آگاه: در دنیای امروز که تهدیدات امنیتی از شکل سنتی خود خارج شده و پیچیدگی‌های جدیدی یافته‌اند، اهمیت بررسی دقیق مفاهیم، شرایط و محدودیت‌های حق دفاع مشروع بیش از پیش احساس می‌شود. به‌طورکلی، حق دفاع مشروع به دولتی اجازه می‌دهد تا در برابر یک حمله مسلحانه فوری از خود دفاع کند. این حق، ریشه در اصل حفظ حیات و بقا دارد و به دولت‌ها اجازه می‌دهد تا از تمامیت ارضی، استقلال سیاسی و منافع حیاتی خود محافظت کنند. در واقع، حق دفاع مشروع به‌عنوان یک مکانیزم قانونی برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی تلقی می‌شود. برای اینکه یک دولت بتواند از حق دفاع مشروع استفاده کند، باید شرایط خاصی را احراز کند. این شرایط شامل وجود یک حمله مسلحانه واقعی و جاری، ضرورت و تناسب اقدامات دفاعی و گزارش فوری به شورای امنیت سازمان ملل متحد است. اما تعیین دقیق اینکه آیا شرایط برای استفاده از این حق فراهم است یا خیر، همواره با چالش‌هایی همراه بوده است. مفهوم حق دفاع مشروع در طول تاریخ تحولات بسیاری را تجربه کرده است. از جنگ‌های جهانی گرفته تا درگیری‌های منطقه‌ای، این مفهوم همواره در کانون توجه بوده است. با ظهور جنگ سرد و سپس پایان آن و ظهور تهدیدات غیرمتعارف، تعاریف و کاربردهای این حق نیز دستخوش تغییرات اساسی شده است. در دنیای پیچیده و متصل به هم امروز، مفهوم حق دفاع مشروع با چالش‌های جدیدی روبه‌رو است. ظهور گروه‌های تروریستی، جنگ‌های نیابتی، حملات سایبری و تهدیدات غیرمتعارف، مرزهای بین دفاع مشروع و تجاوز را مبهم‌تر کرده است. علاوه بر این، مسائلی مانند پیشگیری از درگیری‌ها، مسئولیت حفاظت از غیرنظامیان و نقش سازمان‌های بین‌المللی در مدیریت بحران‌ها، ابعاد جدیدی به این مفهوم افزوده است.
مطالعه دقیق و تحلیل همه جانبه مفهوم حق دفاع مشروع از چند جهت حائز اهمیت است؛ اولا، این مطالعه به ما کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از روابط بین‌الملل و دلایل وقوع درگیری‌ها پیدا کنیم. ثانیا، با شناخت دقیق شرایط و محدودیت‌های این حق، می‌توانیم از سوءاستفاده از آن جلوگیری کرده و به صلح و امنیت پایدار دست پیدا کنیم. ثالثا، این مطالعه به ما کمک می‌کند تا در تدوین سیاست‌های خارجی و امنیتی کشورها نقش موثرتری ایفا کنیم.
شرایط استفاده از حق دفاع مشروع
برای اینکه یک دولت بتواند از حق دفاع مشروع استفاده کند، باید شرایط زیر را احراز کند:
حمله مسلحانه: باید یک حمله مسلحانه واقعی و جاری علیه دولت متضرر وجود داشته باشد. این حمله می‌تواند از سوی یک دولت دیگر یا یک گروه غیردولتی صورت گیرد.
ضرورت و تناسب: اقدامات دفاعی باید ضروری و متناسب با تهدید باشند. به عبارت دیگر، دولت متضرر باید از کمترین میزان زور لازم برای دفع حمله استفاده کند.
گزارش فوری به شورای امنیت: دولت متضرر موظف است که بلافاصله پس از استفاده از حق دفاع مشروع، شورای امنیت سازمان ملل متحد را مطلع کند.
حق دفاع مشروع از چندین جهت حائز اهمیت است:
حفظ صلح و امنیت بین‌المللی: این حق به‌عنوان یک مکانیزم دفاعی در برابر تجاوز عمل می‌کند و از گسترش درگیری‌ها جلوگیری می‌کند.
حفظ تمامیت ارضی و استقلال سیاسی دولت‌ها: حق دفاع مشروع به دولت‌ها اجازه می‌دهد تا از حقوق اساسی خود دفاع کنند.
تامین امنیت ملی: این حق به دولت‌ها اجازه می‌دهد تا از شهروندان خود در برابر تهدیدات خارجی محافظت کنند.
محدودیت‌های حق دفاع مشروع
با وجود اهمیت حق دفاع مشروع، این حق محدودیت‌هایی نیز دارد:
ممنوعیت استفاده پیشگیرانه از زور: دولت‌ها نمی‌توانند به بهانه دفاع از خود، به‌صورت پیشگیرانه به دولت دیگری حمله کنند.
لزوم گزارش به شورای امنیت: دولت متضرر موظف است که بلافاصله پس از استفاده از حق دفاع مشروع، شورای امنیت را مطلع کند.
اصل تناسب: اقدامات دفاعی باید متناسب با تهدید باشند.
