آگاه: اظهاراتی که بعد از ۲۴۱ روز همچنان موضوعیت دارد و با خودکشی نرگس محمدپور، رزیدنت سال چهارم رشته زنان در شهر تبریز از خاطره جمعی مردم و جامعه پزشکی بازیابی می‌شود. این در حالی است که برای پیشگیری از این سلسله اتفاقات که دست کم ماهی یک‌بار نمونه‌ای از آن رسانه‌ای می‌شود، برنامه‌ای برای بازخوانی در مجموعه بهداشت‌ودرمان کشور وجود ندارد و تمام برنامه‌های ظفرقندی و تیمش در این رابطه به تشکیل کارگروه سلامت‌روان دستیاران منتهی شده و در مورد شرایط و مقررات تحمیلی طاقت‌فرسای مورد اشاره وزیر بهداشت هیچ تعدیل یا اصلاحی به وجود نیامده است. گفتنی است درحال‌ حاضر مجموعه بهداشت‌ودرمان کشور در زمینه مدیریت منابع انسانی با سرخوردگی شغلی منجر به خودکشی یا ترک شغل از طرفی و مهاجرت کادر درمان از سوی دیگر مواجه است. این در حالی است که ظرفیت‌های آموزشی این وزارتخانه با تمام ظرفیت نیروهای کیفی تربیت می‌کنند، اما مجموعه اجرایی آن در مهندسی نگه‌داشت آنها ضعیف عمل می‌کند. علاوه‌بر این بررسی‌ها نشان می‌دهد در سه‌سال گذشته آمار خودکشی در جامعه پزشکی ۳. ۱ تا ۵ برابر افزایش پیدا کرده است. به‌طوری که در جمعیت رزیدنت‌ها، سالانه به‌طور متوسط ۱۳خودکشی منجر به مرگ گزارش می‌شود.

شرایط کادر پزشکی و درمانی در سال‌های اخیر باعث شده ورود به رشته پزشکی برای داوطلبان کنکور فقط در یک‌صورت صرفه مادی و معنوی داشته باشد و آن هم این است که داوطلبین برای ورود به این رشته راهبرد شخصی داشته باشند، وگرنه مدیریت منابع انسانی در وزارت بهداشت‌ودرمان و آموزش پزشکی برنامه مدونی ندارد.
به‌طوری که این ناکارآمدی کار را به آنجا کشانده که بخش قابل‌توجهی از نیروی انسانی و کادر درمان راهی بیمارستان‌های کشورهای حاشیه خلیج فارس و سایر کشورها می‌شوند و از سوی دیگر بخش دیگری قید تحصیلات تخصصی خود در این زمینه را می‌زنند و هر کاری می‌کنند غیر از حضور در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و رانندگی تاکسی‌های اینترنتی را به مشغولیت در رشته‌های تخصصی خود ترجیح می‌دهند. در این بین خودکشی کادر درمان و به ویژه دستیاران پزشکی به دلایل مختلف از جمله فشار کاری و بهره‌کشی شغلی دیگر از آن حرف‌ها است که هیچ جور نمی‌شود آن را ماست‌مالی کرد.
از طرفی در میان دولت‌مردان دولت چهاردهم افرادی مانند عبدالناصر همتی کم نیستند که به شرایط موجود در حوزه کاری خود معترض بودند و بعد از اینکه در همان حوزه مسئولیت گرفتند، علاوه‌بر اینکه از جرگه منتقدین فاصله گرفتند بلکه کاری هم برای رفع کاستی‌هایی که به آن اشراف داشتند، انجام ندادند. از محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت به عنوان دومین نمونه از این جنس مدیران دولتی می‌توان نام برد. وی که پیش از انتصاب به وزارت در واکنش به خودکشی پرستو بخشی، متخصص ۳۵ ساله قلب در بیمارستان ابن‌سینا در شهرستان دلفان، در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشته بود: «فشار و استرس روحی، جسمی و معیشتی بر پزشکان جوان، طرحی و دستیاران به مرز هشدار رسیده است. بی‌توجهی مسئولین به شرایط و مقررات تحمیلی و طاقت‌فرسای موجود، علت عمده افزایش ناامیدی، خودکشی و مهاجرت عزیزان جامعه پزشکی ایران است.» حالا در مقام یک مسئول در برابر شرایط موجود تنها اقدام مشخص وزارت متبوعش تشکیل چند جلسه از کارگروه سلامت‌روان دستیاران با اولویت پیشگیری از خودکشی بوده است که سابقه آن هم به قبل از سال ۱۴۰۳ باز می‌گردد. به بیان دیگر از بین تمام راه‌های پیشگیری از خودکشی کادر درمان، بخشی که مربوط به سلامت‌روان آنها بوده مورد توجه قرار گرفته و بخش مربوط به فشار کاری و شیفت‌های تحمیلی در ازای حقوق و مزایای ناچیز به‌دست فراموشی سپرده شده است.