آگاه: میزان باروری در ایران طی دهه‌های گذشته کاهش قابل‌توجهی را تجربه کرده است؛ به‌طوری‌که میزان باروری کل که در اواخر دهه۱۳۵۰ و اوایل دهه۱۳۶۰ به ۶.۹فرزند رسیده بود، طی دو دهه به کمتر از دو فرزند کاهش پیدا کرد و آخرین آمارها نشان می‌دهد که میزان باروری کل در ایران به ۱.۸فرزند در سال۱۳۹۹ رسیده است. پیش‌بینی‌های موجود نیز خبر از تداوم کاهش باروری کل به پایین‌تر از ۱.۵ فرزند در افق ۱۴۰۴ داده‌اند.
شواهد نشان می‌دهد اگرچه در ایران، داشتن دو فرزند به‌عنوان تعداد فرزندان ایده‌آل افراد محسوب می‌شود، ولی قصد و رفتار تک‌فرزندی به‌خصوص در شهرها روند افزایشی دارد. همچنین از آنجا که آمار بی‌فرزندی اختیاری در جامعه ایران در مقایسه با سایر جوامع، نسبتا پایین است، لذا کاهش تعداد فرزند می‌تواند بیشتر شامل گزینه تک‌فرزندی شود. یکی از راه‌هایی که امکان سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی درست و دقیق در این زمینه را فراهم می‌کند، اطلاع از تمایلات فرزندآوری زوجین است و تمایلات فردی در مورد فرزندآوری در آینده، پیش‌بینی‌کننده مهمی برای رفتارهای آینده باروری هستند.
براساس یک مطالعه دانشگاهی درصد تمایل به بی‌فرزندی در مردان اندکی بیشتر از سوی زنان است، اما تمایل به داشتن فرزند بیشتر، در مردان بیشتر است. ۲.۳درصد مردان و دو درصد زنان تمایل ندارند که فرزندی داشته باشند. در هر دو جنسیت، بیشتر افراد تمایل خود را به داشتن دو فرزند، اعلام کردند. تفاوت اصلی میان مردان و زنان در داشتن سه فرزند و بیشتر است. ۲۵درصد مردان گفته‌اند که تمایل دارند، سه فرزند و بیشتر داشته باشند، درحالی‌که این رقم برای زنان ۱۸.۸درصد است.
برای مردان، «هزینه‌های اقتصادی فرزندان» به‌عنوان مهم‌ترین دلیل بیان شده است (بیش از ۳۶درصد از مردان)، درحالی‌که نزدیک به ۱۱درصد از زنان این دلیل را برای تمایل به فرزندی عنوان کرده‌اند. برای زنان، مهم‌ترین دلیل تمایل به بی‌فرزندی «عدم علاقه به فرزند» بیان شده است (بیش از ۴۷درصد زنان). هرچند درصد قابل‌توجهی از مردان (نزدیک به ۲۹درصد) این دلیل را بیان کرده بودند و این موضوع دومین دلیل آنها برای نخواستن فرزند است.
همچنین «مسئولیت زیاد فرزندان» دلیل دیگری بود که هر دو جنس به آن اشاره کرده‌اند. به‌علاوه ناتوانی جنسیتی برای زنان بیشتر از مردان گزارش شده است. دلیل «نگرانی از آینده فرزندان باتوجه‌به شرایط جامعه» نیز در بین مردان بیشتر از زنان عنوان شده است.
تاخیر در ازدواج
«مصطفی بابایی» آگاه مسائل جمعیتی با بیان اینکه تاخیر در ازدواج یکی از عوامل مرتبط با کاهش موالید در ایران است، نقش موارد دیگری چون افزایش سطح توقعات و انتظارات، کاهش نفوذ نیروهای سنتی و شبکه‌های فامیلی و خانوادگی را در کاهش تمایل افراد به ازدواج‌های به‌هنگام موثر دانست.
این کارشناس جمعیت ناامنی شغلی را یکی از عوامل مهم کاهش تمایل جوانان به ازدواج دانست و به «آگاه» گفت: بسته‌های تشویقی افزایش موالید به‌تنهایی نمی‌تواند نقش مهمی در ترغیب جوانان به ازدواج به هنگام و تشکیل خانواده ایفا کند.
بابایی با تاکید بر اینکه نمی‌توان سیاست‌های جمعیتی و بازنگری آنها را از بستر اقتصادی، اجتماعی که باعث کاهش میزان باروری و ازدواج شده جدا کرد، گفت: براساس بررسی‌های انجام‌شده، بسته‌های تشویقی موالید بیشتر گروه‌ها و طبقات پایین اجتماعی و افرادی را که هم‌اکنون در شرایط زندگی نامناسبی به سر می‌برند تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و این امر سبب می‌شود جامعه در چرخه باطل فقر و توسعه‌نیافتگی قرار گیرد. او ضمن بیان اینکه مطابق بررسی‌های انجام‌شده حدود ۲۸درصد کاهش موالید در کشور ناشی از افزایش میانگین سن ازدواج است، گفت: دوره تولیدمثل محدود است وقتی افراد دیرتر ازدواج کنند، شمار سال‌هایی که در معرض فرزندآوری قرار می‌گیرند و شمار نهایی فرزندانی که یک زوج می‌توانند تا پایان دوره فرزندآوری به دنیا بیاورند، محدودتر می‌شود.
