آگاه: همه‌چیز از ۱۳۴۹ با فیلم «رضا موتوری» شروع شد. چند سال بعد، فیلم «همسفر» هم به عطش مخاطبان به موتورسنگین دامن زد. چند دهه داشتن چنین وسایل نقلیه‌ای برای علاقه‌مندان رویا بود و آنهایی که به رویای خود رسیدند مجال زیادی برای سرعت‌های سرسام‌آور و هیجان‌انگیز نداشتند، چون رفته‌رفته با افزایش تردد در خیابان‌ها و بزرگ شدن شهرها، جایی برای این پرسروصداهای مزاحم باقی نماند و به‌جای خیابان‌ها در اتاق‌خواب‌ها یا ویترین مغازه‌ها جا گرفتند. ممنوعیت قانونی میخ آخر به تابوت بالاتر از ۲۵۰سی‌سی‌ها بود که برای همیشه آنها را خانه‌نشین کرد. این روند تا سال‌های اخیر ادامه داشت اما در چندماه گذشته شمار این موتورسیکلت‌ها به‌وضوح درحال افزایش است و دیگر فقط بزرگراه‌ها زیر تایرهای پهن و اگزوزهای ناهنجار این موتورسیکلت‌ها قرار ندارند، زیرا اکنون شاهد حضور پرشمار آنها در معابر شهری و کوچه‌ها و خیابان‌ها هستیم.
سردار محمدباقر سلیمی، معاون عملیات پلیس راهور فراجا هرگونه تغییر رویکرد پلیس در زمینه ورود یا تردد مجاز موتورهای سنگین را رد می‌کند و به آگاه می‌گوید: طبق قانون، مصوبه شورای امنیت ملی همچنین دستورالعمل‌های انتظامی، استفاده از هرگونه موتورسیکلت با حجم موتور بیش از ۲۵۰سی‌سی در جغرافیای جمهوری اسلامی و معابر عمومی شهری و خارج شهری ممنوع است که تا امروز این قانون تغییر نکرده و هیچ‌گونه تغییری در رویکرد پلیس راهور نسبت به برخورد با موتور سنگین‌ها ایجاد نشده است.
هیچ احدی حق تردد ندارد
به گفته وی، طبق دستورالعمل جاری راهور به‌جز نهادهای ذکرشده در قانون هیچ احدی حق تردد با چنین وسایل نقلیه‌ای در سطح معابر عمومی را ندارد و رعایت این قانون برای ورزشکاران نیز ضروری است. او افزایش تردد این وسایل نقلیه غیرقانونی را تایید می‌کند و دلیل آن را افزایش قاچاق می‌داند و می‌گوید: افزایش شمار این موتورسیکلت‌ها ناشی از افزایش قاچاق است. او برای اثبات برخورد پلیس با این تخلفات از آمار توقیف ۱۴۰دستگاه موتورسنگین در سال گذشته خبر می‌دهد و می‌گوید: برای حفظ امنیت شهروندان، به‌هیچ‌وجه با موتورسنگین‌ها مماشات نخواهیم کرد.
موتور سنگین زیاد داریم
او درحالی این حرف را زد که هر شب صدای غرش اگزوز موتورهای سنگین نه خبر از مماشات پلیس که نشان از گریز آنها از قانون را می‌دهد. چرا میل به سوارشدن چنین موتورسیکلت‌هایی با وجود محدودیت‌های قانونی هر روز بیشتر می‌شود؟ برای پاسخ به این سوال سراغ «کیانوش زاهدی»، آگاه بازار موتورسیکلت می‌رویم. او می‌گوید: «آمار دقیقی از تعداد موتور سنگین‌هایی که در ایران وجود دارد، نداریم؛ ولی تعدادشان بسیار زیاد است. معمولا جلوی چشم نیستند و در پارکینگ‌ها انبارها و حتی داخل آپارتمان و وسط پذیرایی خانه‌ها نگهداری می‌شوند.