در گزارش این کارگروه که دی‌ماه سال گذشته و به دنبال سه خودکشی منجر فوت کادر درمان فعالیت آن وارد فاز تازه‌ای شد، آمده است: قطعاً خودکشی مسأله‌ای چندعاملی است که عوامل مختلفی در بروز آن مؤثر است. حتی این عوامل ممکن است خارج از حوزه وزارت بهداشت باشد، اما سعی‌شده تا آنچه در وزارت بهداشت، در راستای کاهش خودکشی دستیاران امکان‌پذیر است انجام و تعاملات خارج از سازمان نیز مدنظر قرار گیرد. هدف از تشکیل این کارگروه کمک به بهبود سلامت و شناسایی عوامل خطرآمیز قابل پیشگیری در زمینه خودکشی دستیاران است. پنج معاونت مختلف از مجموعه وزارت بهداشت شامل آموزشی، فرهنگی و دانشجویی، توسعه، درمان و بهداشت باید در راستای بهبود شرایط دستیاران همکاری نزدیکی داشته باشند. همچنین طبق خروجی جلسات کارگروه سلامت‌روان دستیاران مقرر شد غربالگری برای شناسایی دستیاران با ریسک بالا، اصلاح آیین‌نامه دستیاری و تعاملات درون بخش‌ها بین رسته‌های مختلف کادر درمان، بهبود شرایط معیشتی، اصلاح حجم کاری دستیاران و اصلاح تعهدات و شرایط کاری پس از فارغ‌التحصیلی توسط معاونت‌های ذیربط پیگیری شود.

خودکشی فرآیندی
باقری لنکرانی، وزیر اسبق بهداشت باتوجه به افزایش نگرانی‌ها نسبت به فشارهای روانی دستیاران تخصصی پزشکی که منجر به خودکشی آنان می‌شود، گفت: براساس تحقیقاتی که در یکی از مراکز آموزشی درمانی شهر شیراز انجام شده، اقدام به خودکشی در میان دستیاران پزشکی اغلب یک تصمیم ناگهانی نیست؛ بلکه نتیجه فرایندی بلندمدت شامل فرسودگی شغلی، افسردگی و فشارهای متعدد روانی است. یکی از یافته‌های مهم این تحقیق نشان می‌دهد که ضربه نهایی که فرد را به مرز اقدام به خودکشی می‌رساند، معمولاً بازخواست یا تنبیه غیرمنتظره از سوی افرادی است که انتظار حمایت از آنان می‌رود. وی افزود: یکی از انتقادات مطرح‌شده از سوی برخی اساتید و کارشناسان حوزه آموزش پزشکی این است که در مواجهه با خطاهای پزشکی، تمام مسئولیت‌ها بر دوش دستیاران گذاشته می‌شود و حمایتی درخور از آن‌ها صورت نمی‌گیرد. همچنین، عدم توجه به شرایط سخت‌کاری، ساعات طولانی شیفت، کمبود امکانات و تأخیر در پرداخت‌های مالی، از جمله مشکلاتی است که به نارضایتی و آسیب روانی در میان فراگیران پزشکی دامن می‌زنند.
لنکرانی تاکید کرد که برخوردهای ناعادلانه و تنبیهی، بدون درنظرگرفتن عوامل زمینه‌ساز، می‌تواند به تشدید بحران سلامت‌روان دستیاران بیانجامد. در همین راستا، تجدیدنظر در شیوه مدیریت آموزشی، اصلاح روند بازخواست‌ها، بهبود شرایط کاری و تضمین حقوق اولیه دستیاران از جمله اقداماتی است که می‌تواند در کاهش این معضل مؤثر واقع شود.
وزیر اسبق بهداشت تصریح کرد: آنچه ضروری به نظر می‌رسد، مسئولیت‌پذیری بیشتر مدیران و اساتید در قبال سلامت‌روانی و حرفه‌ای فراگیران و ایجاد فضای انسانی‌تر و حمایتی‌تر در محیط‌های آموزشی درمانی است. لنکرانی با ابراز تأسف از تفسیر نادرست مفهوم مدیریت قوی در برخی مراکز آموزشی، تأکید کرد: متأسفم که گاهی مدیریت قوی به اشتباه با برخورد قاطعانه و سخت‌گیرانه با دستیاران ترجمه می‌شود. این رویکرد را نه‌تنها مؤثر نمی‌دانم، بلکه آن را نادرست می‌بینم. وی با اشاره به تجربه ۹ ساله خود در مدیریت گروه داخلی یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، متذکر شد: در این مدت حتی مواردی وجود داشت که ناگزیر به اخراج یک دستیار شدیم، اما همواره تلاش کردیم کرامت انسانی حفظ شود و دستیار احساس کند در کنار او ‌ایستاده‌ایم، نه در برابر او.
