آگاه: فروش اینترنتی داروهای نسخه‌ای در کشور ما به‌طور رسمی ممنوع است. مسئولان وزارت بهداشت بارها اعلام کرده‌اند که «دارو کالایی نیست که بتوان مانند پوشاک یا کتاب از فروشگاه اینترنتی خریداری کرد.» فقط داروخانه‌های دارای مجوز می‌توانند بخشی از خدمات خود را به‌صورت آنلاین ارائه دهند؛ آن هم در قالب پلتفرم‌های ثبت‌شده در سامانه تی‌تک (سامانه تدارکات الکترونیکی دارو). با این حال، بررسی ما نشان می‌دهد که دسترسی آنلاین به دارو می‌تواند برای بیماران مزمن و سالمندان بسیار مفید باشد. صرفه‌جویی در وقت، کاهش هزینه‌ها و دسترسی آسان و مطمئن بیماران به درمان از جمله فوایدی است که در کشورهای مجاز مشاهده شده است؛ اما همه اینها زمانی معنا می‌یابد که زیرساخت‌ها فراهم باشد و نظارت کافی صورت گیرد.
موضوعاتی حیاتی با مدیریت دشوار
سیدمحمد جمالیان، عضو کمیسیون بهداشت مجلس می‌گوید که براساس قانون، توزیع دارو فقط از طریق داروخانه‌ها مجاز است: «دلیل این موضوع روشن است. زیرا مسئله حساس کنترل توزیع دارو در برابر قاچاق وجود دارد و نگهداری صحیح دارو در شرایط دمایی استاندارد و ایمن بسیار حیاتی است و اینها مسائلی نیستند که بشود با الگوهای عمومی پلتفرمی یا آنلاین آنها را مدیریت کرد.»
جمالیان تاکید می‌کند که دارو کالای سلامت‌محور است و نمی‌توان آن را با سایر کالاها در فرآیند توزیع و عرضه مقایسه کرد؛ توزیع دارو برخلاف کالاهای مصرفی دیگر، نیازمند نگاه تخصصی و نظام‌مند است و ورود شتاب‌زده به فضای مجازی در این حوزه می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت مردم به همراه داشته باشد.
تجربه دوران کرونا و یک مسیر پر از سوال
در دوران کرونا با محدودیت رفت‌وآمد و نیاز بیماران مزمن به دسترسی به دارو، فشار اجتماعی برای فروش آنلاین دارو افزایش یافت. برخی داروخانه‌ها در تهران و شهرهای بزرگ خدمات ارسال دارو به منازل را آغاز کردند. اما این اقدام در عمل با خلأ قانونی روبه‌رو بود. برخی داروخانه‌ها بدون مجوز رسمی دارو ارسال کردند. پلتفرم‌های خصوصی وارد میدان شدند و بعضی از آنها به علت نبود نظارت کافی مورد انتقاد قرار گرفتند. بیماران در شهرهای کوچک‌تر عملا دسترسی مشابهی نداشتند. نتیجه این تجربه کوتاه‌مدت به گفته کارشناسان این بود که ایران هنوز زیرساخت حقوقی و نظارتی کافی برای توزیع اینترنتی دارو ندارد.
چالش‌های فراوان؛ از تداخل دارو تا بروز خطا
چالش‌های زیادی در حوزه داروهای اینترنتی وجود دارد. از جمله اینکه در بازار غیررسمی اینترنتی، تبلیغ داروهای لاغری، ترک اعتیاد یا افزایش توان جنسی بسیار رایج است. این داروها اغلب قاچاقی یا تقلبی هستند. از طرفی برای نگهداری و حمل دارو شرایط خاصی از نظر دما، رطوبت و زمان لازم است که بسیاری از پیک‌های اینترنتی چنین امکاناتی ندارند. در صورت بروز خطا یا عارضه، مسئولیت متوجه چه کسی است؟ داروساز، پلتفرم یا وزارت بهداشت؟ کارشناسان معتقدند که دارو فقط یک کالا نیست؛ یک خدمت است. اگر مشاوره داروساز حذف شود، بیمار ممکن است دارو را اشتباه مصرف کند یا با داروی دیگر تداخل پیدا کند. دکتر محسنی، صاحب داروخانه‌ای در مرکز شهر تهران می‌گوید: «بخشی از کار ما مشاوره دادن به شهروندان است. گاهی یک داروی ساده بدون نسخه برای یک نفر مناسب است اما برای فرد دیگری خوب نیست. بارها شده که یک فرد اسم یک دارو را اشتباه گفته و بعد با مشاوره همکاران ما داروی درست را دریافت کرده است.» او اعتقادی به فروش داروی اینترنتی ندارد و معتقد است که حتی در موارد ساده امکان خطا وجود دارد. شهرام کلانتری، رئیس انجمن داروسازان ایران درباره فروش اینترنتی دارو می‌گوید: «با فروش اینترنتی دارو، بازار دارو از سیستم سلامت خارج می‌شود و جان مردم به خطر می‌افتد. هر چقدر ما توضیح می‌دهیم دارو کالایی نیست که اجازه دهیم بیمار با استفاده از پلتفرم داروهای خود را تهیه کند، گوش کسی بدهکار نیست.»
