آگاه: یکی از مسائلی که خانواده‌ها همیشه با آن مواجه‌اند این است که چه کتابی را برای بچه‌های خود بخرند؛ البته با نگاه کلی‌تر به فضای فرهنگی کشور متوجه می‌شویم که اساسا موضوع رده‌بندی سنی برای کودک ونوجوان در ایران خیلی جدی گرفته نمی‌شود و در حوزه فیلم، سریال، سینما و بازی هم این خلأ وجود دارد و خیلی، به رده بندی سنی واینکه چه محتوایی برای چه سنی مناسب است توجه نمی‌شود.
نبود انسجام و پیوستگی در معرفی آثار
البته هستند نهادهایی که درطول سال، فهرست پیشنهادی از آثار برتر کودک و نوجوان را معرفی می‌کنند اما به نظر می‌رسد این کار چندان برای این نهاد و مراکز در اولویت نیست، چون برخی از آنها در کار خود استمرار ندارند و مثلا یک نهاد سه سال فهرستی ارائه نمی‌دهد و بعد دوباره کار خود را از سرمی‌گیرد؛ به بیان دیگر، شاید بتوان گفت این کار هنوز آنقدر که باید جدی گرفته نمی‌شود.
کتابنامه رشد (وابسته به وزارت آموزش‌وپرورش)، شورای کتاب کودک، کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و لاک‌پشت پرنده ازجمله نهادهایی هستند که در معرفی فهرست آثار فعال‌اند اما فعالیتشان همیشگی و مستمر نیست و گاهی فعالیت‌های این مراکز تحت‌الشعاع مسائل سیاسی و اقتصادی قرار می‌گیرد و آنها هم دست از کار می‌کشند. نمونه‌اش لاک‌پشت پرنده که چند روز پیش بعد از سه سال فهرست کتاب‌های منتخب دوره یازدهم و دوازدهم را معرفی کرد یا مثلا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در ارائه لیست آثار خود توالی خاصی ندارد و هرازچندگاهی کتاب‌هایی را به‌عنوان کتاب منتخب معرفی می‌کند. علاوه براین، شیوه‌های انتخاب و معرفی آثار در هرکدام از این نهادها با توجه به اینکه داورانشان متفاوت است، فرق دارد و هرکدام یک سازوکار برای معرفی آثار دارند.فرمهر منجزی، از اعضای شورای کتاب کودک و مترجم کتاب کودک گفت: یکی از نکاتی که درمورد ناشران کتاب کودک وجود دارد این است که تعداد زیادی ناشر تازه‌کار در این حوزه مشغول به فعالیت شدند که وقتی به آثارشان نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که کتاب‌هایشان خیلی کارشناسی‌شده نیستند و هر کتابی که در هرجای دنیا منتشرشده را ترجمه و در ایران منتشر کردند؛ این در حالی است نمی‌توان گفت هر کتابی در خارج از کشور منتشر می‌شود خوب است و می‌تواند ترجمه شود؛ در خارج از ایران هم مثل کشور ما یک طیف از کتاب باکیفیت تا کتاب بی‌کیفیت وجود دارد. آنجا هم کتاب خوب و خواندنی و کتاب به اصطلاح «دکه‌ای» منتشر می‌شود و اینطور نیست که بگوییم هر اثر ترجمه‌شده‌ای خوب و مناسب بچه‌هاست.
تغییر ذائقه کودک و نوجوان
وی افزود: اتفاقی که در این سال‌ها درخصوص محتوای کتاب‌ها رخ داده این است که مثلا ۱۰سال پیش ناشران بیشتر سراغ ترجمه آثاری می‌رفتند که برنده جایزه‌های معتبر بودند ولی درحال‌حاضر کتاب‌های سرگرم‌کننده و طنز مخاطب بیشتری دارد و ناشران هم به‌خاطر سود و فروش بالا بیشتر این کتاب‌ها را ترجمه و منتشر می‌کنند.این داور لاک‌پشت پرنده درخصوص مراکزی که لیست کتاب برتر ارائه می‌دهند، توضیح داد: علاوه‌بر فهرست لاک‌پشت پرنده مراکز دیگری مثل شورای کتاب کودک، کانون پرورش فکری و نوجوانان، کتابنامه رشد (آموزش‌وپرورش) نیز لیستی از کتاب‌های پیشنهادی برای کودک و نوجوان دارند که هرکدام بنابر مناسبات و داوری‌های خود لیست ارائه می‌دهند؛ مثلا کتابنامه رشد، کتاب‌ها را باتوجه‌به محتوای کتاب‌های درسی در مقاطع مختلف معرفی می‌کند و شیوه انتخاب فهرستشان هم باتوجه‌به مقاطع تحصیلی است که چه کتابی برای دانش‌آموزان چه مقطعی مناسب است. این لیست را در سایت خود می‌گذارد و یک زمانی هم در انتهای کتاب‌های فارسی این فهرست را می‌گذاشتند. «جشنواره رشد» هم در همین راستا برگزار می‌شود.