به همین دلیل پنهانی بودن این وسایل نقلیه، نمی‌توان آماری از آن داشت.»
او می‌گوید: «با وجود تعداد پرشمار موتورهای بالای ۲۵۰سی‌سی، بیشتر آنها فرسوده و قراضه هستند. بیشترین تعداد موتورسیکلت‌های سنگین در ایران، مدل‌های قبل از ۲۰۱۰ هستند که به نظر می‌رسد هزاران دستگاه باشند.»
زاهدی ادامه می‌دهد: «موتورسیکلت‌هایی که از ۲۰۱۷ به بعد تولید شدند تعدادشان خیلی کمتر از مدل‌های قبل از ۲۰۱۰ است. به همین ترتیب، از تعداد موتورسیکلت‌هایی که مدل بالاتر هستند کم می‌شود و کار به جایی می‌رسد که مثلا هوندا سی‌بی ۱۰۰ مدل ۲۰۲۰ انگشت‌شمار یافت می‌شود.»
به گفته او، قیمت‌های این وسایل نقلیه غیرقانونی از حدود ۲۰۰میلیون تومان شروع می‌شود که با این مبلغ می‌توان یک موتورسیکلت ۴۰۰سی‌سی مدل پایین و بدون سند خرید. هر قدر مدل بالاتر برود، قیمت هم بالا می‌رود ولی غیر از مدل، سند در تعیین قیمت بسیار مهم است.
زاهدی روی سند تاکید می‌کند و ادامه می‌دهد: موتورسیکلتی که سند نداشته باشد در کف قیمت جا می‌گیرد و به آن می‌گویند سوئیچی یعنی فقط سوییچ دارد و در واقع قاچاق است. سنددارها هم به دو گروه تقسیم می‌شوند. سند شرکت‌های معتبر و سند شرکت‌های بی‌اعتبار که به آنها سند بوته‌ای می‌گویند؛ به‌عنوان‌مثال، یک موتورسیکلت مشخص اگر سند شرکت معتبر داشته باشد قیمتش دومیلیارد تومان است ولی همین وسیله را با سند بوته‌ای بخواهید بخرید دستکم ۳۰۰میلیون کمتر است.
زاهدی ادامه می‌دهد: «اهمیت سند زمانی مشخص می‌شود که موتورسیکلت شما توقیف شود. اگر سند داشته باشید می‌توانید وسیله خود را به‌راحتی پس بگیرید ولی در غیر این صورت نه‌تنها باید از موتورسیکلت خود برای همیشه خداحافظی کنید، بلکه دردسرهای قانونی سختی هم گریبان‌گیرتان می‌شود.»
او از موتورسوارانی است که از غیرقانونی بودن موتور سنگین‌دل خوشی ندارند. در این مورد می‌گوید: «در کشورمان امکانات تفریحی به‌ویژه تفریحات مهیج برای جوانان فراهم نیست. طبیعی به نظر می‌رسد میل به تخلیه هیجانات به سمت‌وسوی مختلف می‌رود که یکی از آنها موتورسیکلت است. به نظرم تجربه نشان داده ممنوع بودن موتورسیکلت‌های بالاتر از ۲۵۰ یا ۳۰۰ سی‌سی دردی را دوا نکرده است. این موتورها همچنان تردد می‌کنند اما مخفیانه و هر روز بر تعدادشان اضافه می‌شود ولی غیررسمی.»
به گفته او، امروز تنوع زیادی در موتورسیکلت‌های سنگین وجود دارد. این تنوع نشان می‌دهد بسیاری از این وسایل‌نقلیه با وجود حجم موتور بالا هرگز به درد اهداف خرابکارانه نمی‌خورد چون چابکی کافی ندارند؛ به‌عنوان‌مثال غیرممکن است کسی با هوندا هلدینگ قصد ترور داشته باشد با وجودی که حجم موتور آن ۱۸۰۰ است. این موتورسیکلت برای سفرهای طولانی طراحی شده و مانورپذیری بسیاری کمی دارد و در ضمن بسیار گران‌قیمت است.
