آگاه: این مرگ خاموش نتیجه عادتی مرگبار و قوانینی است که به‌طور کامل اجرا نمی‌شوند تا مصرف دخانیات روزبه‌روز افزایش یابد. این بحران ملی بخشی از یک تراژدی جهانی است:
سالانه بیش از هشت میلیون نفر در سراسر جهان جان خود را بر اثر مصرف دخانیات از دست می‌دهند. وقت آن است که فکری فوری و جدی برای مهار این فاجعه خاموش کرد. مطالعات علمی فراوانی اثبات کرده‌اند که مصرف سیگار و دیگر محصولات دخانی، عامل اصلی بیماری‌های مزمنی مانند سرطان‌های ریه، بیماری‌های قلبی - عروقی، بیماری‌های مزمن تنفسی، سکته‌های مغزی و حتی مشکلات متابولیکی و اختلالات روانی است.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) مصرف دخانیات را به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین عوامل مرگ‌ومیر قابل‌پیشگیری در جهان معرفی کرده است. هرساله بیش از هشت میلیون نفر در جهان جان خود را به دلیل مصرف یا مواجهه با دود دخانیات از دست می‌دهند، این معضل نه‌تنها سلامت فرد را تهدید می‌کند بلکه بار سنگینی بر نظام‌های بهداشتی و اقتصادی کشورهای مختلف تحمیل می‌کند. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و مصرف دخانیات در کشورمان به یک چالش جدی تبدیل شده است. دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اعلام آماری تکان‌دهنده بیان کرده است که سالانه بالغ بر ۱۴۰هزار میلیارد ریال هزینه‌های ناشی از درمان بیماری‌های مرتبط با مصرف سیگار و دیگر محصولات دخانی به شبکه بهداشت و درمان کشور تحمیل می‌شود.
این هزینه‌های هنگفت نه‌تنها فشار مالی بر منابع محدود سلامت کشور وارد می‌کند بلکه مانع از تخصیص منابع لازم به سایر بخش‌های حیاتی مراقبت‌های بهداشتی و پیشگیری می‌شود علاوه بر هزینه‌های درمان، مصرف دخانیات اثرات غیرمستقیمی مانند کاهش بهره‌وری، افزایش غیبت‌های کاری، ازکارافتادگی زودرس و در نهایت کاهش کیفیت زندگی میلیون‌ها نفر می‌شود که این موارد در نهایت به معنای کاهش سرمایه انسانی و اقتصادی کشور است. پیامدهای سلامت ناشی از مصرف دخانیات بسیار تلخ است. بر اساس آمارهای موجود سیگار بیشترین سهم بروز سرطان را در ایران دارد و حدود یک‌سوم بروز سرطان‌ها در ایران وابسته به مصرف دخانیات است. همچنین بر اساس اعلام دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات به‌طور متوسط ۶۰ درصد موارد سرطان ریه در کشور مستقیما به مصرف سیگار مربوط می‌شود و ۲۰ درصد از افراد مبتلا به سرطان ریه کسانی هستند که خود سیگاری نیستند اما در معرض دود دست‌دوم سیگار قرار داشته‌اند؛ مانند افرادی که در خانه یا محیط کار کنار سیگاری‌ها حضور دارند.
