آگاه: نزدیک به دو دهه است که جنبه‌های مختلف حضور دانش‌آموزان در مدارس با لباس فرم، موردتوجه سیاستگذاران تربیتی قرار گرفته است. با این حال نظام تعلیم‌وتربیت هنوز نتوانسته به یک جمع‌بندی در مورد ضرورت پوشش یکسان دانش‌آموزان برسد.
لباس فرم به‌دلیل پیشینه استعماری و بعدها کمونیستی خود، در کشور ما چندان مورد اقبال عمومی نیست و اگرچه درمورد آن نظرسنجی عمومی صورت نگرفته اما هر سال در فرآیند تهیه‌اش می‌توان نارضایتی والدین را شاهد بود؛ البته آسمان‌وریسمان فلسفه حضور دانش‌آموزان با لباس فرم در مدارس هم کمک چندانی به تغییر دیدگاه آنها نکرده و تنها از سر اجبار به این موضوع تن می‌دهند.
کاهش فاصله طبقاتی دانش‌آموزان، افزایش تمرکز و یادگیری دروس، افزایش اعتمادبه‌نفس، کاهش خشونت و تمسخر در فضای مدرسه، بهبود نظم و انضباط، افزایش تمرکز معلم در هنگام تدریس و افزایش حس همدلی و همکاری در دانش‌آموزان ازجمله مزایایی است که برای لباس فرم دانش‌آموزی بیان می‌شود. همچنین افزایش هزینه‌های خانواده، ایجاد محدودیت در آزادی و سلیقه دانش‌آموزان، راحت نبودن لباس‌ها و محدودکردن تحرک بچه‌ها، استفاده از رنگ‌های نامناسب در تهیه لباس ویژه مدارس، کیفیت پایین فرم مدرسه و به‌وجودآمدن بازار سیاه نیز از جمله معایب الزام دانش‌آموزان تمام پایه‌ها به پوشیدن لباس فرم مدارس است.
رقابت روپوش و مدارس در طبقاتی کردن جامعه
مدافعان اجباری شدن پوشش یک دست دانش‌آموزان، جلوگیری از ورود طبقات حاصل از نظام اقتصادی، به نظام دانش‌آموزی را دلیل اصلی دفاع خود از این امر می‌دانند. غافل از اینکه بیش از یک دهه است نظام آموزشی پولی و افزایش نرخ خصوصی‌سازی مدارس، مسیر رودخانه عدالت آموزشی را طوری منحرف می‌کند که زیر مولفه‌ای به نام لباس فرم، یارای مقابله با آن را ندارد و در عمل پنبه این نکته‌سنجی‌های عدالتی و برابری را می‌زند؛ بنابراین اصلی‌ترین دلیل اجبار دانش‌آموزان به پوشیدن روپوش یکسان موضوعیت خود را از دست داده است. شاید از سال۱۲۲۲ میلادی که اسقف اعظم کانتربری دستور دارد تا دانش‌آموزان جامه‌هایی یکسان بپوشند تا زمان سلطنت پهلوی اول که این امر در مدارس ایران نیز اجباری شد، لباس فرم کارکردها و اهداف تربیتی و اجتماعی و اقتصادی زیادی به خود گرفته باشد؛ با وجود این، دو دهه اخیر فلسفه اجبار آن بیش از هر زمان دیگر زیر ذره‌بین افکار عمومی قرار گرفته است.
یکی به نعل، یکی به میخ به شیوه اولیا و مربیان
درحال‌حاضر آموزش‌وپرورش برای تهیه لباس فرم بعد از تهیه شیوه‌نامه، جزییات اجرای آن را به اداره کل انجمن اولیا و مربیان واگذار کرده و این اداره کل نیز به نوبه خود آن را به مدارس سپرده است. همین امر باعث شده سلیقه اعضای انجمن‌های اولیا و مربیان مدارس در شکل و شمایل و کیفیت لباس دانش‌آموزان موثر باشد. در این رابطه طبقه اجتماعی والدین دانش‌آموزان مشغول به تحصیل در یک مدرسه و قرارگرفتن آن مدرسه در بالا یا پایین‌شهر یا حتی شهری یا روستایی بودن آن بر فرآیند تعیین پوشش یکسان دانش‌آموزان اثر می‌گذارد که این نکته هم در تایید مورد بیان‌شده قبل، لباس یکسان دانش‌آموزان را در نشان دادن جامعه بی‌طبقه یا دست‌کم نظام آموزشی بی‌طبقه خلع سلاح می‌کند.
