آگاه: سرانه تولید زباله در جهان ۱۱۰کیلوگرم در سال و متوسط سرانه تولید زباله در تهران ۳۲۰کیلوگرم است. حدود سه برابر میزان جهانی. آیا با کاهش تولید زباله، قدرت مافیا کمتر می‌شود؟ مافیای زباله می‌توانند از اجرای طرح‌های کاهش تولید زباله جلوگیری کنند؟

سطل‌های ثروت
وقتی تورم افزایش می‌یابد هر آشغالی قیمت پیدا می‌کند. با کاهش ارزش پول، قیمت همه چیز در برابر آن بالا می‌رود؛ از مسکن و پفک گرفته تا تلفن‌همراه و زباله. ماجرای زباله البته فرق می‌کند؛ چون تولید آن هم روند افزایشی دارد. روند افزایش زباله را از آمارهای رییس اداره محیط‌زیست شهر تهران می‌توان دریافت کرد. علیرضا رحمتی به خبرنگار آگاه می‌گوید: «سال۱۴٠٠ حدود پنج‌هزار و ۱۱۷تن، ۱۴۰۱ حدود پنج‌هزار و ۱۱۶تن و سال۱۴۰۲ حدود پنج‌هزار و ۴۶۳تن پسماند عادی در کلان‌شهر تهران روزانه جمع‌آوری شده است. رحمتی همچنین می‌گوید: در شهر تهران هزاران واحد غیرمجاز جمع‌آوری پسماند داریم؛ به‌عنوان‌مثال، سال گذشته در منطقه هرندی ۲۷واحد غیرمجاز را جمع‌آوری کردیم ولی همچنان بر آمار آنها افزوده می‌شود.»

بازیافت‌های خطرناک 
آمارها نشان می‌دهد روزانه ۵۷هزار تن پسماند در کشور تولید می‌شود که ۱۲درصد آن پلاستیک است. رحمتی دراین‌باره می‌گوید: «پلاستیک‌هایی که در شهر جمع‌آوری می‌شوند بعد از شست‌وشو به قطعات یک تا دو سانتی‌متری تبدیل می‌شوند که به آنها پَرَک می‌گویند. بعد از آن در مرحله بعدی به ماده اولیه کُندُر تبدیل می‌شوند که از صافی عبور داده شده و به‌عنوان گرانول در واحدهای تولیدی بازیافتی به کیسه‌های پلاستیکی تبدیل می‌شوند.» به گفته او، دودی که در این کارگاه به هوا بلند می‌شود نتیجه تبدیل‌شدن این خرده‌پلاستیک‌ها به خمیر و درنهایت گرانول به‌عنوان ماده اولیه است. دود بسیار خطرناکی که حتی از سیانور هم خطرناک‌تر است.
محمد رستگاری، رییس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان ری نیز به آگاه می‌گوید: «بیش از هزار واحد بازیافت پلاستیک در سطح شهرستان ری فعال هستند که همه غیرمجاز بوده و موارد موردنیاز آنها از سوی افراد غیرمجاز جمع‌آوری می‌شود. این پلاستیک‌ها هم به محصولات گوناگونی تبدیل می‌شوند؛ البته این موضوع بدی نیست و زیست‌محیطی است؛ اما مشکلی که وجود دارد نحوه کار این واحدهاست که به‌صورت نادرست انجام می‌شود. فرآیند تولید آنها به‌شدت آلاینده است.» او ادامه می‌دهد: «مرحله شست‌وشو تا تبدیل‌شدن به گرانول به‌عنوان ماده اولیه تا دوباره وارد چرخه تولید شوند، اینها هیچ‌کدام ملاحظات زیست‌محیطی را رعایت نمی‌کنند که منجر به آلودگی شدیدی هم در منابع آب و هم هوا می‌شوند.»
رستگاری می‌گوید: «محیط‌زیست سال گذشته بیش از ۸۰واحد از آنها را جمع‌آوری کرد؛ اما واقعیت این است که به‌دلیل اینکه سرمایه‌گذاری زیادی نمی‌خواهند و مواد اولیه آنها هم پسماند است و برایشان ارزان تمام می‌شود، تعدادشان بسیار زیاد شده و در صورت پلمب شدن می‌توانند سریع جای دیگری فعالیت خود را از سر بگیرند.» وی تاکید می‌کند: «نکته مهم این است که اگر این واحدها را جمع‌آوری کنیم، پلاستیک‌ها را که نمی‌توانیم دفن کنیم و این خودش باعث آلودگی می‌شود.» وی همچنین می‌گوید: «باتوجه‌به اینکه تقاضا برای محصولات پلاستیکی زیاد است و عرضه هم در حال افزایش است، تنها در شهرستان ری مراکز غیرمجاز متعددی وجود دارد که بدون شک تعدادشان از هزار واحد بیشتر است.»