زاهدی معتقد است قانون حجم موتور با فناوری‌های روز ناکارآمد شده و باید به توان موتور توجه شود. او مثال می‌زند: «آزادشدن موتورهای سنگین می‌تواند با سازوکار و برنامه‌ریزی انجام شود؛ به‌عنوان‌مثال فلان مدل هوندا که مدل اسکوتری طراحی شده ۵۵۰سی‌سی حجم ولی ۴۷اسب بخار قدرت دارد. انگار این مدل‌ها درحال آزاد شدن است. یعنی موتورسیکلت‌هایی که قدرت زیاد با حجم موتور بالا دارند ولی به‌اصطلاح تنبل هستند، می‌توانند پلاک شوند.» او معتقد است قانون ممنوعیت موتورسیکلت‌های بالاتر از ۲۵۰سی‌سی بسیار قدیمی است و باید به‌روز شود و درنظرگرفتن قدرت موتور به‌جای حجم موتور راهی برای به‌روز شدن این قانون است.
یک موتور
به قیمت ۱۰میلیارد تومان!
وضعیت قیمت‌ها و رانت‌های ایجادشده برای عده‌ای خاص در موتورهای سنگین به مراتب عجیب و غریب‌تر از موتورهای زیر ۲۵۰سی‌سی است.
یک فعال و موتورسوار موتورهای سنگین گفته است موتوری در تهران ۱۰میلیارد تومان قیمت خورده درحالی‌که قیمت مدل ۲۰۲۱ آن در دوبی حدود ۱۰ تا ۱۲هزار دلار و قیمت مدل‌های قبل از سال۲۰۱۷ آن زیر سه یا چهارهزار دلار است. اما جست‌وجوها نیز نشان می‌دهد درحالی قیمت موتور سوزوکی بی‌کینگ (Suzuki B King) ساخت۲۰۱۰ در سایت دیوار حدود دومیلیارد و ۸۵۰میلیون تومان درج شده که قیمت آن در دوبی ۹۹۰۰دلار است. موتور سنگین cb۱۳۰۰ مدل٢٠١٧ درحالی در سایت دیوار بیش از دومیلیارد تومان آگهی شده که بررسی قیمت آن در ژاپن نشان می‌دهد مدل۲۰۲۳ آن حدود ۱۲هزار و ۸۰۰دلار و مدل۲۰۱۷ این موتورسیکلت حدود هفت‌هزار و ۸۰۰دلار است.
به عبارتی، مدل۲۰۲۳ این موتورسیکلت اگر هم با دلار ۵۰هزار تومانی وارد کشور شود بدون هزینه‌های گمرکی و وارداتی، قیمت آن ۶۴۰میلیون تومان و مدل۲۰۱۷ آن نیز بدون هزینه‌های وارداتی حدود ۳۹۵میلیون تومان خواهد بود.
سودهای عجیب مونتاژکاران
فعالان حوزه موتورسیکلت می‌گویند علاوه‌بر موتورهای سنگین که واردات آنها انحصاری بوده، در حوزه سایر موتورسیکلت‌ها نیز بازار موتورسیکلت انحصاری است.
