آگاه: از سویی نیز با عوض شدن دولت رییس جمهوری شهید و شروع به کار دولت چهاردهم، دوران ریاست فعلی سازمان سینمایی رو به پایان می‌رود و وقت آن است که نگاهی به عملکرد سال‌های اخیر این سازمان بیندازیم. ما برای تکمیل این گزارش و استفاده از نقد و نظرات سینماگران با فهرستی بلندبالا از فیلمسازان سینما تماس گرفتیم که برخی پاسخگوی ما نبودند و برخی نیز به علت اتمام دوره کاری ریاست فعلی سازمان سینمایی، انتقاد را بی‌فایده خوانده و از اظهار آن اجتناب کردند. آنچه در این گزارش می‌خوانید بررسی دستاوردهای سه‌ساله سازمان سینمایی کشور به روایت خود سازمان و بررسی تحقق آن است.
سازمان سینمایی کشور، مهم‌ترین نهاد نظارتی و مسئول در زمینه امور سینمایی و دیگر مدیوم‌های نمایش دیجیتال همچون شبکه‌های نمایش خانگی است که زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند و ریاست آن با حکم وزیر فرهنگ و ارشاد به فعالیت در آن منصوب می‌شود. زمان راه‌اندازی این سازمان برای اولین‌بار به سال۱۳۵۹ بازمی‌گردد که مهدی کلهر ازسوی حسن عارفی، وزیر فرهنگ و آموزش عالی وقت در دولت شهید محمدعلی رجایی به معاونت سینمایی منصوب شد.
۱۲ مسئولیت محول‌شده به خزاعی
گرچه گستردگی سینما و موضوعات و مسائل آن به‌قدری است که تعداد آنها بیشتر از ۱۲عدد است اما وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حکم انتصاب محمد خزاعی به‌عنوان رییس سازمان سینمایی تنها به ۱۲مورد برای اهتمام بیشتر رییس سازمان سینمایی تاکید کردند:
برنامه‌ریزی برای حفظ و انتقال معارف، ارزش‌ها و دستاوردهای انقلاب اسلامی از طریق آثار سینمایی و مستند در سطح جهان
برنامه‌ریزی برای صدور مجوز، هدایت، حمایت و نظارت درخصوص تاسیس و فعالیت کانون‌ها، انجمن‌ها و موسسات و آموزشگاه‌های سینمایی
تعیین ضوابط صدور پروانه تولید و نظارت بر اعمال آن در ساخت آثار سینمایی و سمعی و بصری
تعیین ضوابط و نظارت بر برگزاری جشنواره‌های ملی و بین‌المللی سینمایی و مستند در کشور
تعیین ضوابط شرایط شرکت در جشنواره‌های سینمایی خارج از کشور
تعیین ضوابط خرید و پخش آثار سینمایی و مستند خارجی
تربیت نسل جوان هنرمند باورمند به کشور و انقلاب با استفاده از ظرفیت آموزشی و حمایتی موسسات وابسته به سازمان مانند مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، انجمن سینمای جوان ایران و...
برنامه‌ریزی به‌منظور حمایت از ساخت آثار سینمایی فاخر مبتنی بر فرهنگ و تاریخ غنی کشور و رخدادهای انقلاب و دفاع‌مقدس
حمایت هدفمند از تولیدات سینمایی با استفاده از ظرفیت بنیاد فارابی، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و انجمن سینمای جوان ایران
تعامل و حمایت از مجموعه‌های صنفی حوزه سینما و مجموعه‌های برگزارکننده جشنواره‌های سینمایی در کشور
افزایش سرانه سالن‌های سینمایی در کشور از طریق تعامل و تفاهم با مجموعه‌های مرتبط بخش خصوصی جهت ساخت و نوسازی سالن‌های سینمایی
سازماندهی وضعیت نمایش خانگی
بررسی عملکرد سه‌ساله
مدیریت سینمایی در کشور در طول دولت سیزدهم، با هدف توسعه و پیشرفت صنعت سینما، اقدام به اجرای برنامه‌ها و تحقق دستاوردهای متعددی کرده است. این دستاوردها، نقش بسزایی در بهبود زیرساخت‌ها، اقتصاد سینما، ارتقای فناوری و آموزش، و همچنین تقویت دیپلماسی فرهنگی و اشتغال سینماگران داشته‌اند. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر هریک از این دستاوردهای سازمان سینمایی دولت سیزدهم می‌پردازیم.