از این موارد که بگذریم فعلا و همچنان پوشش فرم یکسان برای حضور دانش‌آموزان سر کلاس‌های درس الزامی است و هر سال شاهد قصه تکراری بایدها و نبایدهای مسئولان و مواضع تیترخور آنها از طرفی و گلایه والدین از سوی دیگر هستیم. امسال نیز به قرار هر سال عاطفه سادات مدبرنژاد، مدیرکل اداره انجمن اولیا و مربیان وزارت آموزش‌وپرورش با بیان اینکه آموزش‌وپرورش مرجع تصویب نرخ لباس مدارس نیست، گفت: نرخ مصوب روپوش مدارس شهر تهران و سایر شهرها، بالای یک‌میلیون تومان نیست. وی بی‌توجه به نمونه‌های نقضی که در گوشه‌وکنار شهر رخ می‌دهد، ادامه داد: به‌منظور ساماندهی و نظارت بر تهیه و توزیع روپوش مدارس دستورالعملی از طرف اداره کل انجمن اولیا و مربیان وزارت آموزش‌وپرورش تدوین و اردیبهشت‌ماه به استان‌ها ابلاغ شد که بر اساس آن، مبنای اصلی کار اجرای ماده۸۵ آیین‌نامه اجرایی مدارس است که در این ماده انتخاب نوع و رنگ لباس دانش‌آموزان با مشارکت شورای دانش‌آموزی بر عهده شورای مدارس است.مدبرنژاد خاطرنشان کرد: برنامه‌ریزی و اقدام برای تهیه روپوش مدارس با هماهنگی شورای مدارس، برعهده انجمن اولیا و مربیان است و در موضوع روپوش مدارس، خانواده‌ها تصمیم‌گیرنده هستند. علاوه بر اینکه نرخ‌ها توسط ادارات صمت و اتحادیه‌های مربوطه مصوب و همراه با تولیدی‌های مجاز در اختیار آموزش‌وپرورش قرار می‌گیرد. اطلاع‌رسانی به مدارس انجام شده و مدارس نرخ‌های مصوب و تولیدی‌های مجاز را به اطلاع والدین برای تهیه روپوش می‌رساند. مدیرکل اداره انجمن اولیا و مربیان وزارت آموزش‌وپرورش با بیان اینکه مدیر مدرسه مکلف است نرخ‌ها را در اختیار والدین قرار دهد، ادامه داد: در وزارت آموزش‌وپرورش تدبیری اندیشیده‌شده و تصمیم گرفته‌شده که مدارس نباید سالانه لباس فرم و نوع و رنگ را عوض کنند و اگر کسی لباس فرم سال گذشته‌اش قابل‌استفاده است می‌تواند استفاده کند، درصورتی‌که مدرسه همکاری را انجام ندهد پیگیری‌های لازم از سمت ادارات آموزش‌وپرورش انجام می‌شود.
روپوش‌های رابطه‌ای به تن دانش‌آموزان زار می‌زند
در این بین هر از چندگاهی انتقاداتی هم به کیفیت پارچه و دوخت لباس فرم مدارس شنیده می‌شود. چنانچه اظهارات صغری اسدی، عضو هیات‌علمی دانشکده فنی شریعتی و طراح لباس مبنی بر دوخت لباس فرم مدارس با پارچه ملحفه‌ای برد رسانه‌ای زیادی داشت. وی در گفت‌وگو با رسانه‌ها ضمن تشریح چالش‌های موجود در حوزه طراحی و دوخت لباس فرم مدارس، گفت: معمولا تولیدکنندگان برای بالا بردن حاشیه سود خود اقلامی با کیفیت پایین را انتخاب می‌کنند؛ مثلا برای دوخت بخشی از لباس دانش‌آموزان سراغ تِترون‌های ملحفه‌ای می‌روند که جنس محکم‌تری دارد و عرض آن ۳متر است که به لحاظ اقتصادی مقرون‌به‌صرفه‌تر باشد. اسدی با اشاره به کیفیت پایین پارچه‌هایی که برای لباس فرم مدارس انتخاب می‌شود، اظهار کرد: کیفیت پارچه‌ها گاهی چنان پایین است که دانش‌آموز تنها همان ۹ماه سال تحصیلی می‌تواند از آنها استفاده کند و برای سال بعد باید مجددا لباس بخرد که همین موضوع سبب می‌شود خانواده‌ها هزینه هنگفتی را صرف کنند. عضو هیات‌علمی دانشکده فنی شریعتی ادامه داد: با افرایش سن دانش‌آموزان، نوع نیاز بدن آنان نیز نسبت به یک کودک متفاوت می‌شود و مراقبت از لباس هم در این سنین نسبت به سنین کودکی بسیار متفاوت است. نمی‌توانیم برای تمام مقاطع تحصیلی از یک نوع پارچه برای دوخت لباس فرم استفاده کنیم. باتوجه‌به فعالیت و بازیِ بیشتر کودکان نیاز است که لباس‌های دانش‌آموزان مقطع دبستان بیشتر شسته شود و باید ثبات رنگ آنها بیشتر باشد. از طرفی ایستایی لباس در مقطع دبیرستان با مقطع ابتدایی متفاوت است و باید این نکات هنگام انتخاب پارچه مدنظر قرار گیرد.
حوالی جلال، پیاده شوید
برای رسیدن به فروشگاه یکی از تولیدکنندگانی که انحصار تولید روپوش بسیاری از مدارس مناطق مختلف شهر تهران را برای چند سال تحصیلی در دست دارد، والدین باید حوالی بزرگراه جلال آل‌احمد پیاده شوند. روی رگال‌های نمایشگاه این تولیدی روپوش‌های دخترانه و پسرانه رنگارنگ با طرح‌ها و اندازه‌ها و البته کیفیت‌ها و قیمت‌های متفاوتی به چشم می‌خورد که منتظرند مشتریان کوچک و ذوق‌زده‌شان از اقصی‌نقاط شهر بیایند و والدین خود را مبالغ قابل‌توجهی پیاده کنند تا دست آنها را بگیرند و با خود به سر کلاس‌های درس ببرند.