آگاه: مستند «وداع با اسلحه» به نویسندگی و کارگردانی امیرحسین کاربخش راوری و تهیه‌کنندگی علیرضا منتظری، یکی از مهم‌ترین مقاطع تاریخی در نزاع میان اسرائیل و فلسطین را با محوریت شخصیت یاسر عرفات روایت می‌کند تا تصویری از صلح با دشمن را به دست دهد. این مستند روایتی از صلح میان اسرائیل و فلسطین است. شاید واژه صلح در این تقابل و درگیری، برای نسل جوان‌تری که تحولات را دنبال می‌کنند، واژه‌ای ناآشنا به نظر برسد اما در این مستند دست روی موضوعی گذاشته شده است تا هم از موضوع فلسطین کلیشه‌زدایی شود و هم روایت تازه‌ای برای مخاطب خود که نسل جوان و نوجوان هستند، ارائه شود.
مستند «وداع با اسلحه» یکی از پرمخاطب‌ترین آثار در فضای مجازی است. محصولی مشترک از مرکز مستند سوره و سفیرفیلم که تاکنون از ۱۲شبکه تلویزیونی روی آنتن رفته، بازدید از آن در اپلیکیشن روبیکا و سایت‌های سفیرتماشا و عماریار از مرز چهارمیلیون دقیقه عبور کرده و در نمایش‌های خود در دانشگاه‌ها و اکران‌های سیار نیز موفقیت‌هایی بزرگ به دست آورده است. کاربخش در این مستند سرگذشت یاسر عرفات، مبارز فلسطینی را روایت می‌کند. در واقع این مستند نگاهی جدید به واقعه فلسطین دارد و در کنار روایت تاریخ کشور فلسطین، زندگی سیاسی و مبارزاتی یاسر عرفات را نیز به روایت نشسته است.
راوی زمانه عرفات
«وداع با اسلحه» روایتی متفاوت از رویدادهای سرزمین‌های اشغالی و فلسطین از سوی هر دو طرف درگیری را نمایش می‌دهد. در این میان راوی زندگی و زمانه یاسر عرفات، موسس و رهبر جنبش فتح و رییس دولت خودگردان فلسطین نیز هست و سرگذشت او را از آغاز مبارزه تا سازش با رژیم صهیونیستی به تصویر کشیده است.
سوژه مستند صیح میان اسرائیل و فلسطین است اما این صلح از زاویه نگاه رهبر ملت فلسطین در آن مقطع یعنی یاسر عرفات روایت شده است. از این منظر بخش‌هایی از مستند به پرتره‌ای از یاسر عرفات هم تبدیل شده است. او در مقطعی رهبر جنبش فتح بود و همواره شعار و آرمانش آزادی فلسطین بوده است. عرفات برای رسیدن به این هدف، به مدت ۴۰سال مبارزه می‌کند اما از جایی به بعد گویی نظرش تغییر می‌کند و به جای مبارزه، سراغ مذاکره می‌رود.
در تاریخ پرفراز و نشیب فلسطین در ۷۵سال اخیر، یاسر عرفات بی‌تردید یکی از برجسته‌ترین چهره‌هاست. یکی از رهبرانی که در مقاطعی تاثیر زیادی بر روند مبارزه علیه اشغال گذاشت و البته در مقطعی نیز با انتخاب مسیر سازش با رژیم اشغالگر اسرائیل، مبارزان راه آزادی و عدالت را در چهار گوشه دنیا به ورطه اندوه و ناامیدی کشاند.
صلح پس از ۴۰سال
وداع با اسلحه داستانی پرفراز و نشیب است که در کنار رویدادهایی مانند تاسیس جنبش فتح، سیر مذاکرات صلح عرفات و رژیم صهیونیستی، انتخاب عرفات به‌عنوان رییس دولت خودگردان و البته اختلافات فتحی شقاقی، رییس جنبش جهاد اسلامی، با عرفات نیز با استفاده از تصاویر آرشیوی مورد اشاره قرار گرفته است. روایاتی که تاکنون از مناقشه و به دنبال آن ماجرای صلح فلسطین و اشغالگرانش ناگفته مانده است؛ داستان صلح دو دشمن قسم‌خورده که بعد از ۴۵سال مبارزه و درگیری خونین رهبران‌شان به این نتیجه می‌رسند که با صلح، بهتر از مبارزه می‌توان به آزادی رسید.
