد.