آگاه: بادگیر چپقی سیرجان یکی از متفاوت‌ترین بادگیرها در ایران است. این بادگیر حتی در جهان هم نمونه خاص و منحصربه‌فردی به شمار می‌رود. بادگیر چپقی سیرجان برای خانه مرحوم دکتر سید علی‌اصغر رضوی که اولین پزشک شهر سیرجان بود ساخته شده است. تاریخ ساخت این بادگیر به زمان رضاشاه پهلوی برمی‌گردد. یک معمار بومی به نام سیدمحمد شجاعی آن را ساخته است. در واقع، زیاد قدیمی نیست ولی از حیث ظاهر و معماری، با سایر بادگیرها تفاوت دارد.
بادگیر چپقی سیرجان با الهام از دودکش‌ها و هواکش‌های کشتی‌های قدیمی ساخته شده است. به همین دلیل، ظاهر متفاوتی با سایر بادگیرهایی دارد که تابه‌حال دیده‌اید. این اثر، از نظر تاریخی، قدمت چندان زیادی ندارد اما به‌خاطر متفاوت‌بودن، از نظر معماری، دارای ارزش است و در تاریخ ۷مهر ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
یکی از جاذبه‌های گردشگری در مناطقی از ایران که آب‌وهوای گرم و خشک دارند، بادگیرها هستند. حتما تابه‌حال اسم بادگیر را شنیده‌اید و شاید تجربه بازدید از چند نمونه از آنها را داشته باشید. در روزگار قدیم که خبری از دستگاه‌های تهویه، کولر و وسایل خنک‌کننده نبود، از بادگیر برای تهویه منزل و خنک‌کردن آن استفاده می‌کردند. بادگیرها را علاوه‌بر خانه‌ها بالای آب‌انبارها و دهانه معدن‌ها هم می‌ساختند تا نقش دستگاه تهویه را بازی کند. بادگیر یکی از مهم‌ترین عناصر و نمادهای معماری ایرانی است؛ البته امروزه غیر از ایران در بسیاری از کشورهای خاورمیانه بادگیر ساخته می‌شود.
بادگیرها یکی از مهم‌ترین نمادهای تمدن ایرانی هستند؛ اما دقیقا مشخص نیست که اولین بادگیرها در کدام شهر ایران ساخته شده‌اند. استفاده از بادگیرها از سال‌های بسیار دور در ایران رواج داشته است. بادگیرها با شکل‌های مختلفی بیشتر از همه در مناطق مرکزی و جنوب ایران ساخته شده‌اند. هرکدام از آنها را با توجه به ارتفاع و جهت باد طراحی و اجرا می‌کردند.
تا قبل از اینکه کولر وارد زندگی مردم شود و در شهرهای مختلف استفاده از آنها رواج یابد، از همین بادگیرها برای تهویه و خنک‌کردن هوا استفاده می‌کردند. نه‌فقط در خانه‌ها، بلکه در اماکن مذهبی و خدماتی هم آنها را می‌ساختند. هنوز هم می‌توانید نمونه‌هایی از بادگیرهای قدیمی را در مناطقی که آب‌وهوای گرم و مرطوب دارند؛ مثلا در جنوب ایران در بندرعباس، بندرلنگه، قشم و بوشهر. همچنین، نواحی گرم و خشک مرکز ایران مثلا کرمان، نایین، یزد، طبس، قم، اصفهان، سمنان، کاشان و حتی گاهی در جنوب شهر تهران هم ببینید.اولین بادگیرها در ایران در یزد و کرمان ساخته شده‌اند. نحوه کار آنها به این شکل است که هوای جاری فضای بیرون از ساختمان را به داخل می‌کشند. وجود تشت‌های آبی که داخل بادگیرها تعبیه شده، باعث می‌شود که هوای عبوری از آن خنک شود و به داخل خانه هدایت شود. بادگیرهای مهمی در ایران ساخته شده است که هنوز هم به‌عنوان شاهکار معماری شناخته می‌شوند. آنها بازدیدکنندگان فراوانی از سراسر ایران دارند و حتی گردشگران خارجی هم از آنها استقبال می‌کنند. از خاص‌ترین و متفاوت‌ترین بادگیرهای ایران می‌توان به بادگیر باغ دولت‌آباد یزد، بادگیر اعظم بازار بزرگ کرمان و همین بادگیر چپقی سیرجان اشاره کرد. شهر تاریخی یزد را شهر بادگیرها می‌شناسند؛ چون نسبت به سایر شهرهای مرکزی ایران، تعداد بیشتری بادگیر دارد و تنوع بادگیرهای آن بسیار زیاد است.بادگیرها برجکی هستند که مرتفع‌تر از جاهای دیگر خانه روی بام ساخته می‌شوند. معمولا بادگیرها را روی بخشی از خانه‌های کویری می‌سازند که به آن‌ها حوضخانه می‌گویند. حوضخانه‌ها در واقع رابط میان حیاط خانه و اتاق‌های تابستانی بوده‌اند. در این فضا یک حوض هم می‌ساختند و دلیل نام‌گذاری آنها به حوضخانه همین وجود حوض است.بادگیرها را درست بالای حوضخانه می‌سازند و جریان هوا وقتی از بادگیر وارد حوضخانه می‌شود، به روی آب حوض هدایت می‌شود. بادگیرها معمولا چهارگوش‌اند و در دیوارهای چهارگانه آنها چند سوراخ تعبیه شده است. داخل بادگیر با تیغه‌ها و جدارهایی که از خشت یا چوب و خشت ساخته شده است، به چند بخش تقسیم می‌شود.
