آگاه: همواره در زمینه مدیریت نرخ ارز این سوال مطرح است که آیا ما نرخ ارز را مدیریت می‌کنیم یا این نرخ ارز است که ما را مدیریت و به اصطلاح بازی می‌دهد و آیا اینکه ما می‌توانیم در این بازار مداخله جدی داشته باشیم یا خیر؟
به گزارش آگاه؛ افزایش نرخ ارز در سال‌های اخیر باعث شده تا این بازار به دماسنج اقتصاد ایران تبدیل و هرازگاهی شوک تورمی ایجاد کند. از سوی دیگر، نرخ ارز آزاد و فاصله آن با ارز ترجیحی و ارز مرکز مبادله طلا و ارز تقاصای ارزی را در کشور تحریک کرده و جذابیت بازار ارزی را افزایش داده که می‌تواند مخرب باشد.
با این حال پدیده بازار آزاد ارز که عنان امور را از دست مسئولن ربوده، در روزهای و ماه‌های اخیر معیشت مردم را به خطر انداخته و باعث رشد تورم در بسیاری از کالاها شده اما این پدیده که ازسوی مسئولان پدیده‌ای بد، مذموم و قبیح است، متاسفانه باعث انفعال مسئولان در این بخش شده است؛ به‌طوری‌که اگر رییس کل بانک مرکزی بازار آزاد ارز را انکار نکند، ده‌ها نفر دیگر در بدنه دولت این موضوع را با مضامینی نظیر نرخ ارز آزاد، نرخ تلگرامی است یا اینکه این نرخ ارزی، یک نرخ‌سازی است، انکار می‌کنند گویی این مسئله به دستورکار بدنه دولت تبدیل شده تا افکار عمومی تاثیرات هرگونه رشد تورم را فاقد اثرگذاری افزایش نرخ ارز بدانند که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، دولت تلاش بیهوده کرده و باید در ثبات نرخ ارزی که همواره شعار آن را مطرح کرده، کوشا باشد.
اما این پایان کار نیست؛ چراکه از یک‌سو ساکنان خیابان بهارستان تاکید دارند که نرخ ارز بر قیمت کالاها اثرگذار بوده و نمی‌توان با دلخوشی به اظهارات دولتمردان، این شرایط را تاب آورد. بسیاری از نمایندگان معتقدند افزایش نرخ ارز تنها معیشت مردم و سفره آنها را کوچک نکرده و آثار زیادی بر تولید ملی و همچنین صادرات می‌گذارد؛ به‌طوری‌که همین سیاست‌های ارزی موجود باعث منفی شدن تراز تجاری غیرنفتی کشور شده است. از سوی دیگر، بسیاری از کارشناسان معتقدند که دیر یا زود باید به پدیده بازار آزاد ارز ورود کرده و این بازار را به‌درستی مدیریت کرد، چراکه اگر ما این نرخ را انکار کرده و آن را نادیده بگیریم، اثربخشی آن نه‌تنها از بین نمی‌رود که بیشتر هم خواهد شد، اما پربیراه نیست که بگوییم هنوز معلوم نیست سیاستگذار در حوزه ارزی دقیقا چه‌کاره است؟ بااین‌حال از دیرباز هم کارشناسان تاکید داشتند؛ کشوری که عرضه محدود ارزی دارد، باید حتما ابزارهایی دیگر را در این بخش به خدمت بگیرد.
بازار ارز آزاد در قالب مدیریت ارزی دیده شود
مسلم صالحی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی برای رفع این نقیصه در بازار ارز به خبرنگار آگاه می‌گوید: ما باید به سمت بازاری برویم که بازار آزاد را در قالب فعالیت خودمان ببینیم؛ البته این موضوع ضوابطی دارد که باید ضوابط آن را در نظر داشته باشیم، چراکه تاثیر بازار آزاد ارز با انکار از بین نرفته و اثربخشی آن کم نخواهد شد.