زندگی رهبر یک ملت هیچ‌گاه از سرنوشت آن ملت جدا نیست. به همین دلیل گویی با بالا و پایین رفتن زندگی عرفات، سرنوشت مردم کشور فلسطین هم تغییر می‌کند. عرفات در زندگی‌اش تصمیمات مهمی گرفته که برخی از آن تصمیمات برای ما عجیب بوده است. اینکه او در مقطعی تصمیم می‌گیرد با دشمن خونی‌اش صلح کند، تصمیم عجیبی است که روایت آن برای مخاطب امروز می‌تواند جذاب باشد.
رهبر ملت فلسطین در مقطعی تصمیم می‌گیرد صلح را در مناقشه با اسرائیل تجربه کند و نتیجه آن را هم دیده است. عرفات مسیر سخت و پرفرازونشیبی را طی کرد تا به این تصمیم برسد. عرفات در آن مقطع به طرف مقابل خودش اعتماد و فکر می‌کرد اگر به طرف مقابل حسن‌نیت نشان دهد، طرف مقابل هم با حسن‌نیت با او مواجه می‌شود. بعد از صلح اما اتفاقاتی رخ می‌دهد که همه‌چیز برخلاف تعهدات طرف مقابل پیش می‌رود. خود عرفات هم زمانی که نتایج این اقدامات را می‌بیند، پشیمان می‌شود و تصمیم می‌گیرد از مسیری که انتخاب کرده بازگردد و مجدد سلاح در دست بگیرد. با در دست گرفتن سلاح است که کار نیمه‌تمام عرفات ازسوی حماس به سرانجام می‌رسد و در سال۲۰۰۶ منطقه غزه را آزاد کردند. کل این مسیر و فرآیند در مستند روایت شده است. عرفات در اواخر زندگی خود به شعار «جهاد» بازمی‌گردد و شاخه نظامی فتح را مجدد فعال می‌کند و همین تصمیمات نشان می‌دهد که از تصمیم قبلی خود برای صلح بازگشته است.
وداع با اسلحه
«وداع با اسلحه» نام رمانی است از ارنست همینگوی که وقتی در حاشیه رویدادهای زندگی و فرجام سیاسی یاسر عرفات قرار می‌گیرد، تطابق جالب و جذابی با آن پیدا می‌کند. کتاب «وداع با اسلحه» درباره یک نظامی است که بعد از اینکه عاشق می‌شود، با سلاحش وداع کرده و از ارتش بیرون می‌آید تا بتواند به وصال برسد. این همان اتفاقی است که برای شخصیت یاسر عرفات نیز روی داد و او هم که سال‌ها معشوقه خودش را فلسطین معرفی می‌کرد، وقتی بعد از مدتی متوجه شد که به بن‌بست رسیده، سلاح را کنار گذاشت. در واقع عرفات و قهرمان کتاب «وداع با اسلحه» سنخیتی که با هم دارند در این زمینه است که هم در کتاب و هم در زندگی یاسر عرفات شاهدیم که هیچ یک به معشوقه‌شان نمی‌رسند و به‌خصوص عرفات وقتی سلاحش را کنار می‌گذارد، نه‌تنها به فلسطین نمی‌رسد، بلکه هرچه زمان می‌گذرد، بیشتر از فلسطین دور می‌شود.