اعتیاد به سیگار حتی با یک بار مصرف
همچنین بر اساس اعلام شالبافان، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، بیش از ۳۰ درصد افرادی که تنها یک‌بار سیگار مصرف می‌کنند، در ادامه به مصرف‌کننده دائمی تبدیل می‌شوند. این وابستگی نه‌تنها منجر به آسیب‌های جسمی بلکه باعث افت کیفیت زندگی و اثرات روانی و کاهش طول عمر افراد نیز می‌شود. وی افزود: «نوجوان یا جوانی که وارد چرخه مصرف دخانیات می‌شود، معمولا با تنش‌ها و چالش‌های عاطفی و ارتباطی در خانواده مواجه می‌شود، این تنش‌ها می‌توانند به شکل‌گیری الگوهای رفتاری ناسالم و کاهش انسجام خانوادگی منجر شوند. مصرف دخانیات می‌تواند درمان برخی اختلالات روانی رایج مانند اضطراب و افسردگی را دچار اختلال کند، از یک سو تاثیر فیزیولوژیک نیکوتین بر سیستم عصبی مرکزی می‌تواند روند بهبودی را کند سازد و از سوی دیگر مصرف دخانیات در برخی موارد باعث تغییر در اثربخشی داروهای روان‌پزشکی می‌شود؛ به‌طوری که ممکن است میزان جذب یا تاثیرگذاری داروها تحت‌الشعاع قرار گیرد و روند درمان را پیچیده‌تر کند.»
۱۵ درصد ایرانی‌ها سیگاری هستند
مصرف دخانیات به‌ویژه سیگار پدیده‌ای است که همچنان در حال گسترش است و تهدیدی جدی برای سلامت جامعه محسوب می‌شود. بر اساس اعلام مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ، حدود ۱۵ درصد از جمعیت ایران سیگاری هستند. بر اساس این آمارها بین ۲۰ تا ۲۲ درصد مردان و چهار تا پنج درصد زنان به‌طور مستمر مصرف دخانیات دارند. این نسبت به‌خودی‌خود نگران‌کننده است اما مسئله زمانی بغرنج‌تر می‌شود که بدانیم میزان رشد مصرف سیگار در کشور به طرز روزافزونی در حال افزایش است.
زنگ خطر افزایش سیگاری‌ها بین زنان جوان
بر اساس آمارهای منتشرشده و اظهارات مقامات وزارت بهداشت، این افزایش در گروه سنی جوانان بیش از سایرین و در زنان بیش از مردان بوده است. به‌طوری که بر اساس اعلام دبیرخانه کنترل کشوری دخانیات میزان مصرف محصولات دخانی میان زنان و مردان ۱۸ تا ۲۴ ساله به ترتیب ۹۰ و ۳۴ درصد افزایش یافته است و بررسی آمار و ارقام مصرف محصولات دخانی نشان می‌دهد که جنسیت مصرف محصولات دخانی در حال تمایل به سمت زنان است؛ چرا که میزان مصرف محصولات دخانی میان مردان به میزان سه درصد و میان زنان بالای ۱۸ سال به میزان ۱۱ درصد افزایش یافته است.
ترفندهای جذب صنایع دخانی
مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، معتقد است که بخش مهمی از این افزایش تمایل به مصرف دخانیات طی سالیان گذشته به‌ویژه میان زنان در پی تبلیغات فریبنده‌ای است که مافیای دخانیات در کشور انجام می‌دهد. این گروه‌ها با استفاده از تبلیغات فریبنده در فضای مجازی به‌ویژه درباره فرآورده‌های نوینی مانند سیگار الکترونیکی و ویپ، جوانان را به مصرف این محصولات تشویق می‌کنند و با ادعای کم‌خطر بودن ویپ و سیگار الکترونیکی نسبت به سیگار معمولی به دنبال افزایش درآمد خود هستند. مسئله دیگری که می‌توان آن را با افزایش آمار مصرف سیگار در ارتباط دانست، نمایش آزادانه محصولات دخانی در فیلم‌ها و سریال‌ها ازجمله فیلم‌های شبکه نمایش خانگی است که در آنها شخصیت اصلی و قهرمان داستان سیگاری است.
