آگاه: محرم، قطب‌نمای شیعیان در طول تاریخ بوده و خواهد ماند. امام حسین(ع)، به‌عنوان درخشان‌ترین ستاره آسمان کربلا برای ابد راهنمای شیعیانش در تمامی تاریک‌ترین شب‌های تاریخ می‌ماند. عاشورا نمایش پرشکوه عشق است که با ایثار و ازخودگذشتگی امام‌حسین(ع) و یاران فداکار آن حضرت در صحنه کربلا خلق می‌شود. حماسه کربلا حقیقتی را در کهکشان عشق و خون به تصویر کشید تا دیگر کسی برای چشم پوشیدن از آفتاب حقیقت، بهانه‌ای نیابد. فرهنگ عاشورا برخاسته از نهضت امام حسین(ع) است که بر پایه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر استوار بوده و این فرهنگ نیازمند زنده نگه‌داشتن است.
نقش هنر در فرهنگ محرم
نهضت عاشورا و واقعه عاشورا نقطه عطفی در فرهنگ شیعه و فرهنگ اسلام و حتی فرهنگ جهانیان است، لذا حرکت و فرهنگ عاشورا برای حفظ اسلام باید زنده نگه داشته شود، چراکه براساس نظر امام خمینی(ره) این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است. یکی از ابزارهای موثری که در ارتباط با ترویج فرهنگ‌ها در اختیار داریم بحث هنر است. هنر شعر به‌عنوان باسابقه‌ترین و دیرینه‌ترین هنرها محسوب می‌شود و نقش بسیار موثری در فرهنگ به‌ویژه در فرهنگ محرم و فرهنگ عاشورایی دارد. ماه محرم هنگامه هجرت کاروان آزادگان است که همواره ضد بیداد، قامت کشیدند و در صفحه سرخ تاریخ، زیباترین نقش جاوید را خلق کردند. این روزها در کنار برپایی مراسم‌های عزاداری، شاهد افزایش گرایش مردم به نذرهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در راستای حل مشکلات جامعه هستیم. در این میان محصولات فرهنگی بیش از همه به گسترش فرهنگ عاشورایی کمک می‌کند، در ادامه به برخی از این محصولات و نذرهای فرهنگی می‌پردازیم.
تجلی عاشورا در نقاشی‌های ایرانی
تجلی عاشورا در نقاشی ایران دارای سابقه‌ای به‌نسبت طولانی است. نخستین جلوه‌های این امر مربوط به تصویرگری‌های نسخ خطی همچون «روضة الشهدا» و «حدیقة السعدا» در قرن یازدهم هجری است. این موضوع در دوره معاصر نیز در قالب تصویرگری کتاب‌های داستانی و شعر با محوریت کربلا و شهادت امام حسین(ع) تداوم یافته است. در این نُسخ مجالس و مناظری همچون «بستن آب به روی خِیام در کربلا»، «نماز ظهر عاشورای امام حسین(ع)»، «نبرد حضرت عباس(ع) در علقمه»، «نبرد حضرت علی‌اکبر(ع)»، «تنها به میدان رفتن امام حسین(ع) در ظهر عاشورا»، «خطبه‌خوانی امام سجاد(ع) در مسجد شام»، به چشم می‌آیند که همگی پیشینه پرداختن به واقعه عاشورا در هنر ایرانی را برای ما بیش از پیش آشکار می‌سازد. این در حالی است که همین سنت تصویرگری ذیل کتاب‌آرایی، با محوریت واقعه عاشورا را بعدتر نیز می‌توان در انتشار کتب چاپ سنگی نظیر «طوفان البکا» در عصر قاجار دنبال کرد. در عصر حاضر، صورتگری این مضامین در ابعاد بزرگ‌تر در «پرده‌خوانی» و «نقالی» دیدنی است. با پیروزی انقلاب اسلامی، وقوع جنگ تحمیلی و شهادت فرزندان این مرز و بوم با تأسی از فرهنگ عاشورا و قیام امام حسین(ع)، هنرمندان به ترسیم و ترکیب صحنه‌هایی از کربلای