وزیر اسبق بهداشت با اشاره به خودکشی مجدد یک دستیار پزشکی در غرب کشور گفت: مسئله سلامت‌روان دستیاران پزشکی یکی از موضوعات داغ محافل علمی و پزشکی کشور است. وی ادامه داد: این پدیده نگران‌کننده تنها به کشور ما محدود نمی‌شود، آمارهای جهانی نیز نشان می‌دهند که دستیاران پزشکی یکی از گروه‌هایی هستند که بالاترین نرخ خودکشی در میان دانش‌آموختگان علوم پزشکی را به خود اختصاص داده‌اند. سالانه تعدادی از این افراد، در نتیجه فشارها و فرسودگی‌های دوره دستیاری، اقدام به خودکشی می‌کنند که در برخی موارد متأسفانه منجر به فوت و در بسیاری از موارد نیز به آسیب‌های جدی روانی و جسمی می‌انجامد. 
وزیر اسبق بهداشت اظهار داشت: با وجود اینکه معاونت آموزشی وزارت بهداشت اقدامات مثبتی از جمله تاکید بر غربالگری سلامت‌روان دستیاران و تشکیل کمیته‌های تخصصی را آغاز کرده است، به‌نظر می‌رسد که انجام اقدامات ساختاری و حمایتی بیشتری از سوی مدیران گروه‌ها و مسئولان آموزشی ضروری است.
این اظهارات در حالی بیان می‌شوند نرگس محمدپور سال آخر رشته زنان و زایمان و مشغول خدمت در یک بیمارستان در شهر تبریز در شیفت اورژانسی، با مادر بارداری مواجه شد که سابقه تومور مغزی داشت و در حین معاینه دچار تشنج شده بود. در شرایطی بحرانی، با افت شدید قلب جنین، وی با تصمیمی سریع و حیاتی، جان نوزاد را با انجام سزارین نجات داد. اما همین پرونده، با صدور رأی دیه‌ای سنگین، به کابوسی برای رزیدنتی تبدیل شد که طبق قانون، نباید بار کامل مسئولیت یک پرونده را بر دوش می‌کشید. طبق گفته‌های همکاران این رزیدنت زنان، پرونده CP (نوزاد با نقص فلج مغزی) داشته که دیه بیمار از بیمه مسئولیت و تمام دارایی پزشک بیشتر بوده و در نهایت وی به دلیل فشار روانی ناشی از آن خودکشی کرده است!
 

پزشکی در ایران بیمار است
گفتنی است از عمر سال جدید ۲۰ روز نگذشته که تاکنون مرگ ۶ پزشک و رزیدنت پزشکی گزارش شده که یا خودکشی کردند یا بر اثر شدت فشار کاری زیاد در شیفت‌کاری جان باختند. ساناز صادقی، پرستار بیمارستان مدنی کرج، حامد حسن‌پور، پزشک عمومی در زاهدان‌، مرجان ولی‌الله‌زاده، دکترای حرفه‌ای پزشکی در تهران، نرگس محمدپور، دانشجوی ترم آخر رزیدنتی زنان در تبریز، حامد بیات، دکترای حرفه‌ای پزشکی در شیراز و فریدون صالحی، فوق تخصص جراحی پلاستیک در تبریز از جمله آنها بودند.
طبق آمار منتشر شده از سوی رصدخانه مهاجرت، ۷۴ درصد از پزشکان و پرستاران تا تابستان ۱۴۰۱ تمایل به مهاجرت از کشور داشته‌اند. همانطور که ۴ هزار پزشک طی سال گذشته از ایران مهاجرت کردند. این میزان به‌قدری قابل‌توجه است که در آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت، اشاره شده با وجود ۸ هزار پزشک جراح ایرانی در آمریکا، کشورمان هفتمین رتبه را در خصوص پزشکان با ملیت متفاوت از مبدأ دارد.
