آگاه: ساخت فیلم تاریخی - مذهبی خودش یک داستان است، اینکه در کنار ساخت چنین فیلمی نام کسی مثل ابراهیم حاتمی‌کیا بیاید داستان دیگری است. آخرین حضور او در جشنواره فیلم فجر مربوط به پنج سال پیش است. او سال۱۳۹۸ با فیلم «خروج» در جشنواره فیلم فجر حضور داشت و حالا امسال به‌عنوان مهمان ویژه دقیقه نودی جشنواره فیلم فجر۴۳ با فیلم موسی کلیم‌الله حضور دارد؛ فیلمی که یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های سینمایی کشورمان در این سال‌هاست. در ساخت این پروژه عظیم که با تهیه‌کنندگی محمود رضوی کلید خورده، بسیاری از اتفاقات برای اولین‌بار است که رقم خورده؛ نمونه‌اش استفاده از تکنولوژی تولید مجازی Virtual Production که تا پیش از این در تولید فیلم و سریال کشورمان سابقه نداشته است.

از فرج‌الله سلحشور و شورجه تا ابراهیم
اما ماجرای ساخت فیلم موسی کلیم‌الله که نام کامل آن «موسی کلیم‌الله (ع)؛ به وقت طلوع» است از چه قرار است؟ ابتدا قرار بود فرج‌الله سلحشور این فیلم را بسازد اما بعد از درگذشت او جمال شورجه و سید احمد میرعلایی تصمیم گرفتند کار را ادامه دهند که به‌دلیل موفق نبودن در جذب سرمایه‌گذار، پروژه را به ابراهیم حاتمی‌کیا واگذار کردند و او در اولین اقدام شروع به بازنویسی فیلمنامه کرد و سید محمود رضوی هم تهیه‌کنندگی فیلم را به عهده گرفت. حاتمی‌کیا با تغییر فیلمنامه، سریال را با سه بخش کودکی، میانسالی و پیری حضرت موسی(ع) تبدیل کرد که به‌دلیل سنگین بودن پروژه بیش از سه سال مراحل پیش‌تولید به طول انجامید.

ترکیب برنده مریلا زارعی و حاتمی‌کیا
ابراهیم حاتمی‌کیا، کارگردانی که تا پیش از این بیشتر به‌عنوان یک کارگردان نامدار و موفق در حوزه جنگ و دفاع مقدس شناخته می‌شد، این‌بار تصمیم گرفته بود سراغ ساخت یک پروژه تاریخی- مذهبی برود. این پروژه در طول ساخت فراز و نشیب‌های بسیاری را طی کرد. نمونه‌اش اینکه حدود نیمی از پروژه گذشته بود که خبر تولید آن با استفاده از یک تکنولوژی جدید منتشر شد. پس از انتشار این خبر، محمود رضوی در یادداشتی درباره استفاده از این تکنولوژی نوشت: تقریبا دو سال از ارائه ایده تغییر فناوری تولید «سریال موسی کلیم‌الله» از روش سنتی به تولید مجازی می‌گذرد. درواقع، شجاعت و جسارت ابراهیم حاتمی‌کیا موجب شده است که از این تکنولوژی بهره‌برداری شود. استفاده از این تکنولوژی باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های ساخت و نگهداری دکور در فیلم به سبب گستردگی پروژه شده است. یکی دیگر از چالش‌های این پروژه مربوط به ۶ماه پیش است، زمانی که قرار شد یک نسخه سینمایی هم از این سریال ساخته و نمایش داده شود. باوجود همه چالش‌ها و سختی‌های کار، این نسخه سینمایی به جشنواره رسید و این روزها که علاقه‌مندان به سینما، منتقدان و اهالی رسانه مشغول تماشای نسخه سینمایی این فیلم هستند، عده دیگری سر پروژه تولید نسخه سریال هستند و سخت مشغول کارند تا نسخه سریالی هم زودتر به سرانجام برسد.
در طول ساخت فیلم سینمایی جدید حاتمی‌کیا، افراد مختلفی ازجمله محمدباقر قالیباف، رییس مجلس و پیمان جبلی، رییس سازمان صداوسیما برای بازدید سر پروژه حاضر شدند تا در جریان تولید این اثر فاخر قرار بگیرند.
نسخه پیش‌نمایش «موسی کلیم‌الله(ع)» مانند نسخه سریال آن، با تکنولوژی نوین تولید مجازی آماده می‌شود که بخشی از تکنولوژی آن ازسوی جوانان متخصص کشور زیر نظر ابراهیم حاتمی‌کیا بومی شده است.