به زباله من دست نزن!
علی نیازی، پیمانکار بازیافت است. او درمورد قیمت زباله‌های پلاستیکی به آگاه می‌گوید: «هر کیلو پلاستیک بر اساس تمیزی و نوع آن از کیلویی ۱۵ تا ۳۰هزار تومان فروخته می‌شود.» او باتوجه‌به انبوه زباله‌های پلاستیکی تولیدشده در شهر تهران، ارزش آن را ده‌ها میلیارد تومان می‌داند. نیازی در ادامه توضیح می‌دهد: «بخش کمی از زباله‌های پلاستیکی به کانکس‌های بازیافت تحویل و بیش از ۹۰درصد پلاستیک‌ها در سطل‌های زباله ریخته می‌شوند. این زباله‌ها به‌قدری ارزشمند هستند که کسی حق دست‌زدن به سطل‌های زباله سطح شهر را ندارد.»
او می‌گوید: «ما پیمانکارها سطل‌های زباله هر منطقه از تهران را از شهرداری آن منطقه حدود هشت میلیارد تومان ماهانه اجاره می‌کنیم و براین‌اساس می‌توانیم از سطل‌های زباله پلاستیک و مواد قابل‌بازیافت را جمع‌آوری کنیم.» به گفته او، «پیمانکاران تا جایی که بتوانند زباله‌های ارزشمند را از سطل‌ها برمی‌دارند ولی بخشی هم در زیر زباله‌ها و دور از چشم کارگران باقی می‌ماند که در مرکز بازیافت کهریزک روی نوار نقاله جدا می‌شود. پلاستیک‌ها و مواد قابل بازیافتی که در این مرحله از دست کارگران درمی‌رود، قبل از دفن ازسوی پیمانکار دیگری که آنجا را به قیمت گزافی اجاره کرده برای آخرین بار جدا می‌شوند.»
این پیمانکار می‌گوید: «کسی حق دست‌زدن به سطل‌های زباله در شهر را ندارد. یعنی اگر شما بروید و از یک سطل زباله چند بطری بردارید، خیلی زود نیروهای گشت پیمانکار سر می‌رسند و جلوی شما را می‌گیرند.» او توضیح می‌دهد: «پیمانکاری که ماهانه هشت میلیارد تومان برای یک منطقه اجاره می‌پردازد، کشت‌هایی هم به کار می‌گیرد تا کسی نتواند از سطل‌های زباله در اجاره او، زباله بردارد. اگر کسی بخواهد زباله جمع کند باید به پیمانکار آن منطقه مراجعه کرده و با دادن مبلغی، سطل‌های زباله یک یا چند خیابان را اجاره کند.»

توضیحات بالای جدول 
قیمت خرید زباله از مردم
بر اساس بررسی‌های خبرنگار آگاه، قیمت خرید زباله از شهروندان در غرفه‌های بازیافت تفاوت بسیار زیادی با قیمت واقعی این زباله‌ها دارد؛ به‌عنوان مثال، پیمانکاران بازیافت پلاستیک را دستکم ۱۵هزار تومان می‌فروشند و براساس تمیزی تا دو برابر این قیمت هم به فروش می‌رود. زباله‌جمع‌کن‌ها یعنی همان افرادی که با گونی یا موتورسیکلت‌های باری از مخازن زباله شهری برداشت می‌کنند، پلاستیک را دستکم ۱۰هزار تومان می‌فروشند. تفاوت آشکار قیمت‌های خرید زمانی معلوم می‌شود که کانکس‌های بازیافت همین پلاستیک را از شهروندان ۵هزار و ۵۰۰تومان می‌خرند. 
براساس بررسی‌های خبرنگار آگاه، این قیمت‌ها اردیبهشت‌ماه امسال اعلام شد و با قیمت‌های سال گذشته اندکی تفاوت داشت. بهای پسماند خشک درهم هر کیلو به ۳۵۰۰تومان رسیده است. این رقم سال گذشته ۲۴۰۰تومان بود. قیمت خرید نان خشک نیز از ۲۴۰۰تومان به سه‌هزار تومان افزایش‌ یافته است. گران‌ترین پسماند خشک را مس تشکیل می‌دهد و غرفه‌های بازیافت شهرداری هر کیلو مس را ۱۴۰هزار تومان از فروشندگان می‌خرند. دیگر فلزات نیز قیمت بالایی دارند و قیمت خرید شیرآلات یعنی برنج ۱۱۰هزار تومان اعلام شده است. قیمت هر کیلو سرب نرم و خشک هم ۳۵هزار تومان است.