تمام اتفاقاتی که در این گزارش از آن‌ها یاد شد در حالی بروز پیدا کرده‌اند که کمتر از دو ماه از هشدار شهرام یزدانی، مشاور آموزشی رئیس‌جمهور در مورد شیوع افکار خودکشی در بین دستیاران پزشکی می‌گذرد. وی اوایل اسفند سال گذشته گفت: یک‌سوم دستیاران حاضر در یک تحقیق افکار خودکشی دارند.
رئیس مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش علوم پزشکی اظهار کرد: حال پزشکی در کشور ما خوب نیست. ما مطالعه‌ای بر روی ۳۵۰ نفر از دستیاران پزشکی در شهر تهران انجام دادیم. بر اساس این مطالعه، ۶۵ درصد دستیاران ما افسردگی دارند؛ ۲۵درصد از آن‌ها افسردگی شدید دارند، ۶۰ درصد اضطراب دارند و ۱۶ درصد از افرادی که اضطراب دارند، دارای اضطراب شدید هستند. شهرام یزدانی در مورد شیوع افکار خودکشی در بین دستیاران پزشکی گفت: یک‌سوم دستیاران که در این مطالعه بررسی شدند؛ افکار خودکشی دارند و ۱۰ درصد این افکار خودکشی خطرناک است.
مشاور رئیس‌جمهور با اشاره به مطالعه دیگری که در مورد افکار خودکشی در مشاغل مختلف در ایران انجام شده، توضیح داد: بر اساس این مطالعه، میزان افکار خودکشی در پزشکان ۲.۷ برابر میانگین افکار خودکشی در سایر مشاغل جامعه و کم‌ترین آن مربوط به معماری بود. وی اظهار کرد: حال جامعه پزشکی ما خوب نیست؛ بنابراین هر سیاستی که بخواهد فشار را بر این جامعه بیشتر کند، اشتباه است. اول باید حال این جامعه خوب شود. سیاست‌های دستوری توزیعی اشتباه است. اگر بخواهیم با سیاست دستوری افراد را به مناطق محروم و شهرستان بفرستیم، درست نیست. رئیس مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش علوم پزشکی با بیان این‌که یک چارچوب انگیزشی خوب می‌تواند سبب شود که توزیع اتفاق افتاد، گفت: بحث دیگر بومی‌گزینی است. من با هرگونه سهمیه موافقم به شرط این‌که شرایط برای زندگی فرد مهیا شود. علاوه‌بر این گردش کار بیمارستان‌های آموزشی ما نباید وابسته به وجود رزیدنت باشد. باید گردش کار تضمین‌شده داشته باشیم و دانشجوی رزیدنت آنجا کار یاد بگیرند. اینکه تنها دانشجویان دستیاری فعالیت کنند، اشتباه است و باعث بار زیادی بر روی آنها می‌شود. درحال حاضر بررسی نشان داده که ۹۳ درصد از دستیاران در این شرایط کاری بریده (frustrated) بودند.

سال جدید برای پرستاران چگونه رقم خواهد خورد؟
سال گذشته برای جامعه پرستاری کشور، سال پر فراز و نشیبی بود و ما شاهد اعتراض‌هایی از جنس معیشت پرستاران بودیم.
جامعه پرستاری در خط مقدم خدمت به بیماران قرار دارد و از همین رو، بیشترین اصطکاک و چالش نیز متوجه نیروهای پرستاری است که در بالین خدمت می‌کنند. در سال گذشته شاهد بودیم که شرایط سخت حرفه و کار پرستاری، باعث شد تا اعتراض‌هایی از سوی پرستاران در مراکز درمانی کشور صورت بگیرد که خواستار بهبود وضعیت شغلی خود بودند. انباشت مطالبات، اضافه‌کاری‌های اجباری، کمبود نیرو و…، از جمله چالش‌های حرفه پرستاری در کشور است که پرستاران را درگیر خود ساخته و در نتیجه آن، شاهد ترک کار، مهاجرت و تغییر شغل پرستاران بوده‌ایم.
عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت، با عنوان این مطلب که اتفاقات حوزه پرستاری در سال گذشته جدا از اتفاقات کشور نبود، گفت: وظیفه ما در حوزه پرستاری در دو بخش کلی قابل تعریف است. بخش اول خدماتی که به عنوان معاونت پرستاری وظیفه داریم در قبال مردم انجام بدهیم که این مهم‌ترین رسالت ما است. بخش دوم مربوط به همکاران پرستار است که ارائه دهنده خدمت به مردم و بیماران هستند.
