آگاه: این گونه بیگانه اگر نتواند با زیستگاه جدید سازگار شود که از بین میرود و بحثی در این مورد نیست اما در بسیاری موارد حیوانات بیگانه میتوانند با محیط جدید سازگار شده و با زادآوری به گونهای مهاجم تبدیل شوند. آنها برای دوام آوردن در محیط جدید حیوانات و حتی گونههای گیاهی بومی را از بین میبرند و آرام آرام باعث تغییر در آن زیستگاه میشوند. تغییراتی که با تخریب همراه میشود و به قدری گسترش مییابد که هر سال ۴۲۰میلیارد دلار برای جهان هزینه تحمیل میکنند.
از حیوانات بامزهای مانند میمون رزوس، راکن و سنجاب گرفته تا انواع خزندگان از مارها تا مارمولکها و حتی کروکودیل را میتوان در برخی خانهها یافت. هیجان و علاقه زمانی که با نبود آگاهی در مورد آن حیوان گره بخورد گاهی به تصمیماتی منجر میشود که نتیجه آن نگهد ی حیوانات عجیب و گاه خطرناک در آپارتمانهاست. در بسیاری از موارد، این حیوانات از خانه فرار میکنند یا گاه ازسوی صاحبانشان در محیطهای طبیعی حتی شهری رها میشوند و دردسرهایی ایجاد میکنند؛ البته گونههای مهاجم فقط به حیوانات محدود نمیشود و گیاهان و حتی قارچها هم میتوانند مهاجم باشند.
به دلیل اهمیت این موضوع کتاب «ارزیابی ریسک و مدیریت گونههای بیگانه مهاجم» چندی پیش رونمایی شد و مدیرکل دفتر موزه ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیطزیست در موردش گفت: کشورهای درحالتوسعه دریافتکننده اصلی گونههای بیگانه مهاجم هستند. محمدرضا اشرفزاده گفت: این کتاب در ۱۱فصل دربرگیرنده مفاهیم و تعاریف، سیاستها و قوانین، تجربه اطلاعاتی، اثرات گونههای بیگانه مهاجم، رویههای ارزیابی اثرات و ریسک گونههای بیگانه مهاجم، مدلسازی پراکنش گونهها، تغییر اقلیم و اثرات آن بر تهاجم گونههای بیگانه، مدیریت گونههای بیگانه مهاجم در مناطق حفاظت شده، آموزش و مشارکت ذینفعان در مدیریت گونههای بیگانه مهاجم و گونههای بیگانه مهاجم در ایران به منظور استفاده دانشجویان، محققان و کارشناسان علاقهمند در زمینههای تحقیقاتی نظیر بومشناسی تهاجمهای زیستی، مدیریت تهاجمهای زیستی و ارزیابی ریسک گونههای بیگانه مهاجم تنظیم شده است.
هزینه میلیاردی گونه های مهاجم
درحالیکه گسترش گونههای بیگانه مهاجم، از مشکلات مهم جهانی و یکی از پنج عامل اصلی نابودی تنوع زیستی بهشمار میرود، کشورهای در حال توسعه دریافتکننده اصلی این گونههای مهاجم هستند. براساس آخرین برآوردها، هزینه تهاجم زیستی از سال۱۹۷۰ تاکنون، در هر دهه حدود ۴۰۰درصد افزایش یافته است و گونههای بیگانه مهاجم هر ساله بیش از ۴۲۰میلیارد دلار برای جهان هزینه تحمیل میکنند.
مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیطزیست در تشریح این موضوع میگوید: براساس دادههای دو پایگاه داده گونههای مهاجم یعنی پایگاه داده جهانی گونههای مهاجم (GISD) و مرکز بینالمللی کشاورزی و علوم زیستی (CABI) تعداد ۱۵۱۷گونه در خارج از گستره بومی خود در سراسر جهان به تنوع زیستی، بهداشت و سلامت، منافع اقتصادی و امنیت غذایی کشورها آسیبهای جدی وارد میکنند. برآوردهای علمی نشان میدهد بیش از ۴۲درصد انقراض مهرهداران فقط بهدلیل مهاجمان زیستی رخ داده است. وی افزود: در سالهای اخیر متاسفانه ورود بسیاری از گونههای بیگانه بهعنوان حیوان خانگی مشکلاتی را ایجاد کرده است. اکنون این نکته نیازمند تامل است که سرنوشت این گونههای وارد شده پس از چند روز تفریح توسط خریداران چه میشود؟ آنها به کجا میروند؟ شاید وارد زیستگاههای حیات وحش میشوند. متاسفانه بسیاری از آنها بهراحتی به نزدیکترین زیستگاه میرسند مانند ماهیها و مارها و لاکپشتهایی که به فاضلابها سپرده و درنهایت به اکوسیستمهای آبی وارد میشوند. از آنجایی که معمولا این گونهها مقاوم هستند، اندک اندک به گونههای بومی فشار وارد میکنند و گاهی اوقات جایگزین آنها میشوند.
اشرفزاده در ادامه گفت: باتوجهبه افزایش پرشتاب تعداد گونههای بیگانه مهاجم که به مناطق جدید وارد میشوند، ضروری است از رویکردهای قدرتمندی برای ارزیابی اثرات و ریسک ناشی از حضور این گونههای مهاجم استفاده کرد. ارزیابی ریسک برای پایهریزی اجزای سیاسی مدیریت و کنترل گونههای بیگانه مهاجم، تصمیمگیری درباره پیشگیری، تشخیص زودهنگام و واکنش سریع و کنترل طولانیمدت این گونههای مهاجم ضروری است. وی گفت: در این کتاب فهرستی از ۱۱۸گونه بیگانه مهاجم از گیاهان، جانوران مهرهدار و بیمهره، قارچها، باکتری و ویروسهایی که در ایران گزارش شدهاند، ارائه شده است که از آن جمله میتوان به عَرعَر، آزولا یا سرخس آبی، کنوکارپوس، سنبل آبی یا شیطان سبز، کهور پاکستانی، ماهی حوض یا ماهی قرمز، ماهی آمور، کپور معمولی، قزلآلای رنگینکمان، تیلاپیای نیل، تیلاپیای زیلی، جونده نوتریا، راکون، طوطی طوق صورتی، شاه طوطی و لاکپشت گوش قرمز اشاره کرد.