آگاه: پارسال جدولی در فضای مجازی جلب‌توجه می‌کرد که میانگین نمرات امتحان نهایی را در شهرهای مختلف کشور نشان می‌داد. اعدادی که از کم‌بودن جلب‌توجه می‌کردند و طنزی تلخ را میان مخاطبان آفرید. درستی یا نادرستی این نمرات مشخص نشد شاید؛ چون رسانه‌ای پی آن را نگرفت. اما چند روز پیش محسن زارعی، رییس مرکز سنجش و ارزیابی کیفیت آموزش‌وپرورش اعدادی شبیه همان پارسال را تایید کرد. او این آمار را امسال به‌دلیل افزایش نسبت‌به سال گذشته اعلام کرد و گفت: «معدل میانگین در سه رشته، از ۱۰.۲۳ به ۱۰.۸۹صدم رسیده و ۵۵صدم ارتقا یافته است.» از نگاه زارعی، این نمرات مطلوب است چون گفت: «مطلوب‌بودن این نمرات ازاین‌جهت است که مرجعیت به کتاب‌درسی و معلم بازگشته است و باید این تداوم پیدا کند. خیلی‌ها نگران پایه دهم بودند؛ اما عملکرد دانش‌آموزان پایه دهم نسبت به دوپایه یازدهم و دوازدهم بهتر بوده است.»
رییس مرکز سنجش و ارزیابی کیفیت آموزش‌وپرورش به نکته دیگری هم اشاره کرد: «نتایج نشان می‌دهد که مدارس غیردولتی نتایج ضعیف‌تری نسبت به مدارس دولتی داشته‌اند. درمجموع میانگین مدارس غیردولتی در امتحانات نهایی در هر سه پایه از مدارس دولتی پایین‌تر است.»
این کارنامه‌ها هر چند به باور این مسئول آموزش‌وپرورش اوضاعی بهتر نسبت‌به سال گذشته دارد، نشان از سطح پایین آموزشی در مدارس کشور می‌دهد؛ بنابراین پیش از اینکه به دانش‌آموزان خرده بگیریم باید نظام آموزشی متوسطه را پاسخگو بدانیم. این کارنامه‌های سیاه تنها عملکرد یک‌ساله دانش‌آموزان نیست که کارنامه آموزش‌وپرورش کشور است؛ کارنامه‌ای که با مردودی فاصله زیادی ندارد و اگر آن را با ارفاق قبول بدانیم، بی‌شک ناپلئونی به این قبولی رسیده است.
رضا امیدی، جامعه‌شناس در واکنش به انتشار نمرات نهایی دانش‌آموزان می‌گوید: «افت کیفیت آموزشی در مدارس به‌راحتی قابل‌مشاهده است. دانش‌آموزان امروز از دانش‌آموزان دیروز کم‌سوادتر هستند.» به باور او، روند افت کیفیت آموزش عمومی در آزمون‌های بین‌المللی هم مشاهده می‌شود.
سهم مدارس غیردولتی از کنکور ۸۰درصد
به گفته امیدی، شواهدی ازسوی آموزگاران ارائه می‌شود که گاهی اختلال‌هایی در فرآیند تصحیح وجود داشته که چه‌بسا بر نمره دانش‌آموز هم تأثیرگذار بوده است. به نظر می‌رسد خود نهاد آموزشی با این تغییرات منطبق نشده است. به باور او، نقشه وضعیت معدل استان‌ها تا حد زیادی منطبق با نقشه فقر در کشور است. نکته‌ای که سید جواد حسینی به‌عنوان معلم و سرپرست پیشین وزارت آموزش‌وپرورش هم به آن اشاره دارد: «کمبود معلم باکیفیت یکی از مهم‌ترین متغیرهای تأثیرگذار در عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان است که به‌عنوان‌مثال در مقطع ابتدایی نسبت معلم و دانش‌آموز باید یک به ۱۴ باشد؛ اما هم‌اکنون این عدد و نسبت یک معلم به ۲۶.۵دانش‌آموز است و اگر ۱۳هزار مدرسه زیر ۱۰نفر را از این معادله خارج کنیم، نسبت معلم به دانش‌آموز به یک به ۵۰ یعنی تقریبا چهار برابر استاندارد می‌رسد. نتیجه چنین وضعیتی آرام‌آرام نظام آموزشی کشور را به سمت تجاری و طبقاتی شدن آموزش سوق داده است.»