خطرات داروی تقلبی
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، یک‌دهم داروهای موجود در بازارهای غیررسمی کشورهای در حال توسعه تقلبی یا بی‌کیفیت هستند. داروهای اینترنتی قاچاق می‌توانند دوز نادرست یا ماده موثره غیرمجاز داشته باشند یا بدون استاندارد بهداشتی بسته‌بندی شده باشند.
رئیس انجمن داروسازان ایران توضیح می‌دهد که در حال حاضر کمیسیون اصل ۹۰ مدافع فروش اینترنتی دارو است و شخص رئیس کمیسیون اصل ۹۰ از این پلتفرم حمایت می‌کند: «کمیسیون اصل ۹۰ اجازه می‌دهد هر کسی هرکاری که می‌خواهد انجام دهد و می‌گوید ما در آخر به آن رسیدگی می‌کنیم.» او تاکید می‌کند: «دلیل اصرار، مسائل کاملا اقتصادی است. اینطوری جان مردم فدای پول
می‌شود.»
با نظارت درست، اوضاع بهبود می‌یابد
مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو درباره فروش اینترنتی دارو می‌گوید: «در حال حاضر فروش اینترنتی دارو بدون هیچ نظارتی توسط پلتفرم‌ها انجام می‌شود و قطعا اگر اتفاقی بیفتد مسئولیت آن برعهده پلتفرم‌ها و کسانی است که مشوق فروش اینترنتی دارو بدون قانون هستند. در حوزه سلامت از ابتدای تولید یک دارو تا زمان مصرف آن نظارت می‌شود اما اگر در زمان حمل از نظارت خارج شود هیچ کسی نمی‌تواند مسئولیت آن را از نظر سلامت دارو بپذیرد.»
پیرصالحی درباره نظر وزارت بهداشت نسبت به عرضه اینترنتی دارو می‌گوید: «سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت با این موضوع که حمل دارو توسط پلتفرم‌ها اتفاق بیفتد هیچ مشکلی ندارد و فکر می‌کنیم با توجه به نیاز روز جامعه مجبور به اجرای این طرح هستیم. من فکر می‌کنم با نظارت می‌توان فروش آنلاین انجام شود و منتظر هستیم تا ضابطه نظارتی را ابلاغ کنیم.»
دارو، موضوعی نیست که بتوان درباره‌اش مدارا کرد یا با مصالحه و راه آمدن، مسئله را حل کرد؛ این مقوله به سلامت افراد جامعه گره خورده است؛ بنابراین انتظار می‌رود که مسئولان این حوزه با همفکری به وحدت رویه برسند تا بتوانند با تدوین قانون درست و ایجاد زیرساخت‌ها و قطعا نظارت کافی از سلامت جامعه حفاظت کنند.
تصمیم شتاب‌زده، بحران عمیق‌تر
اروپا قاره‌ای است که در زمینه نظام سلامت قوانین سختگیرانه‌ای دارد. طبق دستورالعمل ۲۰۱۱ اتحادیه اروپا، خرید دارو به‌صورت آنلاین تنها از داروخانه‌های دارای مجوز و با لوگوی مشترک اتحادیه ممکن است. با این حال، فقط هشت کشور اروپایی اجازه فروش اینترنتی داروهای نسخه‌ای را داده‌اند: دانمارک، استونی، فنلاند، آلمان، لیتوانی، پرتغال، هلند و سوئد.
در بسیاری از کشورهای دیگر، تنها داروهای بدون نسخه (OTC) به صورت اینترنتی عرضه می‌شوند و ارسال پستی داروهای نسخه‌ای همچنان ممنوع است. دلیل این سختگیری‌ها به نگرانی از داروهای تقلبی، نبود نظارت پزشکی کافی و احتمال سوءمصرف بازمی‌گردد.
سیدمحمد جمالیان، عضو کمیسیون بهداشت مجلس می‌گوید: «کشورهای پیشرفته دنیا که در زمینه فناوری، هوش مصنوعی و خدمات پلتفرمی جزو پیشرانان جهانی هستند نیز تاکنون در حوزه دارو به شکل آنلاین ورود نکرده‌اند یا تنها در شرایط بسیار خاص و با ملاحظات جدی این کار را انجام می‌دهند. اینکه ما بخواهیم با چنین شتابی وارد این فضا شویم بدون در نظر گرفتن پیامدهای فنی و بهداشتی به طور حتم سلامت مردم را به خطر خواهد انداخت.» او تاکید می‌کند که اگر در حوزه فروش دارو شتاب‌زده عمل شود با بحرانی عمیق‌تر در حوزه سلامت مردم روبه‌رو خواهیم شد.
نظر شما