از سوی دیگر به سرانجام نرسیدن راهکاری برای مدیریت مباحث ارزی در کشور به‌ویژه در حوزه فعالیت قوه مجریه و مقننه و همچنین عدم تاثیرپذیری از هم، گویای اختلاف‌نظر واقعی بین مجلس و دولت در این بخش بوده که هر روز ابعاد تازه‌ای از آن آشکار می‌شود که نامه‌نگاری رییس کمیسیون اقتصادی مجلس با رییس‌جمهور درباره ارائه راهکارها جهت ساماندهی بازار ارز یک نمونه از آن بوده و که تاکنون پاسخی به آن داده نشده است.
طرح مقاوم‌سازی ارزی چه می‌گوید؟
بر این اساس برخی از نمایندگان پیشنهاداتی برای وضع موجود داشته و طرح‌هایی در سر دارند؛ محسن زنگنه، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس که اخیرا از تهیه طرحی درباره مقاوم‌سازی نظام ارزی خبر داده بود در گفت‌وگو با خبرنگار آگاه درباره تاثیرات طرح خود برای خروج از وضع موجود، گفت: ما معتقدیم همانند بازار پول و بازار سرمایه که برای کنترل و ثبات‌بخشی به آن، ابزارهایی وجود دارد، در بازار ارز هم ابزارهایی وجود دارد که متاسفانه در نظام ارزی کشور چندان از آن استفاده نمی‌شود. به‌واقع عدم کنترل و ثبات‌بخشی بازار ارز یا ما را با رهاشدگی این بازار یا با تصمیمات خلق الساعه درباره این بازار مواجه می‌کند که این امر می‌تواند بازار ارز را دچار مشکل کند.
توجه به بازار غیررسمی
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه «طرح مقاوم‌سازی نظام ارزی کشور» چند ویژگی مهم دارد، تاکید کرد: نخست اینکه در این طرح به بازار غیررسمی ارز توجه شده است؛ لذا ما معتقدیم تا زمانی که سیاست‌گذاران به بازار غیررسمی ارز توجه نکنند، ما فرآیند افزایش قیمت ارز را شاهد خواهیم بود. همچنین ما برای نخستین بار در این طرح، بازار غیررسمی ارز را به‌نوعی به رسمیت شمرده و به آن توجه کرده‌ایم. همچنین در این طرح به واقعیت‌های جامعه اعم از میل مردم به تبدیل منابع ریالی‌شان به ارز در هنگام تورم به‌عنوان یک اصل نگاه کرده و آن را قبول کرده‌ایم. همچنین ما این موضوع را به فرصت تبدیل کرده و سعی کردیم برای آن تصمیم‌گیری کنیم.
این نماینده مجلس با اشاره به پیش‌بینی در زمینه تعیین مشوق‌های ارزی در طرح مذکور بیان کرد: در این طرح در زمینه مشوق‌های ارزی تصمیماتی اخذ شده، همچنین در این طرح در زمینه حذف نرخ‌های متعدد ارز و تمرکز بر نرخ ارز واحد احکامی پیش‌بینی شده است. زنگنه این را هم گفت که در این طرح احکامی درباره بالا بردن انگیزه صادرکنندگان برای بازگرداندن ارز و همچنین افزایش صادرات پیش‌بینی شده است؛ البته در این طرح تلاش شده با حذف ارزهای متعدد در بازار به نحوی عطش تقاضا برای ارز و واردات را کنترل شود.
دولت بازار ارز را رها کرده است
از سوی دیگر، سید جواد حسینی‌کیا رابطه با چالش‌های بازار ارز به خبرنگار آگاه گفت: بازار ارز بازار مناسبی نیست و دولت یک بخشی از این بازار را رها کرده و نیاز است ورود جدی به این عرصه ازسوی دولت صورت پذیرد.