او برای اثبات گفته‌های خود به آماری اشاره می‌کند: «در کنکور سال۱۴۰۱ دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ که طبقه برخوردار جامعه هستند، ۸۰درصد رتبه‌های زیر سه‌هزار دانشگاه را به خود اختصاص دادند. در سال۱۴۰۲ از ۴۰نفر رتبه‌های برتر کنکور ۳۷نفر از مدارس خاص بودند. همچنین سهم مدارس غیردولتی از کنکور ۸۰درصد و سهم مدارس عمومی دولتی ۲/۳درصد است.» ممکن است به گفته کارشناسان، عواملی مانند «اختلال‌هایی در فرآیند تصحیح» در این نمرات پیش رو تاثیر داشته باشد؛ اما با انتشار نتایج آزمون پرلز ۲۰۲۱ منتشر شد نمی‌توان منکر ضعف سواد دانش‌آموزان ایرانی شد. نتایجی که نشان داد ایران یکی از ضعیف‌ترین کشورها در منطقه است. آزمون پرلز که پیشرفت سواد خواندن را می‌سنجد چندین معیار سنجش دارد و در آزمون سال۲۰۲۱، معیار بین‌المللی پیشرفته (امتیاز ۶۲۵)، معیار بین‌المللی بالا (امتیاز ۵۵۰)، معیار بین‌المللی متوسط (امتیاز ۴۷۵) و معیار بین‌المللی پایین (امتیاز ۴۰۰) بوده است. در این آزمون، دانش‌آموزان ایرانی در توانایی خواندن، نمره ۴۱۳ را کسب کردند که در حد معیار بین‌المللی پایین است و به عبارتی دیگر، ایران یکی از کشورهای انتهای جدول در آزمون پرلز بوده است.
در این آزمون که با مشارکت ۵۷کشور انجام شده و داده‌های آن طی دو سال (۲۰۲۲-۲۰۲۱) در طول همه‌گیری کرونا جمع‌آوری شده بود، ایران به نسبت سال‌های پیش شرایط نامناسبی پیدا کرده بود. عملکرد ایران در سال۲۰۰۱ از میان ۳۵کشور شرکت‌کننده با کسب نمره۴۱۴، رتبه۳۲ پرلز؛ در سال۲۰۰۶ از بین ۴۵کشور با کسب نمره۴۲۱، رتبه۴۰؛ در سال۲۰۱۱ از بین ۴۸کشور رتبه۳۸ بود. کشورمان در سال۲۰۱۶ از بین ۵۰کشور رتبه۴۵ را کسب کرد که با کاهش تقریبا ۲۹نمره‌ای در آن سال به شرایط سال ۲۰۰۶ در مقایسه با خودش تنزل کرد و نهایتا در سال۲۰۲۱ از بین ۵۷کشور شرکت‌کننده که شامل ۴۳کشور مذکور و ۱۴کشور دیگری که جمع‌آوری داده‌ها را تا «آغاز پایه پنجم» به تاخیر انداختند، رتبه۵۳ (براساس نمایه ۱.۱پرلز ۲۰۲۱) را کسب کرد؛ ایران در این سال و با کسب نمره۴۱۳ و کاهش ۱۵نمره‌ای نسبت به سال ۲۰۱۶ به شرایط خود در آزمون پرلز سال۲۰۰۱ تنزل پیدا کرد. این نمره در چهار مقیاس عملکردی خواندن (پایین - نمره ۴۰۰؛ متوسط - نمره ۴۷۵؛ بالا - نمره ۵۵۰ و پیشرفته - نمره ۶۲۵) به دست آمد که در مقایسه با کشور سنگاپور به‌عنوان دارنده بالاترین نمره عملکردی، کاهش عملکردی ۱۷۴نمره‌ای و در مقایسه با سال۲۰۱۶ ایران، کاهش ۱۵نمره‌ای را نشان داده است.
