آگاه: حشره‌ای که توانسته چنین لقبی را از انسان بگیرد بی‌شک ترسناک است. مسئولان بهداشتی از در معرض خطر بودن ۴۰شهر و مرگ سه نفر خبر می‌دهند و آن را با اپیدمی کرونا مقایسه می‌کنند. این پشه‌ها از کجا می‌آیند و راه پیشگیری از این بیماری چیست؟
کوسه‌ها سالانه سه تا چهار نفر را می‌کشند که بسیار دردناک است؛ اما هر سال ۷۳میلیون کوسه ازسوی انسان شکار می‌شود. مارها که تصور می‌شود کشنده‌ترین جانور دنیاست سالانه جان ۸۰هزار نفر را می‌گیرند؛ اما پشه که «کشنده‌ترین جانور جهان» برای انسان‌هاست سالانه بیش از یک‌میلیون نفر را می‌کشد. حشراتی که از هر راهی نفوذ می‌کنند و می‌توانند با نیش خود به‌راحتی بیماری را از انسانی با انسان دیگر منتقل کنند.
به گزارش آگاه، خبر واردشدن تب دنگی به ایران بی‌سروصدا اعلام شد؛ اما اواخر هفته گذشته بود که وزیر بهداشت از افزایش تعداد مبتلایان به کلید جهش دنگی خبر داد. به گفته او، از سال۹۵ تا پایان اردیبهشت‌ماه امسال ۷۵مورد ابتلا به این بیماری گزارش شد؛ اما از اردیبهشت‌ماه تا حالا ۱۴۹بیمار شناسایی شده‌اند؛ از این تعداد ۱۳۰نفر سابقه سفر به امارات داشتند. او این را هم اضافه کرده بود که اقداماتی برای پاک‌سازی شهرهای آلوده، افزایش مراقبت در مناطق و پایانه‌های مرزی و بررسی سلولوژیک برای رصد بیماران در حال انجام است. کشورهای پاکستان، عراق، امارات و دیگر کشورهای جنوب خلیج‌فارس آلوده هستند و مواردی از این بیماری در استان‌های جنوبی ایران و گیلان مشاهده شده است؛ به گفته او، آلودگی در خوزستان، مازندران و گلستان هم محتمل است.
پیش‌ازاین معاون درمان وزارت بهداشت هم اعلام کرده بود که ۳۰درصد افرادی که با علائم کلید جهش استخوان‌شکن به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، مبتلا به این بیماری‌اند؛ بیشتر آنها مسافرانی بودند که از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس آمده‌اند؛ بنابراین کسانی که از امارات عربی وارد کشور می‌شوند، مراقب باشند.
باوجوداین محدودیت و غربالی برای ورود مسافران از این کشور وجود ندارد. حتی از آوریل۲۰۲۴ که باران‌های شدید باعث جاری‌شدن سیل در شهرهای دوبی و شارجه شد و امارات شمالی و مناطق مختلفی از راس‌الخیمه را تحت‌تاثیر قرار داد. براساس اعلام مرکز ملی هواشناسی امارات، این شدیدترین بارندگی ثبت‌شده در این کشور طی ۷۵سال گذشته بود. پس از جاری‌شدن این سیل، موجی از ابتلا به تب دنگی آغاز شد. پشه آئدس، ناقل این بیماری معمولا پس از بارندگی‌های شدید تکثیر می‌شود.
دردی تا مغز استخوان
عجیب است که یک پشه می‌تواند با نیش ذره‌بینی خود بلایی سر انسان بیاورد که با تب بالای ۴۰درجه و استخوان‌درد شدید، او را بی‌تاب کند. پنج روز پس از اینکه پشه آلوده افراد را نیش بزند علائمی چون افت فشارخون، ضعف، بی‌حالی و در صورت حاد بودن منجر به خونریزی و حتی بستری می‌شود. تب دنگی به نام «تب استخوان‌شکن» هم شناخته می‌شود و عامل انتشار آن همین پشه «آئدس» است؛ بیماری تب دنگی خفیف باعث تب شدید و علائم شبیه آنفلوآنزا می‌شود، اما در موارد شدیدتر می‌تواند خطرناک‌تر باشد و زندگی فرد را تهدید کند. ویروس از پشه آلوده به انسان منتقل می‌شود؛ یک پشه خون فردی را که به ویروس دنگی آلوده است می‌مکد و با گزیدن فردی سالم بیماری را به او منتقل می‌کند. وقتی پشه شخص دیگری را می‌گزد، منجر به انتقال ویروس می‌شود؛ ممکن است فرد بیش از یک‌بار به این بیماری مبتلا شود که اغلب بار دوم خطرناک‌تر است و شاید علائم خود را شدیدتر نشان دهد. پشه آئدس در تایرها و آب‌های راکد کوچک تخم‌گذاری می‌کند و براساس آنچه وزارت بهداشت اعلام کرده، مسافرت به کشورهای همسایه به‌خصوص امارات می‌تواند به گسترش این بیماری در کشور دامن بزند. پشه دنگی می‌تواند چهار نوع ویروس را منتشر کند، باتوجه به شرایط آب‌وهوایی حدود پنج روز تا یک‌هفته زمان می‌برد تا ویروس در بدن پشه تکثیر و آماده انتقال شود.