فیلم و سریال موسی کلیم‌الله(ع) محصول مرکز سیمافیلم بوده و عوامل این پروژه بعد از اتمام و آماده‌سازی این نسخه، بلافاصله فیلمبرداری فصل اول سریال را آغاز می‌کنند.
در این اثر عظیم، مریلا زارعی در نقش یوکابد، مادر حضرت موسی، علیرضا کمالی در نقش عمران پدر حضرت موسی، بهنام تشکر در نقش فرعون و بهاره کیان‌افشار در نقش آسیه حضور دارند.
حاتمی‌کیا در این فیلم تصمیم به ساخت سه قسمت مستقل از داستان زندگی موسی گرفته است که در هرکدام دوره‌ای از زندگی او به‌تفصیل بیان می‌شود. این ساختار به گونه‌ای است که فیلم می‌تواند هر بخش را به‌عنوان یک اثر مستقل بررسی کند و درعین‌حال به روند کلی زندگی حضرت موسی(ع) توجه داشته باشد. استفاده از این شیوه به حاتمی‌کیا این امکان را می‌دهد که با پرداخت بیشتر به جزئیات هر دوران، به درک عمیق‌تری از شخصیت حضرت موسی(ع) و چالش‌های او دست یابد.
موسیقی فیلم موسی(ع) ازسوی کارن همایونفر ساخته شده که به‌خوبی توانسته است با حال‌وهوای تاریخی و مذهبی آن هماهنگ شود. استفاده از قطعات کلاسیک و مذهبی در کنار موسیقی‌های ارکسترال، به فیلم رنگ‌وبوی ویژه‌ای بخشیده است. همچنین، صداگذاری و طراحی صدای فیلم به نحوی است که علاوه‌بر تاکید بر جنبه‌های بصری، به خلق فضایی پویا و موثر در روایت کمک کرده است.
 
وقتی کرونا سبب خیر می‌شود
تورج منصوری، مدیر فیلمبرداری فیلم «موسی کلیم‌الله (ع)» که در چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر حضور دارد درباره تکنولوژی ساخت این فیلم به خبرنگار آگاه گفت: برای پرداختن به این تکنولوژی باید برگردیم به دوران شیوع کرونا. زمانی که ویروس کرونا در تمام دنیا همه‌گیر شد بخشی از فیلمسازان اروپایی به‌خصوص در آلمان با خودشان فکر کردند که اکنون نمی‌توان برای فیلم ساختن به جایی سفر کرد و آدم‌های غریبه را در طول کار ملاقات کرد. این ایده از اینجا شروع شد که فیلمسازان تصمیم گرفتند دنیا را درون استودیو بیاورند به جای اینکه آنها به نقاط مختلف دنیا بروند. در این راستا، پروژه‌ای تعریف شد و بیشتر کمپانی آریفلکس و نت‌فیلیکس با هم برای ساختن سریالی همکاری کردند. درواقع این سریال به نام ۱۸۹۹ قرار بود برای اولین‌بار با ویرچوال پروداکشن Virtual Production یا تولید مجازی، تولید شود. ابتدا قرار بود این سریال در فضای واقعی ساخته شود اما به‌دلیل کرونا این شرایط ایجاد نشد و امکان خوبی شد که بدانند با تکنولوژی روز آیا می‌توان کاری را به‌صورت مجازی فضاسازی کرد یا خیر؟ 

فناوری تولید مجازی یعنی چه؟
وی درباره این تکنولوژی افزود: نرم‌افزارهای ساخت سه‌بعدی بازی یا سیستمی را در نظر بگیرید که بچه‌ها پیش‌تر با آن در محیط واقعیت افزوده (VR) بازی می‌کردند. این بازی توهمی از فضای سه‌بعدی ایجاد می‌کرد که شما می‌توانستید به‌عنوان یک بازیکن یکی از کاراکترهای انیمیت‌شده داخل بازی را به حرکت دربیاورید، با او دنبال توپ بدوید، شوت بزنید و... شما درواقع به شکل ابتدایی می‌توانستید با این سیستم‌های بازی و موتورهای بازی همراه شوید. به این دلیل به این سیستم‌ها موتور می‌گوییم که می‌توانند به‌صورت همزمان فضا را در شرایط جدید بازتولید کنند. با وجود این تکنولوژی دوربین فیلمبرداری باید تلاش می‌کرد بدون حضور دسته بازی یا عینک‌های واقعیت مجازی بلکه از دید کاراکترهای داخل بازی، بازی را تماشا کند. این اتفاق در سریال۱۸۹۹ رخ داد. پیش از این دنیا توانسته بود فضاهای انیمیشنی خیلی شبیه به واقعیت را طراحی کند اما مسئله این بود که باید این فضاهای سه‌بعدی را با دنیای بیرون و واقعیت درمی‌آمیخت. مثلا در فیلم «موسی کلیم‌الله(ع)» شما طراحی صحنه‌ای دارید که نمی‌خواهید تمام آن را بسازید. این را هم بگویم که این تکنولوژی از طراحی هنری مدیران هنری در پروژه‌ها چیزی کم نمی‌کند. آنها طراحی صحنه را انجام می‌دهند و بخشی از این طراحی ازسوی دکور، آکسسوار و... اجرا می‌شود. تعدادی از اینها به‌صورت سه‌بعدی با متدهای مختلف اسکن می‌شوند. درواقع ما سر صحنه یک دنیای غیرواقعی داریم و یک دنیای واقعی و این دو دنیا باید در یکدیگر تنیده شوند و هر اتفاقی ازجمله حرکت دوربین در فضای طبیعی رخ می‌دهد، باید در فضای غیرواقعی نیز تکرار شود.