آنها می‌گویند ایجاد انحصار برای کالای خاصی در شرایط خاصی و آن هم برای حمایت از پا گرفتن صنایع داخلی باید گرفته شود و این انحصار هم نباید به یک تصمیم دائمی تبدیل شود. همچنین این انحصار باید تولیدکننده داخلی را مجبور به واردات تکنولوژی به جای کالای مصرفی یا واسطه‌ای کند، اما آنچه در حوزه موتورسیکلت اتفاق افتاده نه‌تنها به نفع تولید ملی نبوده، بلکه این ممنوعیت باعث شده تا انحصارگران از ممنوعیت واردات نهایت سوءاستفاده را کنند. یکی از این فعالان حوزه موتورسیکلت به «فرهیختگان» می‌گوید که من شخصا باتوجه‌به علاقه‌مندی‌ای که به حوزه موتور داشتم، تصمیم گرفتم شرکتی برای واردات قانونی موتورسیکلت تاسیس کنم. همه گفتند نمی‌شود، می‌گفتند ما نمی‌دانیم متولی این امر وزارت صمت است یا اتحادیه؟ مشکل دیگر این است که آنها می‌گویند شما حتما باید تولیدکننده باشید. اولا که این موتورها هیچ‌کدام تولید داخل ندارد و تولیدکنندگان داخلی مجوز تولید موتورهای بالای حجم ۲۵۰سی‌سی گرفتند اما نتوانستند تولید کنند و موتورهای سنگین تولید داخل ندارد. وی در ادامه می‌گوید حال سوال این است که ممنوعیت واردات موتورهای سنگین جز اینکه ایجاد رانت بکند چه فایده‌ای دارد؟ جز اینکه باعث شده همه بروند سمت موتور قاچاق و به‌خاطر سند موتور باید دو سه میلیارد تومان پول بدهند فایده دیگری نداشته و عده زیادی مجبور شده‌اند موتورهایی را که از امارات یا افغانستان، پاکستان و... می‌آید خریداری کرده و عملا قاچاقچی حساب شوند. درصورتی‌که این موضوع می‌توانست یک سازوکاری داشته باشد. اما مشاهده قیمت‌ها نیز در این بازار انحصاری بسیار قابل تامل است؛ برای مثال در حوزه موتورسیکلت‌های زیر ۲۵۰سی‌سی، قیمت Yamaha R۲۵، Yamaha MT۲۵، ۲۵۰Yamaha XMAX و یاماها WR ۱۵۵ به‌ترتیب ۵۰۴میلیون تومان، ۴۵۴میلیون تومان، ۳۳۸میلیون تومان و ۳۰۳میلیون تومان است که قیمت آنها در کشورهای آسیای شرقی و هند به‌ترتیب ۲۰۳، ۲۳۱، ۲۲۹ و ۳۰۳ میلیون تومان است؛ به‌عبارتی، قیمت موتورسیکلت‌های مونتاژ داخل بین ۲ تا ۲.۵برابر قیمت آنها در بازارهای جهانی و منطقه است.
ماجرای واردات موتور سنگین
واردات موتورهای سنگین نیز داستان جالبی دارد. واردات موتور سنگین شرایط و مجوزهای مختلفی نیاز دارد. ۵ اسفند ماه سال ۱۳۹۹ فدراسیون موتورسواری و اتومبیلرانی در دستورالعملی شرایط واردات موتورهای سنگین برای ورزشکاران را اعلام کرد. این دستورالعمل به استناد مصوبه ۲۰ مرداد ۱۳۹۰ هیات‌وزیران و دستورالعمل چگونگی استفاده از موتورسیکلت‌های ۲۵۰ سی‌سی به بالای شورای امنیت کشور، مورخ ۱۱ مرداد ۱۳۹۴ صادر شد. طبق این دستورالعمل افرادی مجازند واردات موتورهای سنگین را انجام دهند که حداقل یکی از شرایط سه‌گانه زیر را داشته باشند: ۱- عضویت رسمی در فدراسیون به مدت حداقل سه سال. ۲- کسب عنوان قهرمانی کشور (اول تا سوم) حداقل یک مورد. ۳- کسب عناوین اول تا سوم مسابقات قهرمانی آسیا یا جهان. از نظر گمرک نیز دو شرط مهم برای ثبت سفارش و ترخیص موتورسیکلت‌هایی با حجم بیش از ۲۵۰ سی‌سی یا قطعات منفصله آنها وجود دارد. اول آنکه از دفتر صنایع حمل‌ونقل وزارت صمت مجوز فنی گرفته شود و دوم اینکه تاییدیه مکتوب شورای امنیت کشور نیز وجود داشته باشد.