سال۶۱ هجری قمری با کربلای جبهه‌ها دست زدند که محصول آن آفرینش صدها تابلو از افرادی نظیر کاظم چلیپا، حبیب‌الله صادقی، غلامعلی طاهری، مصطفی گودرزی، حسین خسروجردی، عبدالحمید قدیریان، ایرج اسکندری و مرتضی اسدی بود. در محرم امسال نیز جلوه‌های عزاداری هنرمندان روی بوم در قالب نمایشگاه «روضه بهشت» دیدنی است. نمایشگاه گروهی نقاشی‌های عاشورایی «روضه بهشت» یکشنبه ۱۷تیر با پرده‌خوانی عاشورایی مرشد میرزاعلی آغازبه‌کار کرد و از ابتدای دهه محرم تا اربعین در قالب پنج مجلس و در رشته‌های نقاشی، پوستر، نگارگری، خوشنویسی و حجم برگزار خواهد شد. در این نمایشگاه، ۱۰تابلوی نقاشی از مرتضی اسدی، ایرج اسکندری، کاظم چلیپا، حسین خسروجردی، حبیب‌اله صادقی، غلامعلی طاهری، عبدالحمید قدیریان، مصطفی گودرزی، مرتضی گودرزی دیباج و حسین یاقوتی به نمایش درآمده و در کنار هر کدام از تابلوها، قطعه شعری با حال و هوای تابلوی نقاشی از شاعران آیینی نوشته شده است. تلفیق آثار عاشورایی با ادبیات کاری جدید است که در این نمایشگاه رقم خورده است و اشعار عاشورایی باتوجه‌به موضوع آثار انتخاب شده‌اند.
«سوگواره هنر عاشورایی» در برج آزادی
برج آزادی این روزها میزبان نمایشگاه «سوگواره هنر عاشورایی» است. در نخستین بخش از سوگواره، نمایشگاهی متشکل از ۵۶پوستر با مفاهیم عاشورایی که در کافه‌گالری، تالار آینه و تالار اقوام این مجموعه فرهنگی هنری برپا شده است. در بخش دیگر سوگواره، ۸۰قاب عکس از آیین، فرهنگ و رسوم عزاداری شهرهای ایران به نمایش گذاشته شده است. بخش سوم سوگواره شامل ۱۰اثر فاخر نقاشی از گنجینه هنرهای تجسمی برج آزادی است. همچنین نمایشگاه اینفوگرافیک که به معرفی اصحاب حضرت سیدالشهدا (ع) می‌پردازد نیز به‌صورت مفهومی از دیگر بخش‌های این سوگواره هنری به شمار می‌آیند.
ایثارگری از نوع نذر خون
فلسفه اصلی پویش نذر خون این است که در فرهنگ ما و به‌خاطر ارادت قلبی ایرانیان به مکتب حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، نذری دادن یک عادت دیرینه و از کارهای همه‌گیر در بین اقشار مختلف است، به‌همین منظور همزمان با شروع ماه محرم تا پایان ماه صفر پویش نذر خون در سراسر کشور برگزار می‌شود. ماه محرم و ایام عزاداری سیدالشهدا(ع) یکی از بزرگترین فرصت‌ها برای تبیین و ترویج کارهای فرهنگی در جامعه است و اهدای خون به‌عنوان یک کار نجات‌بخش می‌تواند در این ایام مورد توجه بیشتر جامعه قرار گیرد. همه‌ساله در ایام محرم و صفر افراد خیر و نوع دوست با هدف کمک به بیماران و نیازمندان اقدام به اهدای خون می‌کنند که این موضوع سبب شده تا میزان ذخایر خونی کشور افزایش پیدا کند. این در نوع خود یک «عاشورای فرهنگی» است. کسانی هستند که با مایه گذاشتن از جوهره جان‌شان تلاش دارند با بخشیدن حیات و زندگی به نیازمندان و چه بسا مظلومان و ستمدیدگان، فقرا و بیماران ناتوان، عاشورای فرهنگی برپا کنند و به این ترتیب کاری زینبی کنند که بازماندن خود از کاروان سرخ حسینی و نهضت فراتاریخی پیروزی خون بر شمشیر را توجیه و تلطیف کنند.
