آگاه: داستان سریال سرزمین مادری در سه فصل به سه دوره از زندگی پسری به نام رهی می‌پردازد. در خلال روایت‌های تاریخی سریال، بخش‌هایی از زندگی رهی نیز روایت می‌شود که آغاز آن از دوران محمد مصدق و ماجرای ملی شدن صنعت نفت ایران، فرار شاه از کشور، کودتای ۲۸مرداد تا دوره وقوع انقلاب اسلامی و بعد از آن را از زاویه دید فیلمساز دربرمی‌گیرد. نویسنده این مجموعه علیرضا طالب‌زاده و تهیه‌کننده محمد مسعود است. گروه بازیگران نیز بیتا فرهی، امیر آقایی، الهام حمیدی، علی شادمان، شهاب حسینی، فرهاد قائمیان، هنگامه قاضیانی، پژمان بازغی، میترا حجار، علیرضا خمسه و نیکی کریمی هستند. زندگی رهی در فصل ابتدایی از جایی روایت می‌شود که بعد از بمباران دهکده‌شان به دست نیروهای متفقین از زیر آوار بیرون کشیده می‌شود. بعد از مراقبت چندروزه مادرش از او، به تهران می‌رود و به دست خانواده‌ای توده‌ای سپرده می‌شود. طی ماجراهایی او بعد از سال‌ها به دست یک خانواده درباری سپرده می‌شود و در این مدت است که به هویت خودش پی می‌برد و سرنوشت او با یک خانواده مذهبی ادامه می‌یابد. در این فصل، نقش رهی را علی شادمان بازی می‌کند. در فصل دوم، دوران جوانی رهی روایت می‌شود که نقش آن را شهاب حسینی ایفا می‌کند. این فصل به حوادث بین سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۴ اختصاص دارد. در این فصل حوادثی مانند انقلاب سفید، حادثه فیضیه قم و قیام ۱۵خرداد ۱۳۴۲ به تصویر کشیده می‌شود. فصل سوم به ماجراهای بزرگسالی و میانسالی رهی می‌رسد و تا روز شروع جنگ را دربرمی‌گیرد. تغییر بازیگر نقش اصلی این فصل از شهاب حسینی به آرش مجیدی از بزرگ‌ترین تغییرات فصل پایانی سریال است که در همان زمان آغاز ساخت شروع فصل سوم غیبت حسینی اعلام شده و او از این بابت توضیحاتی داده بود.
چرا روایت زندگی رهی مهم است؟
شخصیت رهی و شیوه روایت این سریال به این خاطر اهمیت دارد که در آن شیوه تفکر و رویکرد اقشار مختلف جامعه به‌واسطه زندگی شخصیت اصلی روایت می‌شود. رهی در دوره کودکی مخاطب را با تفکرات کمونیست‌ها و حزب توده در ایران آشنا می‌کند. در ادامه نیز اندیشه و رفتار سلطنت‌طلبان و قشر فئودال جامعه برای مخاطب به تصویر کشیده می‌شود. بعد از ورود رهی به خانواده‌ای سنتی و مذهبی، او دست مخاطب را می‌گیرد و به میان این گروه می‌برد و با شیوه تفکر و نگرش آنها آشنا می‌کند؛ بنابراین این سریال موفق می‌شود تا به نوعی مخاطب را با سه دسته تفکر غالب و برجسته در ایران و تقابل و تضادهای آنها باهم در دوره‌های پیوسته تاریخی آشنا می‌کند.
جذابیت سرزمین مادری برای مخاطب
با آنکه مجموعه تلویزیونی سرزمین مادری پیش از آنکه از تلویزیون پخش شود برای مدت‌ها در گنجه سازمان صداوسیما خاک خورده بود اما مخاطب باز هم نسبت‌به این سریال اقبال خوبی نشان داد و به چشمش آمد. پیش از همه جنجال‌ها و حواشی ناشی از آن مسبب فراموش نشدن این سریال بعد از حدود ۱۰سال و مورد توجه قرار گرفتنش در پخش مجدد شد. گرچه در گذر این ۱۰سال، جهان سریال‌سازی تلویزیون ملی ایران تفاوت بسیاری با آن دوره کرده است اما از این سریال می‌توان به عنوان یادگاری از دوران پرمخاطب بودن و اوج تولیدات باکیفیت صداوسیما یاد کرد. علاوه‌برآن، کارگردانی این سریال را کمال تبریزی انجام داده و گروه خوبی از بازیگران در این مجموعه حضور دارند که همین‌ها بیش از همه برای مخاطب عام رسانه جذابیت دارد. در کنار این مورد نیز، تجربه نشان داده که سریال‌های تاریخی برای مخاطب ایرانی از جذابیت ویژه‌ای برخوردار است و او همیشه بیننده و مشتاق روایت‌های تاریخ سرزمینش است. پس از آن نیز می‌توان به تبلیغات خوبی که در آن سال‌ها برای این سریال اتفاق افتاد اشاره کرد. تبلیغاتی که در اوایل دهه۹۰ نشان می‌داد اگر نتوان این سریال را الف دانست، به‌قطع از بهترین تولیدات صداوسیماست و حتما موردتوجه مخاطب قرار خواهد گرفت.