تاثیر ۶۷ درصدی تبلیغات بر مصرف دخانیات
شریف ترکمن‌نژاد، مشاور علمی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران، در گفت‌وگو با تسنیم درباره این موضوع اظهار کرد: «یکی از مهم‌ترین ترفندهای صنایع دخانی برای افزایش فروش و درآمد بیشتر استفاده از رسانه‌ها و تبلیغ محصولات خود است. رسانه‌های جدید و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی با استفاده از کم‌اطلاعی و روحیه هیجانی نوجوانان و جوانان با استفاده از عکس و فیلم‌های جذاب آنان را وادار به دنبال‌کردن صفحات مربوط به محصولات دخانی می‌کنند. مطالعات متعدد نشان داده است که احتمال شروع مصرف دخانیات در کسانی که از طریق شبکه‌های اجتماعی صفحات مربوط به محصولات دخانی را به مدت یک سال دنبال می‌کنند؛ نسبت به افرادی که دنبال‌کننده این صفحات نیستند حدود ۶۷درصد افزایش پیدا می‌کند.»
دسترسی آسان به سیگار
یکی دیگر از دلایل مهم افزایش مصرف دخانیات در ایران را می‌توان سهولت و سرعت دسترسی به محصولات دخانی دانست. به‌رغم وجود ممنوعیت‌های قانونی برخی ترفندها مانند فروش نخی سیگار و عرضه آن در تمام سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های عرضه دخانیات در شهر رایج است و به افراد اجازه می‌دهد بدون صرف هزینه زیاد، به‌آسانی سیگار تهیه کنند. مسجدی، دبیرکل مبارزه با استعمال دخانیات، با مقایسه وضعیت دسترسی به سیگار در ایران و کشورهای پیشرفته گفت: در کشورهایی مانند آمریکا و کانادا مدت‌زمان دسترسی به سیگار حدود ۴۵ دقیقه است در حالی که تهیه یک ساندویچ معمولا کمتر از ۵ دقیقه طول می‌کشد اما در کشور ما تهیه سیگار به ساده‌ترین و سریع‌ترین شکل ممکن و زودتر از یک ساندویچ انجام می‌شود. این سهولت دسترسی نه‌تنها مصرف را تسهیل می‌کند بلکه مقابله با آن را بسیار دشوارتر می‌سازد.
اجرای ضعیف قانون جامع کنترل دخانیات در ایران
یکی از قوانین ارزشمند کشور که برای حفظ و ارتقای سلامت جامعه ایرانی تدوین و تصویب‌شده، قانون جامع کنترل دخانیات است که در سال ۱۳۸۵ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است. در این قانون دستورالعمل‌های فروش مواد دخانی، مالیات بر دخانیات، جرایم مربوط به استعمال دخانیات در اماکن مختلف و بسیاری از مواردی که برای کاهش میزان مصرف دخانیات در کشور ضروری است آمده است اما ترکمن‌نژاد، مشاور علمی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، درباره این قانون گفت: در زمان حاضر نه صنوف این قانون را به‌خوبی اجرا می‌کنند و نه ناظرین اجرای قانون با جدیت بر اجرای قانون پافشاری می‌کنند. گسترش مراکز عرضه دخانیات چه برای فروش و چه برای مصرف در محل (قلیان‌سراها و کافی‌شاپ‌ها و سفره‌خانه‌ها)، فروش نخی و فروش زیر ۱۸ سال، فروش دخانیات در دکه‌ها و فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها، عدم رعایت بسته‌بندی ساده در بسته‌های دخانیات، تبلیغات آشکار و پنهان، ترویج دخانیات با استفاده از طعم و عطر و تنوع در محصولات، ترویج دخانیات در فیلم‌ها و زنجیره‌های تلویزیونی و سینمایی، فروش بی‌حساب‌وکتاب انواع دخانیات سنتی و جدید قاچاق مانند سیگارهای الکترونیک و انواع ویپ که هیچ مجوزی برای ورود به کشور ندارند؛ از اجرای ضعیف قانون در زمینه کنترل دخانیات خبر می‌دهد. وی اضافه کرد: باید آموزش‌های پیشگیرانه به نوجوانان و جوانان ارائه شود؛ مراکز عرضه و فروش محصولات دخانی محدود شود، تبلیغات آشکار و پنهان دخانیات متوقف شود؛ تعداد اماکن بدون دخانیات گسترش یابد و امکانات ترک دخانیات برای متقاضیان فراهم شود؛ هشدارهای لازم به شکل گسترده در فضای شهری و در فضای مجازی منتشر شود؛ قانون جامع کنترل دخانیات باقوت و به‌صورت بازدارنده اجرا شود و درنهایت افزایش مالیات و به‌تبع آن افزایش قیمت دخانیات باعث عدم تمایل خرید به‌ویژه در نوجوانان و جوانان شود.»