بادگیرها در ایران با شکل‌های متنوعی طراحی و ساخته می‌شدند. این بادگیرها را بر اساس ویژگی‌های معماری به چند دسته اصلی تقسیم کرده‌اند. هرکدام از آن دسته‌ها ویژگی‌های مشترکی دارند. این بادگیرها عبارت‌اند از:
بادگیرهای اردکانی بیشتر در منطقه اردکان یزد دیده می‌شوند. این بادگیرها معمولا ساده‌ترند و به‌خاطر همین سادگی، ساختشان هزینه ارزانی دارد و مقرون‌به‌صرفه‌اند. به همین دلیل، گاهی برای هر اتاق یک خانه، از این بادگیرها می‌ساختند.بادگیرهای کرمانی نیز بادگیرهایی ساده‌اند. به همین دلیل، خانه‌های طبقه متوسط و پایین از این بادگیرها داشتند. تقریبا هر بنایی می‌تواند این نوع بادگیرها را بسازد و مهم‌ترین مصالحی که در تهیه آن به کار می‌بردند خشت و گل بوده است. بادگیرهایی که برای آب‌انبارها می‌ساختند معمولا از همین نوع بادگیر است. بادگیرهای کرمانی ساختار دقیق‌تر و ایده‌آل‌تری دارند و کار تهویه و خنک‌کردن هوا را بهتر انجام می‌دهند.بادگیرهای یزدی از نظر ابعاد از سایر بادگیرها بزرگ‌ترند. این بادگیرها معمولا چهارطرفه یا هشت‌طرفه ساخته می‌شوند. به همین دلیل، به آنها بادگیر چهارطرفه یا بادگیر چهارسویه هم می‌گویند. ارتفاع این بادگیرها معمولا بیشتر از سایر بادگیرها است. از نظر معماری ساختن آنها مشکل‌تر و پیچیده‌تر است.بادگیر چپقی سیرجان از نظر معماری با همه بادگیرهای دنیا تفاوت دارد. از دلایلی که باعث شده این بادگیر با سایر بادگیرهای ایران و جهان متفاوت باشد، ایده‌ای است معمارش برای ساخت آن مطرح کرده است.
معمار این بادگیر در یک سفر دریایی متوجه تهویه خوب در استراحتگاه کشتی شده بود. با کمی دقت و بررسی، متوجه شد که دودکش‌های کشتی فرم خاصی دارند. به این نتیجه رسید که اگر از همین سبک طراحی برای ساخت بادگیر استفاده کند، می‌توانید نتیجه بهتری بگیرد و بادگیری بسازد که قدرت خنک‌کنندگی بیشتری داشته باشد.بادگیرهای چپقی به‌جای فضای مکعبی‌شکل، دارای چند لوله خم زانویی‌اند. این لوله‌ها با شبکه‌های هندسی منظمی به هم وصل شده‌اند و باد را از جهت‌های مختلف به داخل خانه هدایت می‌کنند. البته این‌طور نیست که زیبایی این بادگیرهای چپقی فقط به‌خاطر معماری خاص آنها باشد. بدنه بیرونی‌شان را هم به شکل‌های مختلفی تزیین می‌کردند تا نمای زیبایی پیدا کند. در واقع، در طراحی بادگیر به زیبایی نمای بیرونی آن هم توجه شده است.