آگاه: این موضوع منجر به بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی در استان سیستان و بلوچستان شده و روابط دیپلماتیک دو کشور را تحت تاثیر قرار داده است. در این گزارش، به بررسی آخرین وضعیت حق‌آبه هیرمند، مواضع و اقدامات مسئولان ایرانی و طالبان و پیامدهای ناشی از آن می‌پردازیم. در سال‌های اخیر، مسئله حق‌آبه ایران از رود هیرمند به یکی از چالش‌های جدی در روابط ایران و افغانستان تبدیل شده است. این موضوع نه‌تنها تاثیرات زیست‌محیطی و اجتماعی گسترده‌ای در منطقه سیستان و بلوچستان داشته، بلکه به یک مسئله دیپلماتیک میان تهران و کابل بدل شده است.
معاهده حق‌آبه هیرمند در سال ۱۳۵۱ میان ایران و افغانستان به امضا رسید. بر اساس این معاهده، افغانستان متعهد شد سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب از رود هیرمند به ایران تحویل دهد. این معاهده شامل ۱۲ ماده و دو پروتکل ضمیمه است که در کابل به امضا رسید. با این حال، اجرای این معاهده همواره با چالش‌هایی مواجه بوده است.
مواضع و اقدامات ایران
مقامات ایرانی بارها بر لزوم اجرای کامل معاهده تاکید کرده‌اند. وزیر نیرو، علی‌اکبر محرابیان، اعلام کرده است که ایران ذره‌ای از حق خود درباره حق‌آبه هیرمند کوتاه نخواهد آمد و اقدامات لازم برای تامین آب انجام می‌دهد. وی همچنین به انتقال آب از آبخوان دشت تهلاب به‌عنوان یکی از راهکارهای تامین آب در سیستان و بلوچستان اشاره کرده است.
سخنگوی صنعت آب ایران نیز اظهار کرده است که ورودی آب از افغانستان به ایران صفر است و طالبان تاکنون حق‌آبه ایران را پرداخت نکرده‌اند. وی تاکید کرده است که تلاش‌های دیپلماتیک با همکاری وزارت امور خارجه برای دریافت حق‌آبه ادامه دارد. رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، نیز اعلام کرده است که تیمی از ایران و افغانستان برای حل‌وفصل مسئله حق‌آبه هیرمند وارد مذاکره شده‌اند. وی بر اهمیت توجه به استان سیستان و بلوچستان و رفع مشکلات آن تأکید کرده است.
مواضع و اقدامات طالبان
طالبان اعلام کرده‌اند که به معاهده هیرمند پایبند هستند، اما به دلیل خشکسالی و کمبود آب، امکان تامین کامل حق‌آبه ایران وجود ندارد. عباس استانکزی، معاون سیاسی وزیر خارجه طالبان، اظهار داشته که ایران در ۴۰ سال گذشته بیش از سهم خود از رود هیرمند آب برداشت کرده است. با این حال، مقامات ایرانی این ادعاها را رد کرده و تاکید کرده‌اند که سیلاب‌ها به‌جای حق‌آبه به ایران رسیده‌اند و این موضوع را نمی‌توان به‌عنوان اجرای معاهده تلقی کرد. فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، اظهار کرده است که طالبان هنوز حق‌آبه ایران از هیرمند را نداده‌اند و ادعاهای آنان درباره دادن حق‌آبه نادرست است.
پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی
کاهش ورود آب هیرمند به ایران منجر به خشک شدن تالاب بین‌المللی هامون شده است. این تالاب که از سه بخش «هامون پوزک»، «هامون صابری» و «هامون هیرمند» تشکیل شده، نقش حیاتی در اکوسیستم منطقه سیستان و بلوچستان دارد. خشک شدن این تالاب تاثیرات منفی بر زندگی مردم منطقه، کشاورزی و دامداری داشته است. در پی بحران آب، تجمعات اعتراضی در سیستان و بلوچستان برگزار شده است. در یکی از این تجمعات در پایانه مرزی میلک، مردم نسبت به کوتاهی مسئولان افغانستانی در رهاسازی آب هیرمند اعتراض کردند. معاون امنیتی وزارت کشور اعلام کرده است که موضوع حق‌آبه ایران از رود هیرمند از مسیر مذاکره و گفت‌وگو با مسئولان افغانستانی در حال حل شدن است و هرگونه اقدام خارج از این مسیر، اخلال در روند تحقق این حق قانونی خواهد بود.
راهکارهای پیشنهادی
کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که ایران از ابزارهای حقوقی بین‌المللی برای پیگیری حقوق خود استفاده کند. همچنین، دیپلماسی محلی و مذاکرات مستقیم با مقامات طالبان می‌تواند به حل این مسئله کمک کند. وزیر نیرو نیز اعلام کرده است که در صورت عدم پایبندی طالبان به معاهده، ایران از ابزارهای قانونی و حقوقی استفاده خواهد کرد.
در همین راستا، ایران و افغانستان تفاهم‌نامه‌هایی در زمینه همکاری‌های اقتصادی و تجاری امضا کرده‌اند که می‌تواند زمینه‌ساز تعاملات بیشتر و حل مسائل مشترک ازجمله حق‌آبه هیرمند باشد. این تفاهم‌نامه‌ها شامل همکاری در زمینه‌های حمل‌ونقل، هواپیمایی، ذوب‌آهن و مناطق آزاد می‌شود. با توجه به اهمیت موضوع، ادامه مذاکرات و یافتن راه‌حل‌های مشترک برای تامین حق‌آبه ایران از رود هیرمند ضروری است. همکاری‌های اقتصادی و دیپلماتیک می‌تواند نقش مؤثری در حل این مسئله ایفا کند.
نظر شما