اتفاق جدیدی نیست
«محمدتقی فلاحی» آگاه مسائل آموزشی در این‌باره می‌گوید: «افت تحصیلی دانش‌آموزان اتفاق جدیدی نیست و سال‌ها در آموزش‌وپرورش وجود داشته است، این مسئله دلایل زیادی دارد، اما بخش زیادی از آن در خود مدرسه است، مثل اینکه دانش‌آموزان ما بی‌انگیزه هستند، علاوه بر این معلم‌ها هم بی‌انگیزه هستند، وقتی یک معلم نارضایتی داشته باشد تسلط کامل خود را موقع آموزش به دانش‌آموزان از دست می‌دهد. با نگاهی که جامعه به موفقیت دارد، این سوال در ذهن دانش‌آموز ایجاد می‌شود که آیا تحصیل‌کردن واقعا او را به موفقیت می‌رساند؟ نتایج کنکور را بررسی کنید معلوم می‌شود دانش‌آموزان از کدام مدارس وارد دانشگاه‌ها می‌شوند، لذا تحصیل برای کسب موفقیت در آینده برای یک قشر خاص شده که شاید از نظر مالی هم چندان به آن نیازی نداشته باشند و فقط برای کسب وجهه اجتماعی به دنبال تحصیل هستند، لذا انگیزه دانش‌آموز برای درس‌خواندن کم شده است.»
حسن موسوی‌چلک، پژوهشگر مسائل آموزشی هم به بی‌انگیزگی دانش‌آموزان و تاثیر آن در افت تحصیلی عقیده دارد و در این‌باره گفت: «امروز درس و تحصیل اولویت دانش‌آموزان نیست، میان دانش‌آموزان دیگر انگیزه‌ای وجود ندارد، از خودشان سوال می‌پرسند چرا درس بخوانیم، مادر و پدر ما که درس خواندند آخرش چه شد؟ بنابراین فکر می‌کنند اگر فقط ناخن بکارند درآمد بیشتری دارند.»
۱۰ و ۱۱ نمرات دانش‌آموزان در امتحان نهایی
محسن زارعی، رییس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش‌وپرورش با بیان اینکه ۱۸میلیون و ۵۲۰هزار و ۲۰۰نفر داوطلب به تفکیک پایه دهم، یازدهم و دوازدهم در خرداد ۱۴۰۳ آزمون دادند، گفت: میانگین معدل دانش‌آموزان در رشته تجربی پایه دهم ۱۲.۶۴، یازدهم ۱۱.۵۲ و دوازدهم ۱۲ شد.
به گفته وی، میانگین معدل دانش‌آموزان در رشته ریاضی و فیزیک پایه دهم ۱۲.۶۹، یازدهم ۱۱.۲۶ و دوازدهم ۱۱.۸۲ است. وی با بیان اینکه میانگین نمرات دانش‌آموزان در رشته علوم انسانی در پایه دهم ۹.۴۴، در پایه یازدهم ۹.۷ و در پایه دوازدهم ۱۳.۹۹ است افزود: میانگین معدل در مجموع سه رشته اصلی پایه دهم ۱۱.۵۹ و پایه یازدهم ۱۱.۶۴ و پایه دوازدهم ۱۰.۹۸ بوده است. وی با بیان اینکه میانگین نمرات دانش‌آموزان در سال گذشته ۱۱.۲۳ در رشته تجربی بوده و امسال به ۱۲ رسیده است، گفت: نمرات دانش‌آموزان در رشته ریاضی‌فیزیک به ۸۲/۱۰ رسیده است. عملکرد دانش‌آموزان دختر از پسر بسیار بهتر بوده است. معدل دانش‌آموزان دختر در رشته ریاضی‌فیزیک ۹۷/۱۲ و نمرات دانش‌آموزان پسر ۲۴/۱۱ است.
رییس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش و پرورش افزود: مدارس نمونه دولتی در سال۱۴۰۱ هیچ سهمی از رتبه‌های برتر کنکور نداشتند اما امسال دو کرسی در میان نفرات برتر دارند. همچنین مدارس عادی دولتی در سال۱۴۰۱ هیچ سهمی از نفرات برتر کنکور نداشتند و امسال یک کرسی در میان نفرات برتر دارند این در حالی است که سهم مدارس غیردولتی از هفت به پنج نفر رسیده است.