شعار محرم ۱۴۴۶
در آستانه فرارسیدن ماه محرم و صفر، سازمان هیات و تشکل‌های دینی با محوریت شورای هماهنگی شبکه‌های هیات و تشکل‌های دینی با رویکرد دربرگیری موضوعات مختلف محرم و صفر، حول محور آزادگی و مقاومت، با نگاهی به تحولات منطقه و به‌خصوص جنگ غزه و گسترده شدن جبهه مقاومت تا سرحدات عالم، پیشنهاد شعار مشترک برای هیات‌های عزاداری را به فراخوان گذاشت. پس از بررسی و پایش شعارهای ارسال‌شده ازسوی جامعه بزرگ هیاتی و نخبگان فرهنگی، برای همراهی با رسانه ملی و دیگر نهادهای تبلیغی عمومی، با درنظرگرفتن مصالح رسانه‌ای و مقتضیات امت اسلامی، عبارت «آزادگان عالم در خیمه حسین‌اند» با هشتگ #طرف_درست_تاریخ به‌عنوان شعار مشترک جامعه محبان اهل‌بیت(ع) و هیات‌های عزاداری در ایام محرم و صفر ۱۴۰۳ انتخاب شد. در این میان هیات‌هایی چون نوریه یا مکتب الزهرا(س) که با نوای محمدرضا طاهری که هرساله میزبان سوگواران سالار شهیدان می‌شوند، شعار #نحن_جنود-معسکر_الحسین را برای این هیات در نظر گرفته‌اند.
«بیرق سرخ» در نگارخانه لاله
«بیرق سرخ»، سوگواره مصوری است که به روایت عزاداری‌های خالصانه مردم ایران از جای‌جای میهن اسلامی‌مان می‌پردازد. سوگواری‌هایی که از شور عاشقانه و خالصانه ایرانیان نسبت به خاندان عصمت و طهارت(ع) حکایت دارد. این نمایشگاه عکس، دربرگیرنده گزیده از آثار ۲۸ عکاس حرفه‌ای از تهران و استان البرز است که با نگاهی خاص از برگزاری آیین سوگواری تاسوعا و عاشورا و مراسم عزاداری ماه محرم در مناطق مختلف ایران گردآوری شده است.
«نقشی بر سنگ» در موزه هنرهای معاصر تهران
موزه هنرهای معاصر تهران از ۲۲تیرماه میزبان نمایشگاه «نقشی بر سنگ» شده است. اگرچه این نمایشگاه با محوریت مسئله فلسطین اشغالی برپا شده اما آنچه این روزها در غزه شاهد هستیم، بی‌شباهت به وقایع عاشورا نیست، چه اینکه محمدرضا وحیدزاده، کیوریتور نمایشگاه «نقشی بر سنگ» نیز این نمایشگاه را یک رویداد عاشورایی می‌داند. در نمایشگاه «نقشی بر سنگ» بیش از ۱۰۰اثر از آثار هنرمندان برجسته ایرانی، فلسطینی و بین‌المللی ازجمله زنده‌یاد حبیب‌الله صادقی، کاظم چلیپا، ایرج اسکندری، حسین خسروجردی، ناصر پلنگی، غلامعلی طاهری و... به نمایش درآمده است. آثاری که از گنجینه حوزه هنری انقلاب اسلامی، بنیاد فرهنگی روایت فتح، موسسه فرهنگی هنری صبا، موزه هنرهای معاصر تهران و مجموعه‌های شخصی گردآوری شده‌اند. نمایشگاه «نقشی بر سنگ» تا ۱۸شهریور سال جاری در موزه هنرهای معاصر تهران برقرار است.
«قلم نینوا» در فرهنگسرای نیاوران
سوگواره عاشورایی «قلم نینوا» با اجرای همزمان نقاشی‌خط، نقاشی، خوشنویسی، شعرخوانی و نی‌نوازی همزمان با فرارسیدن ماه محرم، به همت نگارخانه تخصصی هنرهای ایرانی اسلامی ترانه باران برگزار شده است. این پرفورمنس با اجراهای مختلف همراه خواهد بود که از آن جمله می‌توان به اجرای نقاشی‌خط توسط طاهره الله‌دادیان، اجرای نقاشی توسط زهرا داوری و نجمه داوری و اجرای خوشنویسی توسط روح‌الله دلخانی اشاره کرد.