قیمتی که غرفه‌های بازیافت زباله‌های خشک را از شهروندان می‌خرند

مالک زباله کیست؟ 

حمیدرضا پناهنده، آگاه مسائل محیط‌زیست در حوزه پسماند: از نظر شهروندان، یک بطری پلاستیکی آب‌معدنی بی‌ارزش است، برای همین آن را جلوی در می‌گذارند. اما مافیا، یعنی آن کسی که ارزش این بطری پلاستیکی را می‌داند، برای آن برنامه‌ریزی می‌کند. اصلی‌ترین مسئله در ایجاد مافیای پسماند این است که مالکیت آن مشخص نیست، برای همین هر کسی که زورش بیشتر باشد، ادعای مالکیت آن را دارد. از طرفی، هیچ آمار دقیقی از اینکه چقدر پسماند تولید می‌شود و چقدر از آن به‌دردبخور است، نداریم. تنها آمارهای موجود از مرکز دفن آرادکوه است که در آنجا اثری از زباله‌های خوب نیست و فقط تفاله‌اش باقی‌مانده و کم‌ارزش است؛ چراکه از داخل سطل‌های زباله و همچنین در مسیر در خانه تا آرادکوه بخش مهمی از زباله‌های باارزش برداشته می‌شود. این در حالی است که هر کیلو بطری پلاستیکی آب‌معدنی ۲۰هزار تومان است، اما غرفه پسماند آن را حدودا کیلویی پنج‌هزار تومان می‌خرد. به‌طور حتم اگر پسماند بازیافتی به قیمت واقعی‌تر و بهتری خریداری شود، افراد زیادی برای تفکیک زباله و فروش آن به غرفه بازیافت ترغیب می‌شوند و در طرح بازیافت زباله همکاری‌های بیشتری انجام خواهد شد، اما نخواسته یا نتوانسته‌اند این کار را انجام دهند.
کاهش تولید زباله می‌تواند اثرگذار باشد، اما نباید فقط شهروندان را در حوزه پسماند مقصر بدانیم و بگوییم مصرف‌گرایی زیاد است یا اینکه چرا تفکیک در خانه‌ها انجام نمی‌شود. مقصر اولی تولیدکنندگان هستند که نظارت کافی بر آنها وجود ندارد که حجم پلاستیک تولیدشده‌شان را کاهش دهند یا اینکه در ازای تولید پسماندی که دارند، یک‌سری خدماتی هم برای مدیریت پسماند از آنها دریافت شود. دومین مقصر هم متولی پسماند است که به غرفه‌داران اجبار نمی‌کند که همه زباله‌های خشک را تحویل بگیرد؛ برای مثال، پلاستیک «چیپس» و «پفک» از نظر اقتصاد بازیافت، کم‌ارزش است، چراکه سبک است و تفکیک‌کردن آن ازسوی کارگر هزینه زیادی دارد؛ بنابراین عملا بازیافت نمی‌شود. از طرفی، اگر از غرفه بازیافت بخواهید که پلاستیک چیپس و پفک را از شما تحویل بگیرد، قبول نخواهد کرد؛ چون کسی که به‌عنوان متولی پسماند انتخاب می‌شود و پیمانکار شهرداری را انتخاب می‌کند، هیچ قانون و هیچ اجباری برای غرفه‌دار نمی‌گذارد که همه پسماندها را تحویل بگیرد. به زبان ساده به او می‌گوید هر کاری دلت می‌خواهد بکن! برای همین غرفه‌دار، پسماند کم‌ارزش را تحویل نمی‌گیرد و فقط از تحویل پسماندهای باارزش استقبال می‌کند؛ البته باید گفت دیگر مدیریت پسماند به روش سنتی موثر نیست و نیاز به فعالیت اپلیکیشن‌ها وجود دارد. تصاویر ناراحت‌کننده‌ای که هرچند وقت یک‌بار از کودکان زباله‌گرد در شهر منتشر می‌شود، حاصل همین مدیریت پسماند به روش سنتی بوده است. ازآنجاکه اپلیکیشن‌ها، تحویل پسماند خشک را از در منازل و شرکت‌ها انجام می‌دهند و این پسماندها داخل سطل زباله انداخته نمی‌شود، زباله‌گردی به‌مرورزمان حذف خواهد شد، اما این نکته را باید در نظر گرفت که مافیا قدرت زیادی دارد و فشارهایش سبب می‌شود اپلیکیشن‌ها روزبه‌روز، ضعیف و ضعیف‌تر شوند. شبیه این می‌ماند که جنگی میان اپلیکیشن‌های کم‌پول و نحیف با مافیای پولدار و دارای نفوذ و قدرت رخ بدهد، مشخص است که کدامشان پیروز می‌شود. اپلیکیشن‌های بازیافت، کارهای فرهنگی زیادی انجام می‌دادند و با رفتن به خانه‌ها، کار را برای شهروندان راحت کرده بودند. چه‌بسا با قیمت مناسب‌تری نسبت‌به غرفه‌دارها، پسماندها را می‌خریدند اما متاسفانه سنگ‌اندازی‌هایی برای به تعطیلی کشاندن آنها انجام شده است.
تفکیک از مبدأ اتفاق بسیار خوبی است و به نفع محیط‌زیست هم تمام می‌شود. اما مافیای زباله اجازه نداده و نمی‌دهد در فروش پسماند، بازار رقابتی ایجاد شود. اینکه شهروند آزاد باشد و از میان چندین اپلیکیشن بازیافتی یکی از آنها را انتخاب کند و پسماند خانه‌اش را بفروشد، مانع ادامه فعالیت مافیا می‌شود. در کنار اپلیکیشن‌ها، افرادی بوده و هستند که کارگاه بازیافت پسماند دارند. اگر آنها از یک حدی بزرگ‌تر شوند، مافیا مقابلشان خواهد ایستاد.

