آگاه: این وقت سال که می‌شود یکجورهایی انگار سال در حال تمام‌شدن است و باید رفت سراغ کارنامه سالی که پشت‌سر گذاشتیم. به همین بهانه «آگاه» نگاهی به گزارش آماری از خانه کتاب و ادبیات ایران از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا ۲۸بهمن انداخته و براساس این گزارش، به بررسی وضعیت تالیف و ترجمه در سالی که رو به تمام‌شدن است، پرداخته است.
تالیف در صدر جدول
براساس این گزارش آماری از فروردین سال۱۴۰۳ تا ۲۸بهمن حدود ۹۷هزار و ۵۰۰عنوان کتاب منتشر شده که حدود ۷۰هزار جلد آن تالیفی و ۲۷هزار جلد ترجمه بوده است.
در همین قدم مشخص می‌شود که برخلاف تصور رایجی که گمان می‌شود کتاب‌های ترجمه در بازار نشر از کتب تالیفی بیشترند، تعداد کتاب‌های تالیفی بیشتر است اما نکته مهم این است که بازار کتاب‌های ترجمه رونق بیشتری دارند که بخش زیادی از این رونق به‌خاطر سازوکار تبلیغاتی است که برای برخی از این آثار انجام می‌شود. علاوه‌بر اینکه به قول یکی از مترجمان بنام کشورمان، مقایسه استقبال از آثار ترجمه در مقابل آثار ایرانی دور از انصاف است، زیرا مترجمان معمولا بهترین آثار ادبیات جهان را برای ترجمه انتخاب می‌کنند و طبیعی است که طرفدار بیشتری هم داشته باشند.
درمورد محل چاپ کتاب‌ها هم همین ابتدا لازم است اشاره کنیم که حدود ۶۶هزار اثر از تعداد کل عناوین منتشرشده مربوط‌به استان تهران و مابقی مربوط‌به سایر استان‌هاست. این آمار و ارقام درمورد چاپ اول هم همین‌طور است؛ به این معنی که حدود ۶۰هزار از ۹۷هزار جلد کتاب چاپ‌شده، چاپ‌اولی و مابقی تجدیدچاپی هستند.
کودک و نوجوان پیشتاز است
احتمالا اولین سوالی که برایتان مطرح می‌شود این است که بیشترین کتاب‌ها مربوط به چه حوزه‌ای است؟ براساس گزارش آماری خانه کتاب و ادبیات ایران، حوزه کودک و نوجوان با چاپ ۱۸ هزار عنوان در صدر فهرست آثار چاپ شده در سال۱۴۰۳ قرار دارد و بعد به‌ترتیب کتاب‌های حوزه ادبیات و علوم اجتماعی بیشترین تعداد آثار چاپی را با ارقام ۱۶هزار و ۱۱هزار داشتند.
به نظر می‌رسد دلیل آمار بالای کتب منتشرشده در حوزه کودک و نوجوان، سودآور بودن چاپ کتاب در این حوزه است. در سال‌های اخیر، بازار کتاب کودک و نوجوان رونق بسیاری پیدا کرده و همین رونق، موجب شده تا ناشران جدیدی هم به این بازار بپیوندند. شبهه دیگری که درخصوص کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان مطرح است اینکه اغلب کتاب‌های کودک و نوجوان ترجمه است، درحالی‌که براساس گزارش آماری خانه کتاب، حدود ۱۱هزار عنوان از ۱۸هزار عنوان این کتاب‌ها تالیفی و مابقی ترجمه است و همان گزاره کلی که در ابتدا گفتیم در اینجا هم صدق می‌کند؛ یعنی کتاب تالیفی در حوزه کودک و نوجوان کم نیست ولی بازار و تبلیغات در دست کتاب‌های ترجمه است.
فلسفه و روان‌شناسی، دین، زبان، علوم طبیعی و ریاضیات، علوم عملی، هنر و تاریخ و جغرافیا از سایر دسته‌بندی‌های این گزارش آماری هستند که براساس این گزارش میانگین صفحات همه حوزه ها غیر از حوزه کودک و نوجوان حدود ۲۰۰صفحه است. در حوزه کتاب کودک و نوجوان، میانگین صفحات ۸۳صفحه است.
میانگین قیمت‌ها چقدر است؟
و اما قیمت‌کتاب‌ها؛ گران‌ترین کتاب‌ها با میانگین قیمت ۲۷۳هزارتومان مربوط به حوزه کتاب‌های کمک درسی و ارزان‌ترین مربوط به کتاب‌های دینی با میانگین قیمت ۹۲هزار تومان است.