«مروجان کتاب» را جدی بگیرید
منجزی ادامه داد: در یک دهه اخیر باتوجه‌به تعریف فعالیت‌هایی با موضوع ترویج کتابخوانی و تربیت مروجان کتاب بسیاری از والدین با حضور در باشگاه کتابخوانی با کتاب و کتابخوانی بیشتر ارتباط گرفتند و با فهرست‌های مختلف کتاب برای فرزندانشان آشنا شدند؛ مثلا در جشن اهدای نشان لاک‌پشت پرنده هم خانواده‌ها حاضر می‌شوند، نه بچه‌ها؛ برای اینکه می‌خواهند با فهرست جدید آشنا شوند و کتاب را برای فرزندانشان تهیه کنند و اگر ما یک فصل این فهرست را ارائه ندهیم از ما پرس‌وجو می‌کنند که فهرست کتاب‌ها فصل جدید کِی معرفی می‌شود. علاوه‌براین، مروجان کتابخوانی در سال‌های اخیر جایگاه قابل‌توجهی پیدا کردند و در انتخاب کتاب به بچه‌ها و خانواده‌ها بسیار کمک می‌کنند. اغلب معلمان مدارس هم با این فهرست‌ها آشنایی دارند. به‌علاوه همه این موارد، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی هم در معرفی فهرست‌های کتاب مناسب کودک و نوجوان بسیار تاثیرگذار است؛ بنابراین کسی که دنبال کتاب درست با محتوای مناسب باشد راه دسترسی به این فهرست‌ها هم پیدا می‌کند.وی بیان کرد: علاوه‌بر دغدغه انتخاب کتاب مناسب برای خانواده‌ها، شرایط اقتصادی هم باعث شده که خانواده‌ها دیگر نتوانند مثل قبل تعداد زیادی کتاب بخرند و ترجیح آنها این است که اگر قرار است برای کتاب پول دهند، کتاب مناسب و خواندنی باشد. ضمن اینکه خوشبختانه آگاهی والدین در خصوص انتخاب کتاب و تشویق فرزندان به کتاب خواندن نسبت‌به گذشته بیشتر شده که جای خوشحالی دارد. اینکه خانواده‌ها دیگر وابسته به سیستم آموزش‌وپرورش نیستند و خودشان دنبال انتخاب کتاب غیردرسی برای فرزندانشان هستند اتفاق بسیار خوشایندی است. امروزه بسیاری از مدارس زنگ درسی کتابخوانی دارند و بچه‌ها دیگر فقط مجبور به مطالعه کتاب‌های درسی نیستند و با مطالعه از این طریق انس می‌گیرند و خانواده‌ها هم چون باید برای درس کتابخوانی دنبال انتخاب یک کتاب خوب باشند بالاخره مجبور می‌شوند با این فهرست‌ها آشنا شوند.
تالیف پرتعداد، ترجمه پرفروش
این مترجم کتاب کودک با اشاره به اینکه تعداد آثار تالیفی از ترجمه بیشتر است، گفت: از بیرون اینطور به نظر می‌رسد که تعداد آثار ترجمه کودک و نوجوان از تالیف بیشتر است اما وقتی به آمارهای خانه کتاب نگاه کنیم می‌بینیم که اینطور نیست و اتفاقا تعداد آثار تالیفی از ترجمه‌ای بیشتر است ولی آثار ترجمه‌ای بازار و مخاطب بیشتری دارد چون اغلب بچه‌ها رغبت دارند کتاب‌های خارجی بخوانند. علاوه‌براین، انتشار آثار ترجمه‌ای برای ناشر راحت‌تر و بی‌دردسرتر است؛ چون برای کار ترجمه دیگر لازم نیست هزینه تصویرگر، کپی رایت و... را بپردازد. ضمن اینکه آثار ترجمه‌ای تنوع بیشتری هم دارند و ناشر می‌تواند از بین ده‌ها کتاب آن چیزی که می‌پسندد انتخاب کند. برای مترجم هم کار راحت‌تر است، چون می‌داند سراغ ترجمه چه کتابی برود که موقع انتشار به مشکل برنخورد اما یک مولف وقتی بخواهد یک اثر برای کودک و نوجوان تالیف کند علاوه بر خلاقیت باید حواسش به موانع و ممیزی‌ها هم باشد که کمتر از آن ایراد گرفته شود.وی در پایان افزود: با نگاهی به آثاری که هرساله در حوزه کتاب کودک و نوجوان منتشر می‌شود می‌توان گفت محتوای کتاب‌های کودک روند صعودی داشته و هرسال هم بهتر و بهتر می‌شود، محتوای کتاب‌های مربوط به رده سنی نوجوان اما تغییر کرده که نمی‌توان گفت خوب شده یا بد. در واقع می‌توان گفت سلیقه این قشر عوض شده و نوجوانان بیشتر به کتاب‌های ساده، طنز، کمیک تمایل پیدا کردند که البته این موضوع باز به روند رشد نوجوان هم بستگی دارد که از بچگی عادت به کتابخوانی داشته یا خیر. به‌طورکلی هم رده سنی کودک از نوجوان کتاب‌خوان‌تر است و بچه‌ها از دوران قبل دبستان تا سال‌های اول دبستان بیشتر کتاب می‌خوانند تا مقاطع سنی بالاتر. تیراژ و عناوین کتاب کودک هم بیشتر از کتاب نوجوان است.