تحولات اخیر در مفهوم حق دفاع مشروع
در سال‌های اخیر، مفهوم حق دفاع مشروع با چالش‌هایی روبه‌رو شده است. ظهور گروه‌های تروریستی، جنگ‌های نیابتی و تهدیدات غیرمتعارف مانند حملات سایبری، سوالات جدیدی را در مورد چگونگی تفسیر و اعمال این حق مطرح کرده است.
نکته مهم:
تعیین اینکه آیا یک حمله مسلحانه وجود دارد یا خیر، می‌تواند بسیار پیچیده باشد و به تفسیر حقوقدانان بین‌المللی نیاز داشته باشد.
استفاده از حق دفاع مشروع باید با احتیاط و با رعایت تمام اصول حقوق بین‌الملل انجام شود.
مسئله ترور و دست‌اندازی‌های رژیم جعلی
ترور در ادبیات حقوقی صرفا ایجاد ترس است، اما جنایاتی که رژیم صهیونیستی در رابطه با ترور اشخاص انجام می‌دهد، مانند شهید نصرالله یا شهید هنیه و دیپلمات‌های ایرانی در سوریه و لبنان یا دانشمندان هسته‌ای صرفا یک ترور ساده تلقی نمی‌شود، بلکه جلوگیری از حق پیشرفت و توسعه یک کشور و ممانعت از استمرار صلح و مانع شدن از حق رفاه و سلامت ملت‌هاست. زمانی که ترور از حالت ساده خارج شود، بحث تجاوز به خاک کشور دیگری مطرح است و باتوجه‌به منشور سازمان ملل متحد، طبق بند۴ ماده٢ همه اعضا از تهدید به زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشوری که با اهداف سازمان ملل متحد مغایرت داشته باشد، خودداری خواهند کرد.
رژیم صهیونیستی وارد خاک یک کشور می‌شود و عملیات تروریستی انجام داده خود را نیز تایید می‌کند و کسی که دست به چنین اقدامی می‌زند، این بند از منشور سازمان ملل متحد را نقض کرده، در واقع به عبارتی دیگر، امر «تهدید به زور» و فعل «تجاوز» را مرتکب شده است.
با توجه به اینکه رژیم جعلی صهیونیستی عضو سازمان ملل متحد است، اما اقداماتی انجام داده است که خود سازمان باید عضویت این رژیم را حذف کند. طبق ماده ۶ منشور سازمان ملل متحد، کشورها موظف‌اند که براساس اهداف منشور اقدام کنند. براساس ماده۶ اگر هر عضو ملل متحد در تخطی از اصول مندرج در منشور اصرار کند، ممکن است به‌وسیله مجمع عمومی (بنا بر توصیه شورای امنیت) از سازمان اخراج شود.
از نظر قانونی، زمانی که وزیر خارجه یا نخست‌وزیر اسرائیل در سازمان ملل متحد منشور را پاره می‌کند، شورای امنیت باید از مجمع عمومی بخواهد، نسبت‌به لغو عضویت و خروج این کشور ساختگی اقدام کند.
در همین راستا و باتوجه‌به تجاوز رژیم صهیونیستی، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به فرمایش مقام معظم رهبری که مطابق ماده ۵١ منشور ملل متحد است، از حق دفاع مشروع خود استفاده کند.
در خصوص حق دفاع مشروع و موارد این‌چنینی، شورای امنیت به‌کرات دخالت کرده و اقداماتی برای جلوگیری از آن اندیشیده است. اما متاسفانه در رابطه با کشور ایران واکنشی نشان نداده و ما قانونا طبق ماده ۵١ منشور سازمان ملل متحد می‌توانیم تا زمانی که شورای امنیت برای حفظ صلح وارد این قضیه شود از خودمان دفاع کنیم.
طبق این ماده، در صورت حمله مسلحانه علیه یک عضو ملل متحد، تا زمانی که شورای امنیت اقدامات لازم برای صلح و امنیت بین‌المللی به عمل آورد، هیچ یک از مقررات منشور به حق ذاتی دفاع از خود، خواه به‌طور فردی و خواه دسته‌جمعی لطمه‌ای وارد نخواهد کرد؛ به عبارتی، کشوری که مورد تجاوز قرار گرفته باشد با عنایت به ماده۵١، می‌تواند در دفاع از خود، کشور متجاوز را مجازات کند؛ بنابراین اقدام جمهوری اسلامی ایران کاملا قانونی و مشروع بوده است. لبنان و سوریه هم کشورهای مستقل و عضو سازمان ملل متحد هستند. بنابراین در صورت درخواست کمک، از نظر بین‌المللی و از لحاظ حقوقی مشکلی ندارد و هیچ‌کس حق ندارد درخصوص کمک کردن به مردم این کشورها اعتراض کند.
در مجموع و به‌عنوان خلاصه بحث این نکته حائز اهمیت است که رژیم اشغالگر قدس به نحوی عمل کرده است که حق هر گونه دفاع از لحاظ بین‌المللی را بر دوش کشورهای اطراف خود و خصوصا لبنان و سوریه و به‌ویژه جمهوری اسلامی ایران گذاشته است، چراکه همه موارد اعم از ترور، بمباران، خسارت به اموال و امنیت و هر آن جنایتی را که در عمر بشر بی‌سابقه بوده به اجرا گذاشته است.