عرفات در چشمان مردم فلسطین
بخش عمده‌ای از مردم فلسطین با تصمیم یاسر عرفات برای صلح مخالف بودند اما طبیعتا بخش‌هایی از مردم فلسطین بوده‌اند که از جنگ و درگیری خسته شده و فکر می‌کردند که با صلح می‌توانند به آرامش در زندگی خود برسند. بخشی از نیروهای طرفدار عرفات هم طبیعتا موافق این صلح بودند. در این مستند نشان داده شده است که در آن مقطع هم در میان مردم فلسطین و هم در میان یهودیان مناطق اشغالی، این صلح موافقان و مخالفانی داشته و نظرات همه این گروه‌ها مطرح شده است.
در اواخر عمر عرفات، اکثر تجمعات فلسطینیان علیه او بود. در کشورهای دیگر هم تجمعاتی علیه سیاست‌های اشتباه او در فرآیند مذاکرات شکل می‌گیرد. طرف اسرائیلی به ظاهر صلح کرده بود اما صلحی که خودش مدنظر داشت و مصداق همان دستکش مخملی روی پنجه فولادی بوده است.
دشوار اما کم‌هزینه
برای دستیابی به اطلاعات و محتوای باکیفیت، یک‌سال پژوهش انجام شده است. منابعی که برای ساخت این مستند مورد استفاده قرار گرفته‌اند، کتاب‌های متعددی‌اند که تعداد آن‌ها به ۲۰جلد می‌رسد. کتاب‌هایی که توسط یهودیان نوشته شده و کتاب‌های دیگری همانند روزنوشت محمود عباس با عنوان «طریق اوسلو» که از زبان عربی به فارسی ترجمه شده تا اطلاعات خوبی از آن کسب شود و محتواهای کاربردی از داخل این کتاب بیرون کشیده شود. ساخت این مستند پژوهش‌های طولانی و عمیق دشواری را برای تولید به همراه داشته است، اما چون از تصاویر آرشیوی استفاده شده، هزینه زیادی را دربرنداشته است. به همین دلیل برخی به این نکته اشاره داشته‌اند که کاش مستند می‌توانست ساختار به‌روزتری داشته باشد اما در عین حال تلاش برای دستیابی به این میزان از تصاویر آرشیوی مورد توجه قرار گرفته بود.
مخاطبانی خاص
یکی از اهداف این مستند آن است که علاوه‌بر کلیشه‌زدایی از موضوع فلسطین، روایت تازه‌ای برای مخاطب خود که نسل جوان و نوجوان هستند، داشته باشد، چراکه جامعه جوان و نوجوان اطلاعات بسیاری در این زمینه ندارند. چون در همان ابتدا رده سنی مخاطب را برای مستند تعریف شده بود، اثر در بسیاری از دانشگاه‌ها و حتی برخی از مدارس به نمایش گذاشته شد و با تخفیف ویژه به فروش رسید. رسانه ملی نیز این اثر را از چند شبکه در معرض دید مخاطبان قرار داد. در کشورهای دیگر مانند لبنان نیز این مستند پخش شد.
مستندی پرمخاطب
تولید مستند درباره فلسطین همیشه یکی از سخت‌ترین کارهاست، حتی صحبت درباره فلسطین هم کار سختی است چراکه یک پوسته دولتی روی آن را پوشانده است اما وقتی ذهن مخاطب با موضوعی درگیر می‌شود، بسیار دوست دارد محصولات و محتواهای مرتبط با آن را پیگیری کند. درباره این مستند هم باید به این موضوع اشاره کرد که بعد از ماجراهای هفتم اکتبر و آغاز دور جدید درگیری فلسطین و رژیم صهیونیستی مخاطبان ذهن‌شان به‌سوی مشکل همیشگی فلسطین رفت و این مستند بسیار دیده شد.
موضوع مهمی که وجود دارد این است که مستندهای قصه‌گو درباره فلسطین که از تحلیل دور باشند، زیاد نیستند، در واقع مستندهایی که بتوانند از طریق قصه‌گویی خودشان را به فهم مخاطب نزدیک کنند، کم و انگشت‌شمارند. «وداع با اسلحه» سعی نکرده تحلیل خود را به مخاطب منتقل کند، بلکه با استناد به وقایع و اسناد تاریخی قصه پیش می‌رود.
نظر شما