آگاه: کشتی یونانی، یکی از نمادهای تاریخی و جذاب جزیره کیش، پس از ۵۸سال همچنان در سواحل این جزیره به گل نشسته و به‌تدریج درحال ازبین‌رفتن است. این کشتی در معرض آسیب‌های طبیعی ناشی از طوفان‌ها و شرایط مرطوب محیطی قرار گرفته است. هرچند تلاش‌های زیادی برای نجات و ترمیم آن صورت گرفته اما اکنون به نظر می‌رسد هیچ امیدی به بازسازی این میراث دریایی وجود ندارد. کشتی یونانی که روزگاری نمادی از تجارت و تاریخ دریانوردی بود، حالا به یک ویرانه در دل خلیج‌فارس تبدیل شده و همچنان گردشگران و شهروندان محلی از دیدن آن لذت می‌برند.
جزیره کیش به‌دلیل شرایط مرطوب و آب شور دریا، نگهداری کشتی را دشوار کرده است. طوفان‌های خلیج‌فارس به مرور زمان به ویرانی کشتی دامن زده‌اند و اکنون هیچ طرح مرمتی قادر به نجات آن نیست. بااین‌حال، مردم و گردشگران همچنان از دیدن کشتی یونانی لذت می‌برند، به‌ویژه در هنگام غروب خورشید که یک منظره منحصربه‌فرد با کشتی خلق می‌شود. در سواحل ایران، کشتی‌های به‌گل‌نشسته دیگری نیز وجود دارند، ازجمله کشتی‌ای که ۴۰۰سال پیش متعلق به پرتغالی‌ها بوده و در جزیره هنگام به گل نشسته است. امیدها به پیشرفت علم و فناوری در مرمت آثار تاریخی همچنان وجود دارد.
چرا کشتی یونانی به اینجا رسید ؟
شرایط جغرافیایی و آب‌وهوایی نامساعد، عدم برنامه‌ریزی و اقدامات مرمتی موثر، کمبود بودجه و اولویت‌های نادرست، پدیده‌های طبیعی و بحران‌های محیطی، مشکلات ساختاری و استفاده نادرست از کشتی به‌عنوان جاذبه گردشگری و ورود شرکت‌های تجاری و ناهماهنگی در مدیریت عواملی بودند که دست در دست هم سبب شد کمر کشتی یونانی در جزیره کیش بشکند و حالا کم‌کم درحال تماشای زیر آب‌رفتن تدریجی آن هستیم.
حسن محمدی، کارشناس میراث فرهنگی، در این زمینه می‌گوید: کشتی یونانی در یک محیط بسیار سخت از نظر جغرافیایی قرار دارد. شرایط مرطوب و طوفان‌های متناوب باعث شده که ساختار آهنی کشتی دچار فرسایش جدی شود. همین شرایط جوی یکی از عوامل اصلی تخریب آن است.
به اعتقاد او، با وجود اینکه کشتی یونانی تبدیل به یک جاذبه گردشگری محبوب شده اما هیچ اقدام جدی و مستمری برای مرمت آن صورت نگرفته است. در سال‌ها پس از به گل نشستن، چندین بار تلاش‌هایی برای کشیدن کشتی از گل انجام شده، اما این تلاش‌ها به‌دلیل نبود بودجه کافی و همچنین شرایط دشوار دریایی به نتیجه نرسیده است. این کارشناس میراث فرهنگی توضیح می‌دهد: «یکی از اصلی‌ترین مشکلات در نگهداری این کشتی، عدم تخصیص بودجه کافی برای مرمت آن بوده است. برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت به جای رویکرد بلندمدت باعث شد که کشتی به حال خود رها شود.»
محمدرضا صادقی، کارشناس گردشگری معتقد است: «کشتی یونانی می‌توانست به‌عنوان یک نماد فرهنگی و میراث دریایی ایران حفظ شود اما متاسفانه به‌دلیل اولویت‌های نادرست در مدیریت منابع، به نگهداری از آن توجه کمتری شده است. پروژه‌های اقتصادی کوتاه‌مدت و جذب گردشگر بیشتر از حفظ آثار تاریخی در دستورکار قرار گرفته‌اند.»
او می‌گوید: «کشتی یونانی به‌طور بالقوه می‌تواند به یک جاذبه فرهنگی و گردشگری تبدیل شود که برای جزیره کیش سودآوری داشته باشد اما متاسفانه در گذشته بیشتر توجه به جاذبه‌های تجاری و عمرانی بوده است و کمتر به حفاظت از این میراث فرهنگی توجه شده است.»
بحران‌های زیست‌محیطی در کیش
جزیره کیش در منطقه‌ای قرار دارد که تحت‌تاثیر بحران‌های زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی قرار دارد. طوفان‌های شدید و تغییرات غیرقابل پیش‌بینی در شرایط محیطی به‌طور مداوم کشتی را در معرض آسیب قرار داده‌اند. این بحران‌های طبیعی باعث تسریع در تخریب کشتی یونانی شده است. رضا نوربخش، کارشناس محیط‌زیست اشاره می‌کند: «طوفان‌های فصلی و تغییرات اقلیمی در این منطقه منجر به آسیب‌های قابل‌توجهی به کشتی یونانی شده است. آب شور دریا نیز در طول سال‌ها بر ساختار آهنی کشتی تاثیر گذاشته و موجب فرسایش آن شده است.»
