آگاه: بنا بر آنچه از بررسی‌های باستان‌شناسی منطقه به دست آمده، سابقه استقرار جوامع پیش از تاریخ در حوالی آیسک‌سرایان به هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد می‌رسد. سابقه تاریخی سرایان به دوران قبل از اسلام برمی‌گردد و سد تاریخی «زو»  از یادگارهای باقی‌مانده آن دوران است و در دوره اسلامی نیز این منطقه بخشی از ایالت قهستان بوده که در همان نخستین سال‌های حمله اعراب به تصرف سپاه اسلام درآمد. سرایان با آب‌انبارهای فراوان که ۱۴باب آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، لقب سرزمین آب‌انبارها را به خود گرفته و بزرگ‌ترین آب‌انبار، آن آب‌انبار پایین سرایان نام دارد. آب‌انبارها بناهایی عام‌المنفعه‌ای هستند که در مناطق خشک و بیابانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و هنوز برخی از این آب‌انبارها استفاده می‌شود.آب‌انبار کاروانسرای سرایان جزو آب‌انبارهایی است که از سلامت زیادی برخوردار است و آب مصرفی آن از قنات معروف زابر در فصل زمستان تامین و در فصول گرم سال مورداستفاده مردم منطقه قرار می‌گیرد. علاوه‌براین آب‌انبار، پنج آب‌انبار دیگر نیز در شهر سرایان است که هنوز مورداستفاده قرار می‌گیرند.این آب‌انبار در میدان کوثر، در کنار حمام و کاروانسرای سرایان واقع شده و عناصر معماری آن، سردر ورودی، پلکان، پاشیر و مخزن است. سردر ورودی آن دارای طاق جناغی با تزئینات رسمی بندی است و پوشش پلکان به شیوه آهنگ اجرا شده که پس از آن فضای پاشیر و مخزن استوانه‌ای‌شکل بنا، با سقف گنبدی قرار دارد. این بنا مربوط به دوره صفوی است و عمده‌ترین مصالح مورد استفاده در آن آجر است و مهم‌ترین ویژگی اثر، تزئینات آجری به شیوه خفته، راسته و رسمی‌بندی گچی زیر طاق سردر ورودی است.
کاروانسرای سرایان، مسجد جامع سرایان، مقبره تورانشاه، آب انبار کاروانسرا، آب‌انبار کمال آیسک، برج حصار سه قلعه و قلعه قلاع سرایان از جمله آثار ارزشمند و دیدنی برای مسافران نوروزی و گردشگران است. این بنا مربوط به دوره صفویه بوده و عمده‌ترین مصالح مورداستفاده در آن آجر، ملات گچ و ساروج است. «مقبره توران شاه» مربوط به دوره تیموری در حاشیه جنوبی شهر سرایان و در داخل قبرستان قدیمی واقع شده است.
آب‌وهوای این روستاها در بهار و تابستان و اوایل پاییز، مطبوع و دلپذیر و در زمستان‌ها سرد است و چشمه‌سارهای فراوان، آب‌وهوای مساعد و اراضی مستعد، موجبات رونق باغداری و دامداری در این روستاها شده است.