آگاه: باتوجه‌به قدمت و تاریخ غنی این شهرستان، آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری ارزشمندی در این سرزمین برجای مانده که «ارگ کلاه‌فرنگی»، یکی از آنهاست. «ارگ حسام‌الدوله»، «قصر بی‌بی عروس» و «ارگ سرکار»، از دیگر نام‌هایی است که این اثر تاریخی و ملی کشور به آن شهرت یافته است.
کلاه فرنگی یا کوشک، درواقع نوعی از معماری سلطنتی است که اغلب در قاره‌ کهن و در کشورهایی همچون ایران، امپراتوری عثمانی و همچنین شبه‌قاره‌ هند، طرفداران بسیاری داشته و نمونه‌های متعددی از آنها در طول تاریخ ساخته شده و برجای مانده است؛ بناهایی که در مرکز باغ یا در وسط تفریحگاه‌ها به صورت‌های مختلفی ازجمله ساده یا تزیینی احداث می‌شد.
دهخدا نیز در لغت‌نامه‌ خود در وصف این‌گونه عمارات چنین گفته است: عمارتی که در میان عرصه سازند. بنا در میان عرصه با گنبدی شبه‌مخروط، اطاقکی مسقف در وسط کاخ‌ها و باغ‌ها برای استراحت.
«ارگ کلاه فرنگی» که در کنار دیگر جاهای دیدنی بیرجند همچون «مدرسه‌ شوکتیه»، «باغ اکبریه»، «قلعه بیرجند» و «ارگ بهارستان» دارای ارزش تاریخی و فرهنگی است، در دوران حکومت قاجاریه و در سال‌های ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳ هجری‌قمری در شهرستان بیرجند احداث شده است؛ عمارتی که گفته می‌شود طراح و سازندگان، آن را با کاربری مقر حکومتی و به مساحت تقریبی ۷۰۰مترمربع احداث کرده‌اند.
این در حالی است که در عصر حاضر، این اثر تاریخی به‌عنوان ساختمان استانداری استان خراسان جنوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سازندگان این میراث ملی، آن را به فرم زیگوراتی یا شکل پله‌پله‌ای، در ۶طبقه، با معماری زیبا و قابل‌توجهی ساخته‌اند و اکنون به همت سازمان میراث فرهنگی کشور، همچون عمارتی کهن و ارزشمند به ثبت ملی رسیده است. این بنا که در ابتدا با پلان شش‌ضلعی ساخته شده و در آخرین طبقه که رأس عمارت را تشکیل می‌دهد به‌شکل مخروطی تبدیل شده و نمایی زیبا و باشکوه را ایجاد کرده است.
محققان، این ارگ را به «امیرحسن‌خان شیبانی»، نسبت داده‌اند؛ عمارتی که تا اوایل دوران حکومت قاجار، همچنان به‌عنوان مقر حکومتی مورد استفاده قرار می‌گرفت و ازسوی مالک آن «امیرعلم خزیمه»، در سال۱۳۵۶ به فرمانداری بیرجند اهدا شد. امروزه سازمان میراث فرهنگی کشور نیز این بنای تاریخی و کهن را ارج نهاده و آن را در زمره‌ بناهای تاریخی مهم و جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی قرار داده و با شماره‌ ۱۸۸۰ به ثبت ملی رسانده است.
معمار و طراح ارگ بیرجند، آن را به شکل شش‌ضلعی و در رأس آن را به‌صورت یک مخروط و سفیدرنگ ساخته است که در نگاه نخست، توجه تماشاگران و کارشناسان معماری را به‌واسطه‌ زیبایی و طراحی جالب و قابل‌توجهی که دارد، به خود جلب می‌سازد. عمده مصالح استفاده شده در ساخت ارگ بیرجند، گل، آجر، ساروج و آهک است و ضمن داشتن شکل زیگوراتی و ۶اشکوبه که خاص و منحصربه‌فرد جلوه می‌کند، متشکل از چند بخش اصلی و فرعی است. هم‌کف، فضای ورودی، هشتی، گنبدی‌ها، چندین اتاق، دالان‌های مختلف، فضای حوضخانه، فضای اطراف حوضخانه و طبقه‌ اول، ازجمله قسمت‌هایی است که در این ارگ قدیمی طراحی و ساخته شده است.