آگاه ـ زهرا بذرافکن – خبرنگار سرویس فرهنگی: موضوع «روز جهانی زن» طبق آنچه روایت شده است برای نخستین مرتبه از سوی حزب سوسیالیست آمریکا در شهر نیویورک رقم خورده است. این موضوع الهام‌بخش برخی از نمایندگان آلمانی شد تا در کنفرانس بین‌المللی زنان سوسیالیست در سال ۱۹۱۰ پیشنهاد روزی ویژه برای زنان را مطرح کنند. گرچه که تاریخ مشخصی برای این روز انتخاب نشد اما در سال بعد اولین راهپیمایی و بزرگداشت «روز جهانی زنان» به شکل گسترده‌ای در سراسر اروپا برگزار شد. از سوی دیگر، بعد از تصویب حق رای زنان در سال ۱۹۱۷ در کشور شوروی سابق، روز ۸ مارس به عنوان تعطیلات ملی شناخته شد. در نهایت این روز، تاریخی مشترک برای جشن‌های جنبش سوسیالیستی و کمونیست‌ها با این موضوع شد. این تاریخ به واسطه «جنبش جهانی فمنیستی» در دهه ۱۹۶۰ و بعد از آن در سال ۱۹۷۷ توسط «سازمان ملل متحد» تصویب شده و به یک جریان اصلی جهانی بدل شد. بعد از آن، این رویداد بعد فرهنگی یافت و از جنبه سیاسی آن تا حد زیادی گسسته شد.
نگاه تاریخی به روز زنان در جهان
نخستین مراسم روز زن چنانچه گفته شد، در ۱۹۰۹ در آمریکا برای یاد بود «اعتصاب اتحادیه جهانی زنان کارگر صنایع پوشاک» که در ۱۹۰۸ رقم خورده بود، برگزار شد. در مارس سال ۱۹۱۱ نیز اولین روز جهانی زنان تحت عنوان بزرگداشت زنانگی، توسط جمعیتی بیش از یک میلیون نفر در کشورهای اتریش، دانمارک، آلمان و سوئیس برگزار شد. زنان در کشورهای اروپایی خواستار حق رای و تصدی مناصب دولتی بودند و به ویژه به تبعیض جنسیتی در اشغال جایگاه‌های شغلی معترض بودند. در نهایت برای اولین بار در آلمان در سال ۱۹۱۴، جشن «روز جهانی زنان» در ۸ مارس برگزار شد. با این حال زنان این کشور نیز به دنبال حق رای بودند که تا ۱۹۱۷ موفق به برخورداری از آن نشدند. در نهایت، تا سال ۱۹۶۷، روز جهانی زنان که از سوی فمنیست‌های موج دوم پذیرفته شده بود، بیشتر یک تعطیلات کمونیستی بود. در ادامه و در دو دهه بعدی، چپ‌ها و سازمان‌های کارگری به گروه‌های زنان پیوستند و خواستار دستمزد برابر، فرصت‌های اقتصادی برابر، حقوق دوره باروری، مراقبت از کودکان و ممنوعیت خشونت علیه زنان شدند. سازمان ملل برای اولین بار در سال ۱۹۷۵ جشن روز جهانی زنان را آغاز کرد و آن سال را نیز، «سال جهانی زن» اعلام کرد. سپس در سال ۱۹۷۷، مجمع عمومی سازمان ملل متحد از کشورهای عضو دعوت کرد تا این روز را به عنوان تعطیلات رسمی سازمان ملل در راستای حقوق زنان و صلح جهانی اعلام کنند. بعد از آن هرساله این روز توسط سازمان ملل متحد و بسیاری کشورهای جهان گرامی داشته می‌شود و در هر دوره بر موضوع خاصی در زمینه زنان تمرکز دارد.
زنان در سینمای هالیوود
در همین راستا در این گزارش به بررسی برخی از آثار سریالی و سینمای جهان پرداختیم که با موضوع زنان و معضلات آن‌ها تولید شده است.