شیوه روایت سرزمین مادری
در کنار نقاط قوت و جذابیت‌هایی که این سریال برای مخاطب دارد، نقاط ضعفی نیز دارد که به چشم مخاطب و منتقدان آمده است. پیش از همه گفتن این نکته لازم است که به هر جهت در هر روایتی اثری از دیدگاه روایت‌کننده برجا می‌ماند که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد، حتی اگر رسانه ملی با بهره از کار یکی از بهترین کارگردان‌های ایرانی روایتگر تاریخ معاصر ایران شود، باز هم نمی‌توان اثر را تهی از برخی سوگیری‌ها و درنتیجه برجسته شدن برخی عناصر نسبت‌به بقیه یافت. پیرو این موضوع بسیاری از منتقدان، نقدی به فیلمنامه و نوع روایت این سریال از جهت استنادات و شیوه روایت تاریخی وارد کرده‌اند که قابل بررسی و تحقیق است. این نقد معطوف به برجسته کردن برخی از جزئیات در ماجراهای تاریخی است که منجر به برداشت‌های چندگانه و گاه اشتباه از این رویدادها می‌شود. به عنوان مصداق می‌توان به شیوه روایت کودتای ۲۸مرداد اشاره کرد که در آن شخصیت رهی در خانواده‌ای مذهبی است و از این رو، روایت با محوریت این گروه از افراد جامعه جریان را پیش می‌برد و بنابراین نقش آنها پررنگ‌تر از دیگران بازنمایی می‌شود.
از سوی دیگر، در هر دوره‌ای مطابق با سیاست‌گذاری‌های کلان کشور و حوزه فرهنگ، دیدگاه‌ها و مسائلی برجسته و به تبع آن مسائلی نیز کمرنگ می‌شود که این امر می‌تواند موجب شود اثر خروجی درنهایت برای تماشا تاریخ انقضا داشته باشد و به‌عنوان یک اثر هنری نتوان آن را در هر دوره‌ای به تماشا نشست و از آن لذت برد. برخی نسبت‌به این سریال دیدگاه‌هایی اینچنینی داشته‌اند که در پاسخ نمی‌توان اثر را به‌کلی از این نقد مبرا دانست اما از لحاظ تاریخی بودن سریال می‌توان آن را به‌عنوان یک نوع از روایت‌های تاریخی مورد بررسی و گفت‌وگو قرار داد.
درباره فصل پایانی
پیش از همه با تغییر بازیگر نقش رهی کمی ارتباط مخاطب با آن کم می‌شود که این مورد تا پایان فصل نهایی سریال به‌مرور کمرنگ می‌شود. بعد از این مورد و مهم‌تر از آن می‌توان به کمرنگ شدن پرداخت سریال به روایت زندگی رهی اشاره کرد. شخصیت رهی رفته‌رفته در فصل دوم سریال و با پررنگ‌تر شدن وقایع و رویدادهای تاریخی در سریال بیشتر و بیشتر با این اتفاقات درگیر می‌شود و ابعاد روایت زندگی او کم‌جان می‌شود؛ بنابراین به‌مرور برای مخاطب از شخصیتی ملموس به شخصیتی در میان ماجراهای تاریخی و سیاسی صرف بدل شده و ارتباط مخاطب با او قطع می‌شود. علاوه بر آن، بازی آرش مجیدی در این نقش و باقی نقش‌هایی که ایفا کرده است یک وجه مشترک دارند که آن هم آرامش و ملایمت او در بازی‌ای است که عرضه می‌کند. این مورد در برخی از نقش‌ها ممکن است شخصیت را به سوی بازنمایی نوعی انفعال برد و برداشت‌های یکدستی از آن شخصیت به مخاطب به دست دهد.
لازم به ذکر است که بخش‌های مختلف این مجموعه تلویزیونی تاکنون در پلتفرم تلوبیون تا یک میلیون بازدید داشته است. درنهایت با وجود پرداختن به نقدها و نظرات باید تا پایان فصل سوم و شیوه پایان‌بندی آن صبر کرد تا بتوان اظهارنظر دقیق‌تر و بهتری نسبت به آن داشت.
کارگردان سرزمین مادری
کمال تبریزی که عمده محبوبیتش در نگاه مخاطب عام را از فیلم سینمایی مارمولک دارد، پیش از این نیز با همین فیلم توقیف طولانی فیلمش را تجربه کرده بود. او در سال۱۳۷۴ نیز فیلم سینمایی «لیلی با من است» را ساخته بود که هنوز هم در ردیف فیلم‌های دسته‌اول سینمای ایران است و مخاطب خودش را به قوت حفظ کرده است. کمال تبریزی بعد از مارمولک فیلم‌های دیگری ازجمله طبقه حساس، طعم شیرین خیال و امکان مینا را ساخت که علاوه بر دیده شدن در جشنواره‌های سینمایی داخلی و خارجی اما در نگاه مخاطب موفقیتی بیشتر از تجربه‌های پیشین او به جای نگذاشتند. او در سال گذشته تاکنون در شبکه نمایش خانگی مشغول ساخت سریال بی‌عاطفه است که به‌تازگی مراحل فیلمبرداری آن به پایان رسیده است.