نامطلوب بودن شرایط اقتصادی جامعه
بابایی با اشاره به اینکه افزایش سطح سواد و تحصیلات به‌طور مستقیم باعث تاخیر در ازدواج نمی‌شود، گفت: چون امکان دستیابی افراد تحصیل‌کرده به فرصت‌های شغلی در جامعه ما ساده‌تر است، جوانان برای کسب استقلال که پیش‌زمینه ازدواج است مجبور به ادامه تحصیل هستند، بنابراین ازدواج آنها به تاخیر می‌افتد.
به گفته این استادیار، افزایش میانگین سن ازدواج ارتباط مستقیمی با تغییر خانواده ایرانی از شکل گسترده به هسته‌ای و شرایط اقتصادی جامعه در شرایط کنونی دارد؛ به‌این‌ترتیب که زوجین به محض تشکیل خانواده باید به‌صورت مستقل تامین نیازهای اقتصادی خود را به عهده می‌گیرند، به همین دلیل جوانان ترجیح می‌دهند ازدواج و تشکیل خانواده را به زمانی موکول کنند که از پس تامین هزینه‌های زندگی برآیند. وی ادامه داد: علاوه بر اینکه تاخیر در ازدواج یکی از عوامل مرتبط با کاهش موالید در ایران است، نمی‌توان نقش موارد دیگری چون افزایش سطح توقعات و انتظارات، کاهش نفوذ نیروهای سنتی و شبکه‌های فامیلی و خانوادگی را در کاهش تمایل افراد به ازدواج‌های به‌هنگام نادیده گرفت.
بابایی فراگیری و عمومیت ازدواج را به‌عنوان یکی از مشخصه‌های فرهنگی جامعه ایران دانست و گفت: ازدواج و تشکیل خانواده همچنان جایگاه مقدس و ویژه‌ای در نظام اجتماعی و فرهنگی جامعه ما دارد. طبق آمار موجود حدود ۹۸درصد زنان و مردان ایرانی تا رسیدن به ۵۰سالگی دست‌کم یک‌بار ازدواج می‌کنند، درحالی‌که در بسیاری از جوامعی که باروری زیر سطح جایگزینی را تجربه می‌کنند، شرایط اینگونه نیست.
گریز افراد از تشکیل خانواده
این کارشناس جمعیت براین‌اساس نتیجه گرفت که کاهش ازدواج و باروری به‌خاطر گریز افراد از تشکیل خانواده و عدم تمایل آنها به ازدواج نیست، بلکه این امر بازتاب شرایط اقتصادی و اجتماعی حاکم بر جامعه است. او گفت: در آموزه‌های دینی نیز تاکید شده که فرد ازدواج و تشکیل خانواده را به زمانی موکول کند که به نحو مطلوبی توانایی اداره زندگی را داشته باشد.
بابایی این مشخصه فرهنگی را یکی از نقاط قوت جامعه ایرانی دانست و تصریح کرد که سیاست‌گذاران می‌توانند با تاکید بر این مولفه در کنار فراهم‌آوردن فرصت‌های شغلی تاخیر در ازدواج را تا حد زیادی کاهش دهند و خانواده‌ها را به فرزندآوری بیشتر ترغیب کنند.
زوج جوان از نگاهشان به فرزندآوری می‌گویند
چالشی با پایان باز
براساس داده‌ها و گزارش‌های اعلام‌شده ازسوی دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، می‌توان گفت کاهش فرزندآوری در کشور به یک الگوی غالب تبدیل شده و در تمام کشور و گروه‌های مختلف اجتماعی محرز است؛ هرچند شدت و ضعف دارد. تفاوت قابل‌توجه نرخ باروری کل با نرخ باروری زناشویی نشان می‌دهد افزایش تجرد و به تاخیر انداختن سن ازدواج یکی از عوامل مهم در کاهش باروری در ایران بوده است و در صورت افزایش ازدواج در کشور، می‌توان انتظار داشت نرخ باروری نیز افزایش یابد.