زباله‌های گران بالاشهری‌ها

رضا قاسم‌زاده، کارشناس مدیریت پسماند به آگاه می‌گوید: «یک سطل زباله در منطقه یک تهران، از صبح تا شب، حدود پنج‌میلیون تومان پسماند به‌دردبخور دارد، زیرا از داخل این سطل، پسماند الکترونیکی، پلاستیکی و شیشه‌ای خوبی پیدا می‌شود. هر چه به مناطق پایین‌تر برویم، ارزش پسماندهای موجود در سطل زباله کمتر می‌شود. ارزش پسماندها به‌قدری زیاد است که زباله‌گردها نیز حاضر به تغییر شغلشان نمی‌شوند. همین چند وقت پیش بود که به یکی از زباله‌گردها گفتم، شغل مناسبی برایش سراغ دارم و حاضرم او را به سرکار بفرستم، اما گفت درآمدش ماهانه ۲۰میلیون تومان است و شغلی با دستمزد هشت میلیون تومان را قبول نمی‌کند.» از او می‌پرسم آیا قانون می‌تواند جلوی مافیای زباله را بگیرد؟ چنین پاسخ می‌دهد: «مافیای زباله به‌حدی قدرتمند است که برای برخی مدیران تعیین تکلیف می‌کند که چه کاری باید انجام شود و چه کاری انجام نشود. شرایط را به‌گونه‌ای القا می‌کند که همه‌چیز به نفع خودش پیش برود. آن وقت می‌بینیم که همه قوانین به نفع مافیاست و اصلا آنها هیچ کاری را خلاف قانون انجام نمی‌دهند!» او معتقد است اگر شرایط اصلاح شود و بندهای قرارداد شهرداری و پیمانکاران بازیافت مشخص باشد، کمک بزرگی به حل این مسئله می‌شود.

عدد خبر
۳۰ میلیون تومان: درآمد ماهانه مافیای زباله به‌ازای هر زباله‌گردی 
۵/۴ تن: زباله جمع‌آوری در فروردین پارسال
۶/۷ تن: زباله جمع‌آوری در فروردین امسال
۱/۵ تن: برداشت ماهانه زباله از مخازن توسط زباله‌گردها 
۷۵۰ گرم: تولید روزانه زباله هر شهروند
۳۰ درصد: زباله تهران خشک است
۱۵ درصد: تحویل زباله خشک تولیدشده از طریق اپلیکیشن‌ها
۶ هزار : زباله‌گرد پارسال در تهران فعال بود