آگاه: پس از انقلاب، یکی از نخستین گام‌های ایران، توسعه زیرساخت‌های آموزشی به‌ویژه در مناطق محروم بود. تاسیس ۷۰دانشگاه علوم‌پزشکی در سراسر کشور، امکان دسترسی به خدمات درمانی را حتی در دورافتاده‌ترین نقاط فراهم کرد. این مراکز، سالانه هزاران پزشک عمومی و متخصص در رشته‌هایی مانند جراحی، قلب و اطفال تربیت می‌کنند.
نکته جالب‌توجه، جذب دانشجویان بین‌المللی از کشورهای همسایه مانند عراق، سوریه و لبنان است که نشان‌دهنده اعتبار جهانی آموزش پزشکی ایران است؛ به‌عنوان‌مثال، دانشگاه علوم پزشکی تهران در رتبه‌بندی‌های جهانی، جایگاهی بالاتر از بسیاری از دانشگاه‌های منطقه دارد.
پیش از انقلاب، ایران بیش از ۹۰درصد داروهای خود را وارد می‌کرد اما امروز، با توسعه زیست‌فناوری پزشکی، این کشور به یکی از تولیدکنندگان اصلی داروهای استراتژیک در منطقه تبدیل شده است. تولید انسولین انسانی، فاکتورهای انعقادی خون برای بیماران هموفیلی و داروهای نوترکیب ضدسرطان، نمونه‌هایی از این خودکفایی هستند.
در بحبوحه همه‌گیری کووید۱۹ نیز ایران با ساخت واکسن‌های بومی مانند برکت و پاستوکووک، ثابت کرد که حتی تحت سخت‌ترین تحریم‌ها می‌تواند به نیازهای داخلی پاسخ دهد. این موفقیت‌ها درحالی رخ داد که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، واکسن‌ها را به‌عنوان ابزاری سیاسی برای فشار بر دیگران استفاده می‌کردند.
ایران امروز در حوزه جراحی‌های پیچیده، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. براساس آمارهای بین‌المللی، ایران در زمره پنج کشور برتر جهان در پیوند اعضا قرار دارد. سالانه بیش از ۲۵۰۰پیوند کلیه، ۵۰۰پیوند کبد، و ده‌ها پیوند قلب در کشور انجام می‌شود. بیمارستان‌هایی مانند بیمارستان نمازی شیراز یا مرکز پیوند اعضای شهید هاشمی‌نژاد مشهد، به مراکزی پیشرو در خاورمیانه تبدیل شده‌اند.
همچنین، جراحی‌های کم‌تهاجمی مانند لاپاراسکوپی یا استفاده از ربات‌های جراحی، هزینه‌ها را کاهش و دقت عمل را افزایش داده است. این پیشرفت‌ها، ایران را به مقصدی برای بیماران خارجی از کشورهای همسایه تبدیل کرده است.
شاید هیچ حوزه‌ای به اندازه سلول‌های بنیادی نماد پیشرفت علمی ایران نباشد. موسسه رویان، با تحقیقات پیشگامانه در درمان ناباروری، بیماری‌های ژنتیکی و حتی شبیه‌سازی حیوانات، جایگاهی جهانی یافته است. تولید سلول‌های بنیادی پرتوان (iPS) برای درمان بیماری‌هایی مانند پارکینسون یا دیابت، ازجمله پروژه‌های امیدبخش این مرکز است.
این دستاوردها در شرایطی به‌دست‌آمده که حتی برخی کشورهای پیشرفته، به‌دلیل محدودیت‌های اخلاقی یا فنی، در این حوزه با چالش مواجه‌اند. موفقیت ایران در پزشکی بازساختی، افق‌های تازه‌ای برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج گشوده است.
ایران در زمینه مقابله با بیماری‌های بومی و جهانی نیز پیشتاز است. تحقیقات درباره تالاسمی (که در ایران شیوع بالایی دارد) منجر به کاهش چشمگیر مرگ‌ومیر نوزادان شده است. همچنین، مراکزی مانند انستیتو کانسر ایران با تمرکز بر روش‌های نوین درمان سرطان، ازجمله ایمونوتراپی و پرتودرمانی پیشرفته، امید به زندگی بیماران را افزایش داده‌اند.
در حوزه بیماری‌های واگیر نیز، انستیتو پاستور ایران با مشارکت در تولید واکسن‌های حیاتی، نقشی کلیدی در سلامت عمومی ایفا کرده است. پژوهش‌های این مرکز درباره بیماری‌هایی مانند مالاریا، هپاتیت و اخیرا کووید۱۹، مورد توجه سازمان جهانی بهداشت قرار گرفته است.
با این همه، نمی‌توان چالش‌ها را نادیده گرفت. تحریم‌های ظالمانه دسترسی به برخی تجهیزات پیشرفته پزشکی یا مواد اولیه دارویی را محدود کرده است. همچنین، مهاجرت نخبگان و کمبود بودجه پژوهشی، سرعت پیشرفت را کاهش می‌دهد اما تجربه چهار دهه اخیر نشان داده است که ایران می‌تواند با تکیه بر ظرفیت داخلی، این موانع را به فرصت تبدیل کند.
دستاوردهای پزشکی ایران پس از انقلاب اسلامی، تنها مجموعه‌ای از آمار و ارقام نیست؛ این موفقیت‌ها روایتی از عبور از محال است. ایرانی که روزی حتی ساده‌ترین داروها را وارد می‌کرد، امروز واکسن‌ها و داروهای پیچیده خود را به کشورهای دیگر صادر می‌کند. این تجربه ثابت می‌کند که خوداتکایی علمی نه یک شعار، که راهکاری عملی برای مقابله با نابرابری‌های جهانی است. آینده پزشکی ایران در گرو تقویت همکاری‌های بین‌المللی، جذب نخبگان و توسعه فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی در درمان است. اگرچه راه طولانی در پیش است، گذشته نشان داده که ایران می‌تواند در سخت‌ترین شرایط نیز به قله‌های علم دست یابد.