مینا ۳۴ساله که نزدیک به هشت سال از زندگی مشترکش می‌گذرد می‌گوید: ما برای پدر و مادر خود چه کرده‌ایم؟ فرزند یعنی مسئولیت، یعنی بی‌خوابی، یعنی داشتن استرس مدام برای فراهم کردن آینده خوب که من و همسرم هیچ‌کدام حوصله و توان این کارها را نداریم. مگر می‌خواهیم چند سال زندگی کنیم که مدام استرس داشته باشیم که فرزندمان را خوب تربیت کنیم و شرایط مناسب برای رشد او فراهم سازیم.
مونا، دانشجوی دکترای علوم ارتباطات هم به خبرنگار آگاه می‌گوید: داشتن فرزند یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای همسرم است اما یکی از شروط مهم من برای ازدواج فرزند نداشتن بود، هرچند همسرم این موضوع را جدی نگرفت و فکر کرد با گذشت زمان می‌تواند نظر من را نسبت به فرزندآوری عوض کند، اما من همچنان بر نداشتن فرزند تاکید دارم. دلیل تمایل نداشتن من به فرزندآوری این است که در شرایط کنونی فرزندآوری بار روانی بسیاری برای پدر و مادر دارد. سال‌ها تلاش کردم که بتوانم در رشته‌ای تحصیل کنم و جزو بهترین‌های کشور باشم و تنها هدفم این است که بتوانم جایگاه علمی بالایی در رشته تحصیلی خود در کشور و جهان پیدا کنم.
شرایط سخت اقتصادی و فرزندآوری
محسن ۳۵ساله، از نبود تمایل همسرش به فرزندآوری گلایه دارد، می‌گوید: تنها مشکل من و همسرم در پنج سال زندگی مشترکمان همین مسئله فرزندآوری است؛ هر دفعه می‌خواهم او را متقاعد کنم، می‌گوید چرا دوست داری یک نفر را مانند خودمان بدبخت کنی!؟ وی می‌افزاید: البته من هم باتوجه‌به شرایط موجود جامعه به‌خصوص شرایط سخت اقتصادی، نسبت به سال‌های گذشته تمایل چندانی به فرزندآوری ندارم و استرس این موضوع را دارم که اگر اقدام به فرزندآوری کنم، شاید فرزندم از من بپرسد چرا در این شرایط نابسامان من را به دنیا آوردی؟ البته باید بگویم همسرش عطش فرزندآوری خود را با خرید یک سگ و تربیت آن کاهش داده است!
چکاپ ماهانه چقدر است؟
هزینه‌های چکاپ ماهانه مادر به‌علاوه سونوگرافی و مصرف ویتامین‌ها زیر نظر پزشک و البته کلاس‌های بارداری با فرض بر اینکه مادر و جنین مشکلی جدی نداشته باشند بین ۸ تا ۱۲میلیون تومان خواهد بود.
هزینه بیمارستان چقدر می‌شود؟
هزینه‌های زایمان نیز براساس انتخاب مادر، متفاوت است. بر اساس گزارش‌های رسمی حدود ۴۹درصد زایمان‌ها در کشور از طریق سزارین و ۵۱درصد نیز به‌صورت طبیعی انجام می‌شود. زایمان طبیعی هزینه بسیار کمی دارد. اما تعرفه‌های درمانی در بیمارستان‌های دولتی بازه هزینه‌ای هر عمل سزارین را حدود هفت تا هشت میلیون تومان اعلام کرده که البته با تعرفه بیمه ممکن است کاهش یابد. این هزینه برای بیمارستان‌های خصوصی بین ۱۴ تا ۲۵میلیون تومان است. اگر پس از زایمان مادر و نوزاد به بستری شدن نیاز داشته باشند، مبلغی نیز به هزینه‌های زایمان اضافه می‌شود. در وب‌سایت یکی از بیمارستان‌ها برخی تعرفه‌های پس از زایمان نوشته شده که براساس آن هزینه تخت مراقبت‌های ویژه برای نوزادان به‌طور متوسط شبی ۱۵میلیون تومان، هزینه اتاق خصوصی ۱۵میلیون تومان، تخت نوزاد سالم هر شب چهارمیلیون تومان، هزینه تخت نوزاد با بیماری اولیه ۸/۵میلیون تومان، هزینه همراه هر شب آزاد با غذا ۵۰۰هزار تومان و هزینه کیف مادر و نوزاد نیز یک‌میلیون تومان است. بنابراین اگر نوزاد دچار زردی باشد و به یک هفته بستری شدن نیاز داشته باشد، در این صورت هزینه زایمان با فرض عمل سزارین حدود ۱۰۰تا ۱۵۰میلیون تومان می‌شود. براساس محاسبات صورت‌گرفته از قیمت خرده‌فروشی‌ها، برای زوج‌هایی که فرزند تا یک‌سال دارند و البته تعرفه درمانی بیمارستان‌ها، کمترین هزینه برای بچه‌دار شدن از زمان بارداری تا یک‌ماهگی حدود ۱۰۰میلیون تومان خواهد بود.