برای کنترل مصرف دخانیات چه باید کرد؟
مصرف دخانیات در ایران معضلی پیچیده و چندوجهی است که پیامدهای آن سلامت جامعه را تهدید و هزینه‌های هنگفتی را به نظام سلامت و اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. افزایش مصرف به‌ویژه میان جوانان و دختران نوجوان، پیامدهای اجتماعی و خانوادگی گسترده‌ای دارد و خطر بروز بیماری‌های مزمن و مرگ‌های زودرس را افزایش می‌دهد اما کشورهای مختلف راهکارهایی برای کاهش میزان مصرف دخانیات در نظر گرفته‌اند. یکی از راهبردهای موثر کاهش میزان مصرف دخانیات در کشورها فرهنگ‌سازی است. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که کمپین‌های رسانه‌ای ضددخانیات و هشدارهای تصویری سلامت، کودکان و گروه‌های آسیب‌پذیر را از شروع مصرف دخانیات بازمی‌دارد و تعداد مصرف‌کنندگانی را که ترک می‌کنند، افزایش می‌دهد. بر اساس اعلام این سازمان بیش از نیمی از جمعیت جهان در ۱۰۳ کشوری زندگی می‌کنند که هشدارهای تصویری سلامت با بهترین استانداردها را دارند.
ممنوعیت تبلیغات دخانیات
سازمان جهانی بهداشت همچنین اعلام کرده است که تبلیغات، ترویج و حمایت مالی از دخانیات با جذب کاربران جدید و بازدارندگی ترک‌کنندگان باعث افزایش و ادامه مصرف دخانیات می‌شود و یک‌سوم کشورها (۶۶ کشور) که حدود یک‌چهارم جمعیت جهان را شامل می‌شوند همه انواع تبلیغات دخانیات را به‌طور کامل ممنوع کرده‌اند.
ثابت شده است که افزایش میزان مالیات دخانیات اثر بسیار مثبتی در جهت کاهش میزان بیماری و مرگ‌ومیر و کاهش هزینه‌های درمانی و بهداشتی دارد؛ چرا که افزایش قیمت دخانیات، سهولت در دسترسی همه اقشار به آن را کاهش می‌دهد. بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، مالیات بر دخانیات مقرون‌به‌صرفه‌ترین راه برای کاهش مصرف است، به‌ویژه میان جوانان و گروه‌های کم‌درآمد به‌طوری که افزایش ۱۰ درصدی قیمت دخانیات باعث کاهش حدود پنج درصدی دخانیات در کشورها می‌شود.
با این حال طبق اعلام این سازمان، مالیات‌های بالای دخانیات به‌ندرت اجرا می‌شود و تنها ۴۱ کشور که ۱۲ درصد جمعیت جهان را شامل می‌شوند، مالیات‌هایی وضع کرده‌اند که حداقل ۷۵ درصد قیمت خرده‌فروشی را شامل می‌شود. باتوجه‌به نکات گفته‌شده برای نجات سلامت نسل‌های آینده و کاهش بار اقتصادی و درمانی ناشی از مصرف دخانیات ضروری است که تمام نهادها با یک رویکرد جامع، هماهنگ و مستمر سیاست‌های پیشگیرانه و کنترلی را به‌طورجدی پیگیری کنند.
نظر شما