منصوری ادامه داد: وقتی این پیچیدگی درک شد شما دیگر نیازی ندارید در دنیای واقعی کارتان را انجام دهید و می‌توانید هر بخشی از جهان را با اطلاعاتی که اکنون وجود دارد و در دسترس همه قرار دارد، به‌صورت سه‌بعدی فضاسازی و هر دخل و تصرفی در آن ایجاد کنید؛ البته بخشی از آن فضا را هم باید به‌صورت واقعی بسازید اما به‌صورت محدودتر از قبل. ساخت‌وساز تمام دکور فضایی را اشغال می‌کند، به زمین و لوکیشن نیاز دارد، مصالح نیاز دارد، تعداد زیادی نیروی انسانی برای ساخت دکور نیاز است. درواقع استفاده از تکنولوژی چرخش بزرگی است زیرا فیلمسازان قبل از اینکه پروژه را بسازند آن را در ذهنشان کامل می‌کنند و این نقشه سپس روی زمین اجرا می‌شود.
مدیر فیلمبرداری فیلم «موسی کلیم‌الله (ع)» در پایان گفت: تصور کنید که بازیگر شما در اتومبیل نشسته است. قبلا برای این تصویر از پرده سبز استفاده می‌شد و بازیگر به شکل خیالی رانندگی می‌کرد؛ به همین دلیل در خیلی از فیلم‌ها شما می‌بینید که ماشین به سمت راست می‌پیچد اما فرمان ماشین به سمت راست پیچیده نمی‌شود، زیرا این صحنه‌ها هنگام فیلمبرداری قابل رویت نبودند اما اکنون با سیستمی که ما موسی(ع) را کار کردیم اگر شخصی سوار ماشین شود، بازیگر جاده را کاملا می‌بیند و می‌تواند نسبت به چیزی که می‌بیند واکنش نشان دهد. این مسئله به لحاظ حسی می‌تواند امکان بیشتری به بازیگر بدهد.

چالش‌های طراحی لباس و زیورآلات فیلم موسی
اما یکی دیگر از بخش‌های چالش‌برانگیز و پرزحمت این مجموعه سینمایی- تلویزیونی بخش طراحی لباس و زیورآلات است، خصوصا که در مصر آن زمان این موضوع خیلی ظرایف و جزئیات داشته و حاتمی‌کیا هم به‌واسطه وسواسی که در کارهایش دارد تلاش داشته تا این بخش هم تا حد ممکن به واقعیت آن زمان نزدیک باشد و احتمالا به‌خاطر همین وسواس هم سراغ آذر محمدی رفته است، شخصی که پیش از این هم سابقه طراحی لباس پروژه‌های تاریخی - مذهبی دیگری مثل سریال مختارنامه و معصومیت ازدست‌رفته را در کارنامه کاری خود داشته است.