سوغات امارات عربی
شهنام عرشی، رییس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت می‌گوید، تنها شهری که آلودگی محلی از طریق پشه آلوده دارد، بندر لنگه است. بندر لنگه یکی از شهرهای غرب استان هرمزگان در کرانه ساحلی خلیج‌فارس و یکی از بندرهای مهم در جنوب ایران است: «نظارت بر روند توزیع و استقرار پشه از سال۹۵ در کشور شروع شده؛ یعنی حدود هشت سال قبل این بیماری به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی در کشورهای دور و اطراف، شروع به گسترده‌تر شدن شد. ما هم حدس زدیم که این پشه به‌زودی وارد کشور می‌شود و مراقبت‌ها را شروع کردیم. در سال۹۸ اولین مورد پشه در استان هرمزگان شناسایی شد. امسال هم موج بیماران بعد از اپیدمی شدن بیماری در امارات، آغاز و در ایران هم شناسایی شد.» به گفته عرشی، ایرانی‌هایی که به این کشور رفت‌وآمد داشتند، این بیماری را با خود به ایران آوردند و در استان‌های مختلف پخش شدند. بالاترین مورد بیماری در استان فارس دیده می‌شود. یعنی از آماری که وزیر بهداشت در روز چهارشنبه اعلام کرد که ۱۴۹بیمار شناسایی شده‌اند، ۱۳۰بیمار از امارات آلوده شده بودند، ۱۱نفر از بندر لنگه و بقیه موارد هم از پاکستان یا کشورهای دیگر بوده است: «بیماری که وارد کشور شد، پشه‌های آئدس را که از قبل در جنوب استان سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان و بوشهر مستقر بودند آلوده کرد. اولین آلودگی پشه هم در شهرستان بندر لنگه بود، به همین دلیل این منطقه اولین جایی است که انتقال محلی داشته است.»
مرداد خطرناک
عرشی این هشدار را می‌دهد که در هفته‌ها و ماه‌های آینده پشه یقینا در استان‌های خوزستان، مازندران و گلستان هم صید خواهد شد، چراکه شرایط آب‌وهوایی برای رشد و تکثیر این پشه‌ها مناسب‌تر می‌شود و از سوی دیگر، برخی از این مناطق هم با بخش‌های آلوده مجاورت دارند و به همین دلیل احتمال آلودگی آنها هم وجود دارد. به این مناطق، جیرفت در جنوب استان کرمان یا نقاطی از استان فارس، اردبیل و زنجان را هم باید اضافه کرد که ممکن است در مراحل بعدی درگیر این بیماری شوند اما زمان می‌برد. او از اینکه این بیماری در ماه‌های آینده و با وزش بادهای موسمی جنوب شیوع بیشتری یابد، اعلام نگرانی می‌کند؛ به‌طور مشخص از ۱۵مردادماه به بعد در شهرهای جنوبی احتمال شیوع بالاتر بیماری وجود دارد: «در حرارت پایین، موارد انتقال محلی این بیماری بیشتر می‌شود.»به گفته عرشی، درحال‌حاضر بیشترین نگرانی از مسافران امارات، افغانستان و پاکستان است، در داخل کشور هم جز بندرلنگه، در جای دیگری پشه صید نشده است؛ البته در خوزستان با اینکه پشه‌ای صید نشده اما قطعا پشه وجود دارد و احتمال اپیدمی در آن منطقه داده می‌شود و درحال‌حاضر ۴۰شهر ما در معرض خطر قرار دارد. براساس اعلام او، چهار استان جنوبی و سه استان شمالی در معرض این بیماری قرار دارند: «سه استان شمالی یعنی گیلان، مازندران و گلستان و استان‌های جنوبی از خوزستان تا سیستان‌وبلوچستان مواردی از بیماری را داشته‌اند. این هفت استان به‌صورت بالقوه در معرض این پشه هستند یا ممکن است در آینده با این پشه مواجه شوند. در تهران هم چند مورد از این بیماری دیده شده است.» آن‌طور که گفته می‌شود مرحله اول ابتلای این بیماری خفیف است و بیشتر بیماران بی‌علامت هستند و خطر مرگ‌ومیر کمتری دارد؛ اما در نوبت‌های بعدی اگر سویه‌های دیگری فرد را مبتلا کند، بیماری شدیدتر است: «این بیماری چهارسویه دارد و در سال‌های آینده وارد کشور می‌شود.»