سریال «خدمتکار»، ساخته سال ۲۰۲۱ در آمریکا و در ژانر درام است که توسط شبکه نتفلیکس تولید و منتشر شد. این سریال روایت زنی آسیب دیده است که همسر مردی دائم الخمر و مادر فرزندی دو ساله است و از خانه می‌گریزد تا به استقلال مالی و عملی دست یابد. او در نهایت به نظافت در خانه‌های مردم روی می‌آورد. این داستان برگرفته از خاطرات شخصی منتشر شده «استفانی لند» است. با این حال سریال به شکلی جانب‌دارانه به این موضوع می‌پردازد و روایت از سوگیری‌های زنانه به دور نمانده است و مردان در سریال از تمامی ابعاد، آدم‌هایی سواستفاده‌گر و غیرقابل اعتماد بازنمایی شده‌اند. در نهایت آن که مسیر رستگاری زن قهرمان قصه از آسیب‌های همه جانبه از مردان دیوصفت و قوانین زن‌ستیز می‌گذرد و گاها در این راه حتی همراهی زنان را نیز ندارد.
فیلم «سرزمین آواره‌ها» نیز، داستان زنی است که در زندگی هر آنچه را به دست آورده از دست داده است. او در شهر کوچکی زندگی می‌کرده و زندگی شادی داشته اما بعد از مدتی با تعطیلی منطقه صنعتی نزدیک شهرشان، محل زندگی آن‌ها نیز از سکنه خالی می‌شود و به نوعی این شهر به شکل رسمی از کشور حذف می‌شود. در همین شرایط همسر این زن که «فرن» نام دارد نیز از دنیا می‌رود و او کاملا تنها می‌شود. او در همین شرایط با اتوموبیل ون خود به جاده می‌زند تا در یکی از مراکز آمازون به عنوان کارگر موقت مشغول به کار شود. این فیلم همچنین برنده جایزه شیر طلایی جشنواره ونیز شد. نقطه عطف در سرزمین آواره‌ها آن است که تمرکز قصه بر پرداخت شخصیتی قهرمانی از زن داستان نیست. او منتظر نجات‌دهنده نیست و به رستگاری اعتقادی ندارد. درنهایت تلاش نمی‌کند تا در مسیر داستان ترحم بیننده را بربیانگیزد. برخی درباره این فیلم می‌گویند که قصه درباره زنی است که به دنبال از دست دادن تمام داشته‌هایش، از جامعه‌ای که او را مورد حمایت قرار نمی‌دهد ناامید است و از اندوه بی پایان خود می‌گریزد.
این فیلم را نیز منتقدین از چند منظر نقد به سرمایه‌داری و همچنین از نقطه‌نظر فمنیستی مورد بررسی قرار داده‌اند. این اثر در تلاش است تا کلیشه زنان مستقل مدرن در برابر مردان سنت‌گرای زورگو را پس بزند و دغدغه‌های او را چیزی فراتر از حقوق زنان، فمنیست یا تبعیض‌های اجتماعی و اقتصادی میان زنان و مردان قرار دهد. شخصیت زن اصلی فیلم نسبت به ثروتمندان خشمی ندارد و نه با آرمان‌های چپ‌گرایانه تحول‌خواه که تنها در جست و جوی آرامش و مرهمی بر دردهای روحی خود است.
زن در جامعه آمریکایی و در سینمای آمریکا
آنچه در غالب آثار زنانه آمریکا در جریان است، روایتی از زنی قهرمان است که در دایره‌ای از دشمنان قرار گرفته است و برای رسیدن به آزادی و استقلال فکری و عملی باید تمام آن‌ها را کنار بزند و یا از روی آن‌ها رد شود. این در حالی است که به طور کلی سیاست‌ها و قوانین مرتبط با زنان در این کشور مورد نقد است و از آن تصویر رویاپردازانه و اتوپیایی فاصله قابل توجهی دارد. از این قبیل تبعیض‌ها می‌شود به مواردی چون بالاتر بودن نرخ مالیات برای اقلام زنانه و حتی کالاهای مراقبتی زنان سالمند، تخصیص بودجه کمتر به سرمایه‌گذاری برای کسب و کارهای زنان کارآفرین و همچنین تبعیض در پرداخت دستمزد زنان در این کشور اشاره کرد. با این حال در این کشور زنان رنگین‌پوست زیادی زندگی می‌کنند که شرایط برای آنان به مراتب سخت‌تر نیز هست.