آذر محمدی در گفت‌وگو با «آگاه» درخصوص فرآیند طراحی لباس برای پروژه «موسی کلیم‌الله» گفت: نزدیک به چهار سال است که بنده با این پروژه درحال همکاری هستم و فراز و نشیب‌های بسیاری در حوزه طراحی لباس و زیورآلات داشتیم، چون در ابتدا قرار بود یک کار کلاسیک و تاریخی ساخته شود اما با گذشت دو سال از ساخت پروژه تصمیم ادامه ساخت با تکنولوژی تولید مجازی گرفته شد که این تصمیم تاثیراتی هم در کار ما داشت. مثلا اینکه در تولید کار استودیویی محدودیت نورپردازی وجود دارد و رنگ و بافت کار لباس‌ها تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد و من مجبور شدم پالت رنگی‌ام را تغییر و یک‌سری از لباس‌ها هم بازطراحی (redesign) کردم؛ به عنوان نمونه، درجه کهنه‌کاری لباس‌ها و توجه به جزئیات را بیشتر کردم و به‌طورکلی از وقتی بنا شد کار به‌صورت تولید مجازی صورت بگیرد، خیلی چیزها را تغییر دادم. از زمانی که قرار شد نسخه سینمایی کار هم منتشر شود، باز یک‌سری تغییرات دیگر در کار صورت گرفت چون وقتی قرار است فیلم روی پرده سینما نمایش داده شود جزئیات بیشتر به چشم می‌آید و حساسیت‌ها بیشتر می‌شود. فیلم موسی(ع) هم فیلم پرجزئیاتی است، ضمن اینکه ساخت نسخه سینمایی فشردگی بیشتری دارد و بنابراین تیم ما مجبور بود با سرعت و سختی بیشتری کار کند و به همین دلیل ما پیش‌تولید فشرده‌ای (حدود ۶ماه) داشتیم تا کار به جشنواره فیلم فجر برسد.
وی افزود: با وجود همه این سختی و فشردگی‌ها اصلا دوست نداشتم از کیفیت کار بزنم و به‌اصطلاح کوتاه بیایم و در همین‌جا لازم است که از همه بچه‌های گروه طراحی لباس و زیورآلات قدردانی کنم که برای ارائه یک کار قابل دفاع و استاندارد، تلاش شبانه‌روزی کردند. از زمانی هم که قرار شد کار با تولید مجازی پیش برود، ما شکل کارمان کمی تغییر کرد و باید مرتب از کار تست می‌گرفتیم، چک و رتوش می‌کردیم تا به کار ضربه‌ای وارد نشود چون کار استودیویی با کار کلاسیک تفاوت دارد و یکی از ویژگی‌هایی که این فیلم را از سایر آثار تاریخی - مذهبی متمایز می‌کند این است که خیلی از اتفاقات اولین‌بار بود که تجربه می‌شد. غیر از استفاده از تکنولوژی تولید مجازی، در بخش لباس و زیورآلات هم خیلی از اتفاقات برای اولین‌بار بود که تجربه می‌شد؛ درست است که من تجربه کار تاریخی داشتم اما همه آنها کلاسیک بود و از جنس فیلم موسی کلیم‌الله نبود. مثلا استفاده از حجم زیادی از زیورآلات، تاج و اینها که همگی خیلی زمانبر بود. تا پیش از فیلم موسی(ع)، در هیچ پروژه تاریخی - مذهبی دیگری این حجم از زیورآلات با این دقت نظر استفاده نشده بود یا مثلا در بخش ظریف‌دوزی و پرداختن به جزئیات لباس‌ها نیز اتفاقات بی‌سابقه‌ای رخ داده که خروجی آن را روی پرده خواهید دید و من به‌جرات می‌توانم بگویم که این برای اولین‌بار است که در کشورمان چنین لباس‌های فاخر، پُرکار و سنگینی برای یک پروژه سینمایی طراحی شده است. طراحی و ساخت کلاه‌گیس‌ها به‌عهده گروه گریم بود اما طراحی و تزیین آنها به‌عهده بخش طراحی زیورآلات بود که خب نکته حائز اهمیت دیگری است که به ارزش این کار اضافه کرده است، چون تا پیش از این ما تجربه انجام چنین پروژه‌ای در این حد و اندازه نداشتیم که بتوانیم از آن استفاده و به آن رجوع کنیم؛ البته نمونه‌هایی مثل سریال یوسف پیامبر را داشتیم اما آن زمانه با الان خیلی فرق می‌کرد. طراحی لباس کهنه برای برده‌ها هم از دیگر بخش‌های زمانبر و سخت این پروژه بود.