فهرست «لاک‌پشت پرنده» چطور تهیه می‌شود؟
فهرست «لاک‌پشت پرنده» که شامل کتاب‌های ادبیات کودک و نوجوان است با همکاری مشترک موسسه شهر کتاب و فصلنامه تخصصی پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان تهیه می‌شود و شیوه کار به این صورت است که گروهی از منتقدان و کارشناسان کودک و نوجوان در پایان هر فصل، فهرستی از کتاب‌های کودک و نوجوان منتشر شده در یک فهرست را معرفی می‌کنند.
کتاب‌های کودک و نوجوان هر فصل، براساس گروه‌بندی ادبیات، علمی- آموزشی، دین و علوم انسانی، هنر و سرگرمی و کتاب‌های زیر پنج سال مورد بررسی قرار می‌گیرند.
اولین دوره لاک‌پشت پرنده اسفند سال ۱۳۹۱ برگزار و به پنج کتاب برگزیده فهرست لاک‌پشت پرنده نشان طلایی و نقره‌ای لاک‌پشت پرنده اهدا شد. در این دوره نشان طلایی لاک‌پشت پرنده به برایان سلزنیک نویسنده کتاب اختراع هوگو کابره و جمشید خانیان، نویسنده کتاب عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی اهدا شد.
نشان نقره‌ای لاک‌پشت پرنده به شهرداد میرزایی نویسنده کتاب «ما همه آزاد آفریده شده‌ایم»، فرهاد حسن‌زاده نویسنده رمان «هستی» و احمدرضا احمدی نویسنده کتاب «همه چراغ‌ها از نگاه‌ها روشن شده‌اند»، تعلق گرفت.
نشان ویژه هم به مرتضی خسرونژاد، پژوهشگر در ادبیات کودک و فرشید مثقالی، تصویرگر کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان تعلق گرفت.
حمید اباذری، معصومه انصاریان، محمود برآبادی، جعفر توزنده‌جانی، شکوه حاجی‌نصرالله، مینا حدادیان، شیوا حریری، شادی خوشکار، فاطمه زمانی، علی‌اصغر سیدآبادی، رودابه کمالی، گیسو فغفوری، نلی محجوب، مریم محمدخانی، فرمهر منجزی، رؤیا میرغیاثی و سید مهدی یوسفی گروه داوری لاک‌پشت پرنده هستند.
کتاب‌های راه‌یافته به فهرست به‌شکل زیر رده‌بندی می‌شوند:
۱. کتاب‌هایی با ارزش ۶لاک‌پشت که بیشترین هماهنگی را با معیارهای اعلام‌شده داشته باشند و افزون‌برآن، نکته‌ای ویژه در محتوا یا فرم آنها به چشم بخورد.
۲. کتاب‌هایی با ارزش پنج لاک‌پشت که بیشترین هماهنگی را با معیارهای اعلام‌شده دارند.
۳. کتاب‌هایی با ارزش چهار لاک‌پشت که هماهنگی نسبی با معیارهای اعلام‌شده دارند.
۴. کتاب‌هایی با ارزش سه لاک‌پشت که، ضمن برخورداری از ارزش‌های ادبی ذکرشده در این متن، تضادی با معیارهای فرهنگی ذکرشده نداشته باشند.
نظر شما