آگاه: در این سفر، موضوعات مختلفی ازجمله مسائل اقتصادی، حقابه هلمند/هیرمند، وضعیت مهاجران افغانستان در ایران، امنیت مرزهای مشترک و تعاملات سیاسی موردبحث قرار گرفته‌اند. بااین‌حال، اهمیت این سفر تنها در مسائل روزمره خلاصه نمی‌شود، بلکه فرصتی برای آغاز فرآیندی بلندمدت و پایدار برای  تدوین و امضای سند همکاری‌های جامع راهبردی میان دو کشور است.
افغانستان به‌دلیل همسایگی، مسلمان‌بودن و داشتن مرز مشترک و اشتراکات فرهنگی و تاریخی، در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مقصدی مهم محسوب می‌شود. اولین روابط سیاسی دو کشور پس از استقلال افغانستان به سال۱۹۲۰ زمان حکومت «شاه امان‌الله» برمی‌گردد. در زمان حکومت وی، نماینده افغانستان برای مذاکرات سیاسی وارد ایران شد و پیشنهاد پنج ماده‌ای افتتاح مذاکره دوستی، مبادله سفرا، اقامه کنسول افغانی در مشهد، استقرار روابط پستی و روابط تجاری را به دولت ایران داد.
در ادامه این مذاکرات و بعد از یک سال، معاهده دوستی در سال۱۹۲۱ بین نمایندگان دو کشور امضا شد. همچنان در سال۱۹۲۶ معاهده بین دو دولت در ۹فصل در کابل به امضا رسید که تایید مواد معاهده قبلی، عدم‌تعرض و حفظ بی‌طرفی هنگام تعرض دولت‌های دیگر و امضای قراردادهای تجاری جزء مفاد این معاهده بود.
ایران و افغانستان طی صدسال، روابط سیاسی و مبادلات تجاری مطلوبی به عنوان دو کشور دوست و همسایه با هم داشته و دارند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن۵۷ روابط از دریچه دیگری ادامه یافت و همواره همه دولت‌ها به افغانستان به‌عنوان کشور همسایه و برادر که همزبان با ایران است نگاه می‌کردند، هرچند این کشور تا به امروز فراز و فرودهای زیادی داشت اما تحولات منجر نشد خدشه‌ای به روابط تهران-کابل وارد شود.
البته این نکته را باید در نظر گرفت، پس از به روی‌کارآمدن دولت پزشکیان، نگاه‌ها به این سمت رفت که دولت او با چه شتابی به‌سمت همکاری و تعامل با افغانستان حرکت می‌کند؛ آیا مسیر گذشته ادامه پیدا می‌کند یا ممکن است حرکت کُند یا تند شود!
براین‌اساس، با انتخاب «سید عباس عراقچی» به‌عنوان وزیر امورخارجه، گمانه‌زنی‌هایی در نوع ترسیم روابط با افغانستان زده می‌شد و برخی بر این باور بودند که به احتمال زیاد، او و تیم همراهش در دستگاه سیاست خارجی شاید تمایل چندانی به موضوع افغانستان نداشته و پرونده این همسایه مهم با نوعی انزوا در کلان‌پرونده‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مواجه شود.
اما عراقچی در همان روزهای نخست حضورش در ساختمان ۳۰تیر، همراه رییس‌جمهور برای شرکت در نشست عمومی سازمان ملل متحد عازم نیویورک شد و آنجا ابتکار عمل در حوزه افغانستان را به دست گرفت.
به دعوت سیدعباس عراقچی، نشست همکاری‌های منطقه‌ای در مورد افغانستان با حضور وزرای خارجه ایران، روسیه، چین و پاکستان در حاشیه نشست عمومی سازمان ملل متحد برگزار شد. این نشست یک پیام جدی داشت؛ درواقع عراقچی برای نخستین‌بار سطح اینگونه نشست‌ها را به حضور وزرای خارجه ارتقا داد و این نشان می‌داد که افغانستان از اهمیت ویژه‌ای برای سکاندار دستگاه دیپلماسی برخوردار است و عراقچی قصد دارد خود فعالانه وارد پرونده افغانستان شود و بازیگری را به نفع منافع ملی در این پرونده شکل دهد.
وی پس از آن دست به تغییر در ترکیب هیات نمایندگی دیپلماتیک کشورمان در کابل زد و تغییر سرپرست سفارت کشورمان در افغانستان یکی از نخستین تغییرات در سطح وزارت امور خارجه دولت چهاردهم بود. این موضوع نیز نشان می‌دهد که وزیر امورخارجه با حساسیت پرونده افغانستان را دنبال می‌کند و نه‌تنها افغانستان برایش یک موضوع حاشیه‌ای نیست، بلکه او سعی دارد تمام‌قد وارد این پرونده بااهمیت شود و منافع کلان ملی را دنبال کند.
تحرکات مرد شماره یک وزارت امورخارجه درقبال افغانستان همچنان ادامه داشت و درنهایت به سفر او به این کشور در صبح یکشنبه، هفتم بهمن ۱۴۰۳ ختم شد.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امورخارجه ضمن اعلام این خبر با بیان اینکه سفر آقای دکتر عراقچی به کابل در چارچوب سیاست همسایگی و در راستای ماموریت ذاتی وزارت امورخارجه برای پیگیری منافع ملی کشورمان از طریق تعامل و چاره‌اندیشی درمورد علایق و نگرانی‌های مشترک است، تاکید کرد که این سفر می‌تواند نقطه‌عطفی در بهره‌گیری از پیوندهای فراوان دو ملت برای تامین منافع متقابل دو کشور باشد.