در این بخش هم مشخص است که به‌دلیل تشویق دانش‌آموزان ازسوی مدارس و معلمان نسبت‌به خرید کتاب‌های کمک درسی ناشران بسیاری وارد این حوزه شدند و این حوزه یکی از سودآورترین بخش‌های نشر کشور شد و قیمت اغلب این کتاب‌ها هم بالاست اما به‌دلیل اصرار برخی مدارس به تهیه این کتاب‌های کمک‌درسی، خانواده‌ها ناچار به خرید آن به هر قیمتی هستند که در بازار باشد. در مورد ارزانی کتاب‌های دینی هم به نظر می‌رسد، این ارزانی ناشی از نوعی سیاست تشویقی دولت برای مطالعه بیشتر کتاب‌های این حوزه است.
نکته دیگر اینکه با اینکه در فضای مجازی دائما کتاب‌های روان‌شناسی و فلسفه و اینها ازسوی بلاگرها تبلیغ می‌شوند اما رقم کتاب‌های چاپ‌شده در این حوزه خیلی زیاد نیست، به‌طوری‌که در ۱۱ماه سال ۱۴۰۳ جمعا ۶۴۶۵جلد کتاب در حوزه فلسفه و روان‌شناسی منتشر شده است.
گول تبلیغات را نخورید!
نتیجه کلی‌ای که از این گزارش می‌توان گرفت، اینکه، کتاب‌هایی که در پیشخوان کتابفروشی‌ها یا در پیج‌های اینستاگرامی می‌بینیم نشان‌دهنده فضای کلی بازار نشر نیستند. مورد دیگر اینکه، دلیل پایین بودن سرانه مطالعه و مانوس نبودن ایرانیان با کتاب به دلیل نبودن کتاب نیست و به شاخص‌های دیگری ازجمله کیفیت آثار، نبود اطلاع‌رسانی و تبلیغات درست، عدم فرهنگ‌سازی تشویق کردن به مطالعه ازسوی تمامی نهادها از آموزش‌وپرورش تا خانواده، قیمت بالای برخی کتب و... برمی‌گردد.
سرانه مطالعه از ۱۲ تا ۴۰ دقیقه متغیر است
حالا که صحبت از سرانه مطالعه شد بد نیست در پایان سری هم به آخرین آمار سرانه مطالعه که ازسوی ابراهیم حیدری، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ارائه شده، بزنیم.
حیدری در آخرین روز دی سال جاری گفت: براساس نظر مراجع مختلف، سرانه مطالعه از ۱۲ تا ۴۰دقیقه متغیر است. وی با بیان اینکه کتاب هنوز علاقه‌مندان خودش را دارد، افزود: البته همپای سایر حوزه‌ها این بخش هم با کاهش‌هایی روبه‌رو شده است.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران با اشاره به سرانه مطالعه در کشور اعلام کرد: ازسوی مراجع مختلف آمارهای متفاوتی ارائه می‌شود؛ بنابر پژوهش‌های انجام‌شده، سرانه مطالعه ۱۲دقیقه است، درحالی‌که مرکز آمار این سرانه را دودقیقه ارزیابی کرده و از سوی دیگر، این رقم ۳۰ یا ۴۰دقیقه عنوان می‌شود. سرانه مطالعه فقط محدود به کتاب نیست و در کنار دیگر حوزه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. شاخص‌ها متفاوت است و بعضی پادکست‌ها را هم در زمره کتابخوانی می‌دانند و برخی نیز آثار سمعی و بصری حوزه نابینایان و ناشنوایان را در این حوزه قرار می‌دهند. حیدری باتوجه‌به شمارگان کتاب اعلام کرد: براساس شمارگان کتاب، درحال‌حاضر با کاهش روبه‌رو هستیم که دلایل مختلفی دارد که ازجمله آنها، شرایط اقتصادی و شکل‌گیری فناوری‌های نوین است.
به‌عنوان نکته پایانی اینکه، امیدواریم در سال جدید سیاست‌های نهادهای دولتی- فرهنگی به شیوه‌ای باشد که کمیت جای کیفیت را نگیرد و دولتمردان آمار و ارقام را به‌عنوان دستاورد مطرح نکنند، بلکه خبر از رشد آمار خرید کتاب و افزایش سرانه مطالعه دهند، حتی اگر کتاب‌های کمی چاپ شود.
نظر شما