آگاه: تقریظ کتاب‌های متعدد که بخشی از آن منتشر شده است یا توصیه به خواندن یکسری کتاب مشخص در لابه‌لای صحبت‌هایشان از جمله مهم‌ترین اقدامات ایشان در داستان توسعه و توجه به فرهنگ کتابخوانی است. در همین راستا و به‌واسطه صحبت‌ها و توصیه‌های متعدد که ایشان در حوزه کتاب و کتابخوانی دارند بر آن شدیم تا مهم ترین پیشنهادات و آسیب‌شناسی‌های ایشان را در حوزه کتاب و کتابخوانی بازخوانی کنیم.
اهمیت و جایگاه کتاب و کتابخوانی
رهبر انقلاب از منظر تاریخی جایگاه کتاب و کتابخوانی در ایران را توصیف می‌کنند و تاکید بر این نکته دارند که ملت ما یک ملت کتاب‌خوان از دیر باز تا کنون بوده است:
«ما به عنوان ملت ایران و به عنوان یک ملت مسلمان، ارتباطمان با کتاب، ارتباط بنیانی و عمیق و کهن است. ما امروز و دیروز با مقوله کتاب آشنا نشده‌ایم. در کشور ما، به‌خصوص بعد از انتشار اسلام، کتابخانه‌های عظیم، مجموعه‌های علمی، مکتوبات باارزش، یک سابقه کهن تاریخی دارد. ما ملتی هستیم که با کتاب خیلی سابقه داریم؛ در طول قرن‌های متمادی با کتاب انس داشته‌ایم.» (۲۹/۰۴/۱۳۹۰)
در همین راستا، در باب جایگاه کتابخوانی و اثری که کتاب و کتابخوانی برای زندگی ما دارد، متذکر می‌شوند:
«کتاب، دروازه‌ای به سوی جهان گسترده دانش و معرفت است و کتاب خوب، یکی از بهترین ابزارهای کمال بشری است... کسی که با این دنیای زیبا و زندگی بخش، دنیای کتاب، ارتباط ندارد بی‌شک از مهم‌ترین دستاورد انسانی و نیز از بیشترین معارف الهی و بشری محروم است... با این دیدگاه، به روشنی می‌توان ارزش و مفهوم رمزی عمیق این حقیقت تاریخی را دریافت که اولین خطاب خداوند متعال به پیامبر گرامی اسلام این است که: بخوان! و در اولین سوره‌ای که بر آن فرستاده عظیم‌الشأن خداوند فرود آمده، نام قلم به تجلیل یاد شده است: اقرأ و ربک الاکرم، الذی علم بالقلم.» (۰۴/۱۰/۱۳۷۲)
اما نکته‌ای که بیش از هرچیز توجه را جلب می‌کند، چشم‌اندازی است که رهبر انقلاب نسبت به کتاب و کتابخوانی به ما می‌دهد. ایشان با اشاره به نگاه دین اسلام به حوزه کتاب و کتابخوانی؛ چشم‌انداز واقعی را اینگونه توصیف می‌کنند که ما کشوری هستیم که باید سرآمد کتابخوانی باشیم:
«اسلام به کتاب و خواندن و نوشتن اهمیت زیادی می‌دهد و ایران به عنوان کشوری که پرچمدار تفکر اسلامی است و اسلام در آن حاکمیت دارد باید در زمینه کتابخوانی و نیز تولید و نقد کتاب، سر آمد کشورهای جهان باشد و برای رسیدن به این هدف، کتاب و کتابخوانی در ایران اسلامی باید ده برابر آنچه که امروز مورد توجه قرار دارد؛ رواج و توسعه پیدا کند.» (۰۱/۰۸/۱۳۷۵)
اینکه ضرورت مطالعه کتاب برای مردم ما جا نیفتاده است یکی از موضوعات مهم و اساسی است که باید برای آن یک فکر جدی کرد. در واقع نگاه مردم ما به مقوله مطالعه به‌عنوان یک نیاز اصلی نیست. در همین راستا از ابتدای رهبری آیت‌الله خامنه‌ای تاکید بر این موضوع یعنی نیاز به مطالعه داشتن مثل بقیه نیازهای اولیه زندگی مدنظر قرار داده‌اند:
«ملت ما مطالعه کردن را اصلا جزو کارهای بشری نمی‌دانند! مثل خوراک و ورزش و دیگر چیزهایی که جزو کارهای معمول انسان است، مطالعه اصلا جزو این چیزها نیست! آدم باید عنوان دیگری داشته باشد - یا باید شب امتحانش باشد؛ یا باید معلم در مدرسه از آدم بخواهد؛ یا باید یک دانشمند باشد؛ یا باید بخواهد در جایی سخنرانی کند - تا موجب شود که مطالعه کند! این چه‌قدر خسارت است!؟ واقعا خدا می‌داند من وقتی یادم می‌آید - و این چیزی است که تقریبا هیچ وقت از یادم نمی‌رود - که مردم ما مطالعه کردن را بلد نیستند، به قلب من فشار می‌آید! از این بابت، ما چه‌قدر داریم هر ساعت خسارت می‌بینیم!» (۲۹/۱۱/۱۳۷۰)
و در همین بستر هم هست که تاکید جدی دارند هیچ چیز جای کتاب را نمی‌گیرد:
«هرچه ما پیش برویم، احتیاج ما به کتاب بیشتر خواهد شد. این که کسی تصور کند با پدید آمدن وسائل ارتباط جمعی جدید و نوظهور، کتاب منزوی خواهد شد، خطاست. کتاب روزبه‌روز در جامعه بشری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. ابزارهای نوظهور مهم‌ترین هنرشان این است که مضمون کتاب‌ها و محتوای کتاب‌ها و خود کتاب‌ها را راحت و آسان منتقل کنند. جای کتاب را هیچ چیزی نمی‌گیرد.»(۲۹/۰۴/۱۳۹۰)
توصیه‌هایی در زمینه کتابخوانی
رهبر انقلاب از جمله افرادی است که علاوه بر اینکه در سلوک شخصی‌اش اهتمام جدی به کتابخوانی دارند؛ در بازه‌های مختلف زمانی و به فراخور حال به توصیه‌هایی در زمینه کتابخوانی پرداخته‌اند که همان توصیه‌ها در صورت به‌کارگیری، موجی از کتابخوانی و بالا رفتن سرانه مطالعه را به همراه خواهد داشت. از جمله آن توصیه‌ها عبارت است از:
کتابخوانی را جزو عادات خود قرار دهید
هر کس کتاب بخواند، به بخشی از معارف موجود عالم دست خواهد یافت و از خبرهایی که در دنیا هست از خبرهایی که بوده است و حتی از آنچه که در همه زمینه‌ها خواهد بود مطلع خواهد شد. لذا، کتابخوانی را باید جزو عادات خودمان قرار دهیم. (۲/۲/۱۳۷۲)
کتابخوانی در سنین پایین موثرتر است
کتابخوانی در سنین بنده غالبا تاثیرش به‌مراتب کمتر است از کتابخوانی در سنین جوان‌ها... آنچه که همیشه برای انسان می‌ماند، کتابخوانی در سنین پایین است. جوانان شما، کودکان شما هرچه می‌توانند، کتاب بخوانند؛ در فنون مختلف، در راه‌های مختلف، مطلبی یاد بگیرند. (۲۰/۷/۱۳۹۱)
برنامه‌های ترویجِ کتابخوانی برای کودکان لازم است
به کتاب بایستی اهتمام ورزید. اهتمام به کتاب در واقع قوامش به اهتمام به کتابخوانی است. در جامعه باید سنت کتابخوانی رواج پیدا کند... به گمان من یکی از بدترین و پرخسارت‌ترین تنبلی‌ها، تنبلی در خواندن کتاب است. هرچه هم انسان به این تنبلی میدان بدهد، بیشتر می‌شود. کتابخوانی باید در جامعه ترویج شود؛ و این کار بر عهده همه دستگاه‌هایی است که در این زمینه مسئولند؛ از مدارس ابتدایی بگیرید - که برنامه‌هائی باید باشد که کودکان ما را از اوان کودکی به خواندن کتاب عادت بدهد؛ خواندن با تدبر، خواندن با تحقیق و تأمل - تا دستگاه‌های ارتباط‌جمعی، تا صداوسیما، تا وسائل تبلیغاتی گوناگون. (۲۹/۴/۱۳۹۰)
تأمل و کارِ ذهنی در کتابخوانی را تمرین کنید
بعضی از ذهن‌ها اهل کتابند؛ منتها کتاب آسان، کتابی که احتیاج به فکر کردن نداشته باشد. عیبی ندارد، این هم کتاب خواندن است، نفی نمی‌کنیم؛ اما بهتر از این شیوه کتابخوانی، این است که انسان در مجموعه کتابخوانی خود بتواند بیامیزد کتاب آسان را - فرض کنید رمان را، خاطره را، کتاب‌های تاریخی آسان را - با کتاب‌هایی که احتیاج دارد به فکر کردن، مطالعه کردن؛ این نوع کتاب‌ها را باید وارد مقوله کتابخوانی کرد. ذهن را عادت بدهیم به این که اهل تأمل باشد، اهل تدقیق باشد؛ ذهن کار کند، در مواجهه با کتاب فعالیت کند. (۲۹/۴/۱۳۹۰)
از اوقات ضایع شونده برای کتابخوانی استفاده کنید
توقع من از همه مردم این است که کتاب و کتابخوانی را جدی بگیرند و از همه اوقات ضایع‌شونده خود مثلا در تاکسی، اتوبوس و یا موارد دیگر استفاده کنند و به مطالعه و کتابخوانی بپردازند، چراکه اگر مردم عادت کنند تا از اینگونه اوقات خود به‌خوبی برای مطالعه استفاده کنند، جامعه به پیش رفته و ترقی خواهد کرد. (۲۲/۲/۱۳۷۵)
برای اقشار مختلف سیر مطالعاتی درست کنید
یکی از چیزهایی که ما امروز خیلی احتیاج داریم، برنامه‌های مطالعاتی برای قشرهای مختلف است. بارها اتفاق می‌افتد که جوان‌ها را، نوجوان‌ها را به کتابخوانی تشویق می‌کنیم؛ مراجعه می‌کنند، می‌گویند آقا چه بخوانیم؟ این سوال یک جواب ندارد؛ احتمالا جواب‌های متعددی دارد. مجموعه متصدیان امر کتاب روی این مسئله باید کار جدی بکنند؛ در بخش‌های مختلف، برای قشرهای مختلف، به شکل‌های مختلف، با تنوع متناسب، سیر مطالعاتی درست کنند. (۲۹/۴/۱۳۹۰)