او بعد از حضور در کابل به دیدار «امیرخان متقی» سرپرست وزارت خارجه افغانستان رفت و با اشاره به روابط دو کشور گفت: «ارتباطات بین دو کشور ازلحاظ اقتصادی و تجاری و سیاسی در سطح خوبی است و من امیدوار هستم که در این سفر ما بتوانیم هرچه بیشتر روابط را در جهت منافع ملی دو طرف، منافع مردم و در جهت اینکه امنیت و آرامش بیشتری در روابط همسایگی ما برقرار باشد، گسترش بدهیم. امیدوارم ارتباطات اقتصادی بیشتری میان ایران و افغانستان ایجاد بشود و این روابط فرهنگی خوب و این روابط برادرانه هر روز مستحکم‌تر و منافع آن نصیب دو ملت بشود.»
سرپرست وزارت خارجه افغانستان نیز در این دیدار خطاب به همتای ایرانی خود، تصریح کرد که سفر وزیر امورخارجه سطح روابط دو کشور را ارتقا دهد.
اکنون که مسئولان دو کشور به ادامه همکاری‌ها تاکید دارند، باید پرسید روابط باید چگونه و با چه سازوکاری دنبال شود؟
عبدالمحمد طاهری، کارشناس مسائل افغانستان در این‌باره می‌گوید: درحال‌حاضر برای شکل‌گیری یک توافق باید موضوع ضمانت اجرا نیز مورد تاکید قرار بگیرد، چراکه در همین مقطع نیز شاهد عدم اجرای توافق‌های پیشین ازسوی حکومت‌های مختلف افغانستان هستیم. هیات حاکمه سرپرستی افغانستان نیز اگر به‌دنبال به رسمیت شناخته شدن از سوی سایر کشورها است اول باید پایبندی خود به توافق‌های دوجانبه و بین‌المللی را نشان دهد. متاسفانه حکومت سرپرستی طالبان به هیچ‌کدام از این سه حوزه‌ای که پیش‌تر به آنها اشاره کردم وقعی نگذاشتند.
وی تاکید کرد: باید از دیپلمات‌های کارکشته ایرانی که در میز افغانستان وزارت‌خارجه اطلاعات جامعی از این کشور دارند استفاده شود تا این بار در حضور وزیر امورخارجه تمامی قصور که از سمت این کشور صورت گرفته به حکومت سرپرستی یادآوری و نسبت به پاسخگو کردن این حکومت تمهیداتی اندیشیده شود.
آنچه مشخص است روابط اقتصادی تهران و کابل را باید جدی گرفت. به‌دلیل آنکه دو کشور در زمینه اقتصادی، ظرفیت‌های مشترک فراوانی دارند که می‌تواند پایه‌ای برای گسترش روابط دوجانبه باشد. پروژه‌هایی نظیر توسعه بندر چابهار، تکمیل راه‌آهن خواف-هرات و ایجاد بازارچه‌های مرزی، تنها بخشی از فرصت‌هایی است که در سال‌های اخیر به‌طور جدی پیگیری شده است. همچنین طبق آمار رسمی، مبادلات تجاری دو کشور در سال ۲۰۲۴ با رشدی ۸۴درصدی به بیش از سه‌میلیارد دلار رسیده است. این رشد چشمگیر نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالای همکاری اقتصادی میان ایران و افغانستان است.
از سوی دیگر، ایران و افغانستان با چالش‌های امنیتی مشترکی مانند قاچاق موادمخدر، مهاجرت غیرقانونی، تروریسم و تغییرات اقلیمی مواجه هستند. در دوران حضور نیروهای خارجی در افغانستان، این تهدیدات به شکل گسترده‌تری تشدید شد و تاثیرات منفی آن هنوز در منطقه احساس می‌شود. ایران تلاش کرده با تکمیل دیوار امنیتی در مرزهای شرقی، ایجاد مکانیسم‌های مشترک امنیتی و تبادل اطلاعات با افغانستان، این چالش‌ها را مدیریت کند. سفر عراقچی به کابل نیز فرصتی برای تقویت این همکاری‌ها و هماهنگی‌های امنیتی به شمار می‌رود.
سفر عباس عراقچی به کابل و تلاش برای تدوین سند همکاری‌های جامع راهبردی، نشان‌دهنده اراده ایران برای ارتقای روابط با افغانستان به سطح راهبردی است و فرصتی است که قطعا نباید حکومت سرپرست افغانستان آن را از دست دهد. این سند می‌تواند بستری برای همکاری‌های گسترده‌تر در حوزه‌هایی همچون تجارت، امنیت، انرژی و ترانزیت فراهم کند.
همچنین، توافق میان ایران و حکومت سرپرست افغانستان می‌تواند الگویی برای مدیریت روابط ایران با سایر همسایگان خود باشد و به تقویت جایگاه ایران در معادلات منطقه‌ای کمک کند. در نهایت، اگر این تلاش‌ها به نتیجه برسد، دو کشور می‌توانند از مزایای یک شراکت پایدار و بلندمدت بهره‌مند شوند که نه‌تنها منافع دو ملت، بلکه ثبات و امنیت منطقه را نیز تضمین خواهد کرد.