نقش امارات عربی در گسترش بیماری
وزارت بهداشت ایران از سیاست اطلاع‌رسانی امارات متحده عربی انتقاد می‌کند؛ انتقاد آنها به پنهان‌کردن بیماری است: «امارات اصلا موارد ابتلایش را از ترس تبعات اقتصادی به سازمان‌های بین‌المللی بهداشتی گزارش نکرد. آن‌طور که مشخص است هزاران نفر در این کشور مبتلا شده‌اند و تمام بیمارستان‌های آنها پر شده بودند.» به گفته او، روند بیماری کمی آرام‌تر شده است؛ چون هنوز دمای هوا بالاست. در دمای بالا، پشه خونخواری کمتری می‌کند. وقتی دما روی ۳۲-۳۰ درجه شود، این خونخواری زیاد می‌شود و افراد بیشتری مبتلا می‌شوند.
تاکنون سه مورد مرگ ایرانیان بر اثر این بیماری گزارش شده است. عرشی در این‌باره توضیح می‌دهد که یک مورد زن ۸۴ساله با بیماری‌های زمینه‌ای بود که در امارات مبتلا شده بود و در ایران جان باخت. دو نفر دیگر هم امارات مبتلا شده و همان‌جا جان‌باخته بودند، اما دلیل مرگشان را ایست قلبی ثبت کرده‌اند تا موارد فوت در امارات بالا نرود: «افت فشارخون، خونریزی از نقاط مختلف بدن، ترشح مایعات به خارج از عروق، کم‌شدن پلاکت خون و درنهایت ازکارافتادن بخش‌های مختلف بدن، از دلایل فوت بیماران است. تب دنگی خونریزی‌دهنده است و در موارد شدید شوک‌آور است.»
به گفته او، موارد فوت در این بیماری تنها یک درصد است، اما زمانی که این بیماری همه‌گیر می‌شود و حالت انفجاری می‌گیرد، افراد زیادی به بیمارستان‌ها سرازیر می‌شوند و کمبود امکانات و تخت مشکل‌ساز می‌شود. او درباره نحوه شناسایی این بیماری هم می‌گوید که وقتی بیمار از نظر علائم بالینی مشکوک باشد و سفری هم به کشورهای آلوده داشته، قطعا از او آزمایش گرفته می‌شود. سردرد شدید، بدن‌درد شدید، درد مفاصل و درد در پشت چشم از علائم ابتلا به این بیماری است و در موارد پیشرفته درد شکم و خونریزی از لثه هم اضافه می‌شود. بااین‌حال بیشتر افراد مبتلا درحال‌حاضر علائم خفیفی دارند.
چطور از نیش در امان باشیم؟
این پشه‌ها در داخل یک لیوان آب هم می‌توانند تکثیر شوند و بعد از ۱۰ تا ۱۴روز تخم تبدیل به پشه بالغ می‌شود؛ بنابراین اصلی‌ترین راه پیشگیری از گزش چنین حشراتی، دوری از آنهاست. نمی‌شود از خانه بیرون نرفت اما اگر بدانیم صبح زود و غروب احتمال گزش این حشرات بیشتر می‌شود، با پوشیدن لباس آستین‌بلند و غیر چسبان خطر را به کمترین حالت می‌رسانیم. روی مناطقی از پوست که با لباس پوشیده نمی‌شود، اسپری دفع حشرات استاندارد استفاده کنید. این اسپری‌ها با اسپری دفع حشرات فرق دارد و برای استفاده روی پوست تولید شده است. هرچند استفاده از افشانه‌های معمول دفع حشرات در خانه می‌تواند باعث ازبین‌رفتن این پشه‌ها شود؛ البته قبل از افشانه حشره‌کش باید برای پنجره‌ها توری نصب کنید. اگر پنجره‌های خانه شما توری ندارد، نصب آن مهم‌ترین اقدام برای حفاظت از خود در برابر پشه‌هاست. زیرگلدانی‌ها، آبخوری پرندگان و حیوانات خانگی، آکواریوم، مخازن ذخیره آب و هر جایی را که ممکن است آب برای مدتی طولانی راکد باشد کنترل کنید. همه این محیط‌ها برای زندگی و تولیدمثل آدم‌کش‌ترین جانور دنیا مناسب است. پس مراقب باشید.