طراح لباس پروژه تاریخی موسی کلیم‌الله با اشاره به اینکه اولین تجربه کاری‌اش در کنار ابراهیم حاتمی‌کیا بوده، توضیح داد: من تا قبل از این با آقای میرباقری که کارگردانان سریال‌های تاریخی- مذهبی معروف هستند، کار کرده بودم و وقتی کار با آقای حاتمی‌کیا به من پیشنهاد شد، کمی جا خوردم که ایشان قرار است وارد چنین حوزه‌ای شوند و خب نکته‌ای که برایم جذاب بود اینکه قرار است یک نگاه جدید یک اثر تاریخی- مذهبی را بسازد. طی همکاری‌ای که با ایشان داشتم متوجه شدم که حاتمی‌کیا اصلا از کلیشه‌های رایج در فیلم‌های تاریخی خوشش نمی‌آید و از آن فراری بودند و این کار را سخت اما دوست‌داشتنی می‌کرد. به‌طورکلی نگاه ایشان خیلی نگاه متفاوتی نسبت‌به ساخت یک اثر تاریخی بود. تنها نکته چالش‌برانگیز همکاری با ایشان این بود که چون قبلا تجربه ساخت کار تاریخی نداشتند ایده‌ای راجع‌به اینکه کار در حوزه طراحی لباس آثار تاریخی چقدر زمانبر است، نداشتند و از لحاظ زمان‌بندی، ما کمی به چالش خوردیم ولی درنهایت توانستیم به راهکاری برسیم که هم کیفیت کار حفظ شود و هم به‌موقع برسد.

در طراحی لباس و زیورآلات کپی و تقلید نکردم
طراح لباس سریال تاریخی مختار با اشاره به اینکه برای طراحی لباس و زیورآلات یک اثر تاریخی - مذهبی هم مثل سایر بخش‌ها باید حتما تحقیق و پژوهش صورت بگیرد بیان کرد: خوشبختانه درباره زمانه تاریخی حضرت موسی(ع) منابع بسیاری اعم از کتاب، عکس و منابع موزه‌ای وجود دارد؛ ضمن اینکه تعداد زیادی فیلم خارجی با این موضوع ساخته شده که از آنها هم می‌شد الهام گرفت؛ بنابراین ما مشکل منابع و مرجع نداشتیم اما مشکل محدودیت در نمایش داشتیم، چون باید لباس‌های مصری‌های آن زمان را که خیلی آزادانه لباس می‌پوشیدند طوری طراحی می‌کردیم که قابل‌نمایش در سینما و تلویزیون کشورمان باشد؛ لذا هم باید تلاش می‌کردیم به واقعیت پایبند باشیم هم به محدودیت‌هایی که در کشورمان داشتیم. باوجوداین همه تلاشمان را کردیم که تصویر نهایی از لحاظ زیبایی‌شناسی، موجه و جذاب باشد؛ چه در بخش طراحی لباس اهالی کاخ، چه برده‌ها و بیرون کاخ. به‌طورکلی در طول کار طراحی لباس سعی کردیم از منابع الهام بگیریم و آنها را با خلاقیت خودمان تلفیق کنیم تا یک اثر ویژه ارائه داده شود. مثلا طوق گردن‌هایی که برای این کار طراحی شده، اصلا شبیه چیزهایی که تا الان طراحی شده، ندارد و کاملا امضای شخصی من را دارد و بهتر است بگویم که من تقریبا همه آنچه را وجود داشت با وفاداری به واقعیت و اصول مصر آن دوران، طراحی کردم، نه کپی یا تقلید. به بیان دیگر، سعی کردم با خلاقیت، روح کار را هم حفظ کنم و امیدوارم موفق شده باشم.
محمدی افزود: بخش زیادی از پارچه‌ها، لباس‌ها و زیورآلات استفاده‌شده در فیلم موسی کلیم‌الله از شهرهای کشور خودمان که من سفر کردم تهیه شده اما به لطف و همکاری آقای رضوی که تهیه‌کننده اثر هستند، من توانستم سفری هم به هند داشته باشم و تعدادی پارچه جذاب و مناسب برای این کار تهیه کردم که خیلی به بهتر و سریع‌تر پیش‌رفتن کار کمک کرد. بخش کوچکی از این پارچه‌ها برای نسخه سینمایی استفاده شد و مابقی هم در فرآیند تولید سریال استفاده می‌شود. به‌عنوان نکته پایانی هم می‌خواستم از تمام همکارانم در تیم طراحی لباس و زیورآلات تشکر و قدردانی کنم که در این مدت خیلی زحمت کشیدند تا کار به سرانجام رسید.
سخن پایانی اینکه فیلم اخیر ابراهیم حاتمی‌کیا، فقط یک روایت تاریخی از زندگی حضرت موسی(ع) نیست، بلکه یک اتفاق جدید در عرصه فیلمسازی کشورمان است که باید به فال نیک گرفت و به دست‌اندرکاران آن خسته نباشید و دست‌مریزاد گفت.