وی به تعرفه‌های پرستاری اشاره کرد و گفت: سال ۱۴۰۳، علاوه‌بر رشد ریالی ضریب تعرفه پرستاری که تقریباً نزدیک به ۵۰ درصد رشد کرد و از ۲۰ هزار تومان به ۳۰ هزار و ۲۰۰ تومان رسید، تقریباً ۱۵ تا ۲۰ درصد هم در ارزش نسبی خدمات رشد داشتیم. بنابراین به شکل تجمعی تقریباً یک رشد ۷۰ درصدی را در تعرفه‌های پرستاری داشتیم که نسبت به سال قبل از آن، گامی به سمت جلو بوده است. اتفاق بهتر دیگر نیز این بود که تعرفه پرستاری را در سرانه سلامت قرار دادیم و اصطلاحاً پایدار شد و جای پای خودش را در بودجه کشور باز کرد.
معاون پرستاری وزارت بهداشت، در واکنش به اعتراض‌های پرستاری در سال گذشته، افزود: با توجه به شرایط اقتصادی کشور، متأسفانه در سال گذشته عقب‌ماندگی و معوقات در پرداخت‌ها بسیار زیاد بود. همزمان دوره انتقالی دولت هم بود که شاید این موضوع را تشدید کرد. در یک سال گذشته تجمعات و اعتصاباتی داشتیم که در تاریخ پرستاری کشور کمتر دیده بودیم.
عبادی گفت: اعتراض‌های پرستاران منجر به این شد که اقداماتی که از سال ۱۴۰۲ آغاز کرده بودیم، شتاب بیشتری بگیرد و در نهایت در ۸ آبان، مصوبه شورای حقوق و دستمزد را داشتیم که فرمول اضافه‌کار برای گروه جامعه پرستاری و مشمولان قانون ارتقا بهره‌وری اصلاح شد. این فرمول کمک کرد که میزان پرداختی تقریباً نزدیک به ۲.۵ برابر افزایش پیدا کند و از آن بهتر اینکه این مابه‌التفاوت در بودجه عمومی پیش‌بینی شد. وی ادامه داد: این میزان بودجه برای ۵ ماه آخر سال ۱۴۰۳ تقریباً ۳.۲ همت نیاز بود و برای سال جدید پیش‌بینی می‌شود با توجه به ضریب رشد و حقوق، در هر ماه به ۱.۲ همت مورد نیاز خواهد بود و در مجموع برای افزایش اضافه‌کاری پرستاران به حدود ۱۵ همت اعتبار در بودجه عمومی نیاز هست که در بودجه دانشگاه‌های علوم پزشکی پیش‌بینی‌ شده، به این ترتیب هم این فشار از دوش دانشگاه‌ها کمتر خواهد شد و هم انگیزه‌ای به همکاران پرستار خواهد بود که با دلگرمی بیشتری کار کنند. عبادی به اقدامات حوزه پرستاری در سال ۱۴۰۴ اشاره کرد و گفت: برای ۱۴۰۴ هم اتفاقات خوبی می‌افتد، به‌طوری که هم افزایش ضریب ریالی خواهیم داشت و هم اینکه بر اساس گزارش‌هایی که از دبیرخانه شورای عالی بیمه به من رسیده و امیدوارم تداوم داشته باشد و مصوبه هیأت دولت را بگیرد، در ارزش‌های نسبی خدمات هم رشد نسبتاً خوبی خواهیم داشت، ضمن اینکه بسته‌های خدمتی و شرح کدها هم ارتقا پیدا خواهد کرد. وی در همین ارتباط ادامه داد: در سال گذشته تقریبا میانگین پرداخت تعرفه در کشور ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان بوده است. سال جدید اگر با فرض اینکه رشد ۵۰ درصدی داشته باشیم، به حدود ۱۰ میلیون تومان خواهد رسید. عبادی با عنوان این مطلب که پرداختی پرستاران بر اساس میزان خدمت آنها خواهد بود، افزود: در عین حال «دستورالعمل بازتوزیع» در حال اصلاح است.
معاون پرستاری وزارت بهداشت، به موضوع مالیات پرداختی پرستاران اشاره کرد که محل اعتراض است و گفت: درباره نیروهایی که تازه کار هستند چون دریافتی آنها پایین است، به سقف مالیات نمی‌رسند اما برای پرستاران با ۱۰ تا ۲۰ سال سابقه کار، میانگین مالیات ۲۰ درصد و حتی تا ۳۵ درصد هم ممکن است، برسد. البته پیشنهاد این بود که میزان مالیات یک درصد ثابت باشد، به‌طوری که ما عدد ۱۰ درصد ثابت و در مناطق کم‌برخوردار ۵ درصد را پیشنهاد دادیم که متأسفانه تصویب نشد.