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی ادامه داد: فضای ملتهب بازار ارز درواقع دست دلالان را باز گذاشته و هر آنچه می‌خواهند در این بازار کرده و دست به قیمت‌گذاری می‌زنند؛ بنابراین نیازمند ورود دولت، دستگاه قضا و دستگاه‌های امنیتی به آشفته بازار ارز هستیم تا ان‌شاءالله جلوی تخلفات در این بازار گرفته شود.
هشت اقدام برای تثبیت نرخ ارز
از این رو بانک مرکزی از ابتدای سال۱۴۰۲ برای بازگشت ثبات به اقتصاد کشور سیاست تثبیت را در پیش گرفت. در این سیاست، هشت اقدام تشکیل کمیته ارزی، راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلا، ایجاد صندوق تثبیت ارز، به‌روزرسانی و اصلاح مقررات و فرآیندها، کاهش مهلت بازگشت ارز صادراتی به ۸۰روز، تقویت ابزارهای نظارتی و پیشگیرانه، اهتمام به بازگشت ارزهای حاصل از صادرات و تغییر در دیپلماسی مدنظر قرار گرفت.
زورآزمایی ارزی
در ادامه تعیین این سیاست‌ها، رییس کل بانک مرکزی در مصاحبه‌ای در تاریخ یکم بهمن و در راستای ایجاد راه‌اندازی مرکز مبادله طلا و ارز گفته بود؛ ده‌ها نیاز ارزی در کشور وجود دارد که ما هیچ‌کدام از این موارد را به‌طور رسمی تامین نمی‌کنیم و این نیازها به بازار آزاد سوق داده می‌شود.رییس کل بانک مرکزی تصریح کرد: بنابراین ما درصدد ایجاد بازار مبادله ارزی هستیم تا به تمام نیازهای ارزی پاسخ دهیم و کمتر نیازی به بازار آزاد برود؛ بنابراین اگر نیاز ارزی به بازار آزاد کم شود، بازار مبادله ارزی مبنای نرخ ارز خواهد شد و به ثبات بازار ارز کمک خواهد کرد.
اما با گذشت چندین ماه از ایجاد مرکز مبادله طلا و ارز و تاثیرات حداقلی آن در زمینه مدیریت نرخ ارزهای مدنظر دولت، آرام آرام فنر ارزی آزاد و فاصله زیادی بین ۲۸.۵۰۰ تومانی ارز ترجیحی و همچنین نرخ ارز مرکز مبادله طلا و ارز با بازار آزاد ارز ایجاد شد.
فرضیات فرزین و واقعیات بازار
از سوی دیگر، فرزین که فرض می‌کرد بازار مبادله ارز و طلا مبنای نرخ ارز رسمی کشور شده و سیاست تثبیت نرخ ارز رقم خواهد خورد، امروز حرف دیگری زده و با افزایش نرخ روزانه ارز تا بیش از ۶۰هزار تومان، تاکید دارد نرخ ارز آزاد واقعی نیست. این درحالی است که بازار همواره با جهش‌های صورت‌گرفته در نرخ ارز، همراه شده و با فرضیات فرزین کاری ندارد.
وعده مدیریت هفت نرخ ارزی
بانک مرکزی که در مدیریت بازار ارز آزاد منفعلانه عمل کرده و اصلا این نرخ ارزی را واقعی نمی‌داند، شرایطی را در کشور رقم زده که گویی فقط پاسخگوی ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰تومانی و نرخ ارز مرکز مبادله طلا و ارز است و به مابقی نرخ‌های رایج ارزی کاری ندارد.
نرخ‌های که به گفته مهدی طغیانی، سخنگوی کمیسیون اقتصادی در جریان جلسه غیرعلنی ۱۲دی‌ماه سال۱۴۰۲ مجلس با رییس کل بانک مرکزی، هفت نرخ بوده و در همان جلسه در زمینه مدیریت آنها، تاکید و رییس کل بانک مرکزی در زمینه تجمیع این نرخ‌ها به نمایندگان قول داده بود.