به اعتقاد این کارشناس محیط‌زیست، کشتی یونانی از سال‌ها پیش به یکی از جاذبه‌های گردشگری جزیره کیش تبدیل شده است اما استفاده بی‌ملاحظه و نادرست از آن به‌ویژه در سال‌های اخیر، باعث افزایش آسیب‌ها به کشتی شده است. بازدیدکنندگان بدون درنظرگرفتن نکات حفاظتی به کشتی نزدیک شده‌اند که این موضوع به تخریب سریع‌تر کشتی منجر شده است. این کارشناس حوزه محیط‌زیست تاکید می‌کند: «در گذشته، کشتی یونانی تحت مالکیت چندین شرکت مختلف قرار داشته است. ناهماهنگی میان این شرکت‌ها و فقدان یک برنامه مدیریتی واحد برای حفاظت از کشتی، باعث شد که هیچ اقدام جدی در جهت نگهداری از آن صورت نگیرد.
به اعتقاد او، وجود چندین مالک برای کشتی یونانی و نبود هماهنگی میان آنها، باعث شد که هیچ استراتژی واحدی برای حفاظت از کشتی تدوین نشود. این امر موجب رهاشدن کشتی و افزایش تخریب آن شد.
همواره تاریخ به ما ثابت کرده است که هیچ‌چیز همیشگی نیست. کشتی‌ها و هواپیماهای زیادی وجود داشتند که در زمان خود جزو سازه‌های عظیم و بی‌نظیری محسوب می‌شدند اما در اثر وقوع حوادثی دیگر نتوانستند به فعالیت خود ادامه داده و فقط نامی یا داستانی برای تعریف‌کردن از آنها باقی مانده است. کشتی یونانی به‌عنوان یک میراث تاریخی و نماد فرهنگی می‌توانست به‌طور موثری حفظ شود و تبدیل به جاذبه‌ای پایدار برای گردشگری در جزیره کیش شود. بااین‌حال، مشکلاتی نظیر شرایط سخت جغرافیایی، کمبود منابع مالی، عدم برنامه‌ریزی صحیح مرمتی، و استفاده نادرست از آن به‌عنوان یک جاذبه گردشگری، باعث شده که کشتی یونانی در معرض تخریب قرار گیرد. این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان، امیدی برای بازسازی و مرمت آن وجود ندارد و باید شاهد ازبین‌رفتن تدریجی کشتی و غرق شدن آن در ساحل کیش باشیم.
داستان کشتی
این کشتی که در تابستان سال۱۳۴۵ هجری شمسی در سواحل کیش به گل نشست، هنگامی که اهالی روستای باغو این حادثه را مشاهده کردند، از دیدن یک کشتی بسیار بزرگ که به‌گل نشسته بود، شگفت‌زده شدند. کشتی یونانی که در مسیر بازگشت به یونان بود، درحال عبور از آب‌های خلیج‌فارس، به‌دلیل شرایط نامساعد به ساحل جزیره کیش کشیده شد.
پس از این حادثه، تلاش‌های زیادی برای بیرون کشیدن کشتی از گل انجام شد. این عملیات که به مدت ۸۰روز ادامه داشت، به‌دلیل وزن سنگین کشتی و پیچیدگی شرایط، بی‌نتیجه ماند و صرفا هزینه‌های زیادی در پی داشت. درنهایت، پس از گذشت این مدت طولانی، مسافران مجبور شدند کشتی را ترک کنند. بار کشتی نفت بود که به‌طور کامل تخلیه شد و پس از آن کشتی به‌طور دائم در سواحل کیش باقی ماند.
در طول سال‌ها، افسانه‌ها و داستان‌های مختلفی درمورد این کشتی روایت شده است. برخی می‌گویند ناخدای کشتی به‌خاطر عشق به یک دختر ایرانی به سواحل کیش آمده بود اما خانواده دختر با این ازدواج مخالفت کردند. به گفته این روایت‌ها، ناخدا روزی تصمیم می‌گیرد دختر را به یونان ببرد اما کشتی به گل می‌نشیند و این ازدواج هرگز محقق نمی‌شود. روایت دیگری نیز وجود دارد که براساس آن، صاحب کشتی درحال ورشکستگی شدید مالی بوده و به همراه ناخدا و ملوانان، این حادثه را ترتیب می‌دهند تا از بیمه خسارت دریافت کنند. همچنین، برخی از بومیان منطقه بر این باورند که ناخدا در زمان وقوع حادثه تحت تاثیر مشروبات الکلی بوده و این موضوع سبب وقوع این حادثه شده است.
بااین‌حال، بررسی‌های دقیق‌تر و منطقی‌تر حکایت از این دارد که دلیل اصلی وقوع این حادثه، شرایط جوی نامساعد و مه‌آلود بودن هوا بوده است. در آن زمان، به‌دلیل نبود فانوس‌های دریایی در این منطقه، کشتی به‌طور ناخواسته به سواحل جزیره کیش کشیده شد و به گل نشست. این دلیل، به نظر می‌رسد که از سایر روایت‌ها مستندتر و منطقی‌تر باشد و ازسوی بسیاری از کارشناسان و محققان تایید شده است. کشتی یونانی با وزن بیش از هفت‌هزار تن و طول ۱۳۶متر، به‌طور کامل از آهن ساخته شده است. این کشتی در سال 1959 در کارخانه همیلتون انگلستان تولید شد. نخستین مالکان کشتی گروهی از ایرانیان بودند که آن را «کورش ایرانی» نامیدند. پس از آن، یک کشتیرانی ایرانی کشتی را خریداری و نامش را به «همدان» تغییر داد. درنهایت، یک شرکت کشتیرانی یونانی این کشتی را خرید و نام آن را به «کولاآف» تغییر داد.
نظر شما