یکی دیگر از مسائل مهم در حوزه زنان در این کشور که اعتراض و انتقادهای زیادی را هر چند مدت یکبار برمی‌انگیزد، موضوع آزارهای جنسی زنان در محل کار است که به شکل گسترده‌ای شایع است و افشاگری‌های زیادی در این زمینه تا کنون رخ داده است. چنانچه پرونده آزارهای جنسی گسترده در آمریکا به کودکان نیز رسید و اخیرا یک قاضی در آمریکا مدارکی را افشا کرد که اثبات می‌کرد که شخصی به نام «اپستین» جزیره‌ای اختصاصی برای این منظور قرار داده و لیستی از اسامی مشهورترین شخصیت‌های هنری و سیاسی این کشور منتشر شد که از خدمات این جزیره استفاده کرده‌اند و در آن‌جا حضور داشته‌اند. در همین خصوص افشاگری‌های زیادی از کودکان و نوجوانانی شد که در آن جزیره مورد تعرض قرار گرفته‌اند و بعد از آن یا دچار افسردگی‌های شدید شده و یا خودکشی کرده‌اند.
زنان در سینمای ایران
با این حال مسئله زنان در تمامی جهان از مسائل مهمی است که به لحاظ حقوقی و اجتماعی در تمامی کشورها ضعف‌های جدی و اثرگذاری را یادآور می‌شود. در همین راستا در سینمای ایران نیز آثاری را می‌توان یافت که به موضوع زنان از زوایای مختلفی پرداخته‌اند. یکی از این آثار فیلم سینمایی «رگ خواب»، به کارگردانی و تهیه‌کنندگی حمید نعمت الله و از آثاری است که در دهه ۹۰ ساخته و اکران شد. «رگ خواب» فیلمی زنانه و به اعتقاد برخی فمنیستی است با این تفاوت که روایت به گونه‌ای نیست که زنی را از فروپاشی نجات دهد و به رستگاری برساند، بلکه زنی را به تصویر می‌کشد که با تلاش نکردن برای تغییر و دست و پا زدن در شرایط موجود دچار فروپاشی می‌شود. فیلمنامه نویس این اثر، معصومه بیات زنانه‌نویس است و درنهایت قصه را می‌توان کاملا زنانه دانست اما نه از نوع جنبش فمینستی و به معنای عام آن.
یکی دیگر از آثار ساخته شده اخیر در سینمای ایران که به تازگی در جشنواره فیلم فجر ۴۲ به نمایش درآمد، «معجزه پروین» است که به کارگردانی محمدرضا ورزی و تهیه‌کنندگی محمدرضا شریفی‌نیا تولید شده است. این فیلم زندگینامه یا پرتره‌ای از شاعر معاصر ایرانی، «پروین اعتصامی» است که با پردازش به ابعاد اجتماعی زندگی او و زیست هنری و ادبی در جامعه‌ای مردانه و یکدست به آن خوانشی از نوع زنانه می‌دهد. او از زنان پیشرو ایرانی در حوزه ادبیات بود که با حمایت خانواده و علاوه بر آن با تجربه یک زندگی مشترک و قرار گرفتن تحت ستم و سلطه همسر نظامی‌اش تصویری دقیق از سختی و معضلات زندگی زنانه در مسیر رشد و پیشرفت در هر حوزه‌ای را ارائه می‌کند.
مداخلات سیاسی به نام زنان
آنچه غالبا از موضوع زنان در کشور در دوره فعلی موجود است در اثر ادوار تاریخی مختلف گذشته و سیاست‌های بعضا غیر انسانی و سلطه‌خواهانه، بسیار قابل بحث و انتقاد است اما در گذر زمان و کنش‌های اجتماعی زنان مورد تغییر و تحول قرار گرفته و راکد نمانده است. با این وجود آنچه از وضعیت جهانی موضوع زنان برداشت می‌شود آن است که این حوزه بعد از حضور گسترده زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی محل فسادهای گسترده قرار گرفته که در مسیر رشد بشر بعد از دوره‌های حاکمیت و سلطه قاطع مردانه، دور از انتظار نیست. با این حال غالبا ضعف‌های پنداشتی در این موضوع از سوی حاکمیت‌هایی مورد نقد و مداخله قرار می‌گیرد که خود پرونده‌های گسترده‌ای از فسادهای عمده در این زمینه را مسکوت نهاده‌اند.
با این حال غالبا ضعف‌های پنداشتی در این موضوع از سوی حاکمیت‌هایی مورد نقد و مداخله قرار می‌گیرد که خود پرونده‌های گسترده‌ای از فسادهای عمده در این زمینه را مسکوت نهاده‌اند.