دیپلماسی فرهنگی و اقدامات بین‌المللی
تفاهم با رؤسای سینمایی هفت کشور و تقویت همکاری‌های فرهنگی و سینمایی با کشورهای همسو، یکی دیگر از دستاوردهای مهم مدیریت سینمایی است. از اساس سینمای ایران با پیدا کردن شریک یا بازار جهانی می‌تواند شرایط بهتری را تجربه کند. دیپلماسی فرهنگی و تعاملات بین‌المللی، همچنین می‌تواند به تبادل تجربیات و دانش سینمایی کمک کرده و به معرفی فرهنگ و هنر کشور به سایر ملل جهان کمک کند. این تعاملات، فرصت‌های جدیدی برای فیلمسازان داخلی فراهم می‌کنند و به افزایش شناخت جهانی از سینمای کشور منجر می‌شوند. تشکیل جشنواره سینمایی خزر نماد این اقدامات بوده و همچنین چند تفاهم‌نامه برای ساخت فیلم مشترک نیز از این دست موارد است.
رصد وضعیت: انحلال جشنواره جهانی فیلم فجر یکی از جنجالی‌ترین تصمیم‌های محمد خزاعی بود. چهارم آبان ۱۴۰۰ و در ابتدای ورود به سازمان سینمایی، خزاعی اعلام کرد: «پیرو بررسی کارگروه مطالعه و ارزیابی جشنواره‌ها و بنا به مطالبه‌های صنوف و سینماگران کشور در سال‌های گذشته، سازمان سینمایی به این جمع‌بندی رسیده است که دو جشنواره ملی و جهانی فجر را به‌صورت واحد و با عنوان جشنواره بین‌المللی فیلم فجر برگزار کند.»
بنابراین، داستان برگزاری جشنواره جهانی فیلم فجر پایان یافت. این جشنواره، دستاورد سازمان سینمایی دولت یازدهم بود. تفکیک بخش بین‌الملل از بخش ملی به ایجاد جشنواره‌ای منجر شده بود که با تمام اشکالاتی که داشت، اعتبار بین‌المللی کسب کرده بود. جشنواره‌ای که تازگی به عضویت فیایف (فدراسیون بین‌المللی انجمن تهیه‌کنندگان فیلم) درآمده بود. پیش از این، بخش بین‌الملل زیر سایه بخش ملی قرار داشت و بعد از راه‌اندازی جشنواره جهانی، هم فرصت و مجال بیشتری برای فیلم‌های ایرانی در جشنواره ملی فجر فراهم می‌شد و هم بخشی که به نحوی زائد بود برای خود هویتی مستقل یافته بود. به سبک برگزاری جشنواره جهانی فیلم فجر انتقاداتی وارد بود اما متوقف کردنش هم در حکم بازگشت به گذشته بود. این اقدام با مخالفت‌هایی مواجه شد و حتی رسانه‌هایی که نسبت‌به عملکرد جشنواره جهانی انتقاد وارد کرده بودند هم منتقد اقدام رییس سازمان سینمایی شدند.
بدتر آنکه در سه سال اخیر، چند فیلم مجوزدار ایرانی در رویدادها و جشنواره‌های معتبر بین‌المللی و پنج‌گانه مانند اسکار، گلدن‌گلوب، کن، ونیز و برلین حضور داشته یا جایزه مهمی کسب کرده‌اند؟ شمار این جوایز به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد. این یعنی حضور جهانی سینمای ایران کم‌رنگ شده و به نظر می‌رسد رویکردهای مدیریتی برخی مسئولان دولتی در وقوع این اتفاق اثر داشته است.
تحول در فناوری‌های نوین
ارتقای سطح کیفی نمایش فیلم در سینماها از طریق فناوری‌های نوین، فضای ابری و فیبر نوری، یکی دیگر از دستاوردهای مهم مدیریت سینمایی کشور است. سامانه شناسا و انتقال فایل اکران آثار سینمایی با استفاده از فضای ابری به نقاط مختلف کشور از این دست اقدامات است.
رصد وضعیت: باتوجه‌به آنکه بعد فنی فیلم‌ها در امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری به‌هم‌پیوسته و متاثر از یکدیگرند و اگر سالن‌های سینما تجهیزات و امکانات فنی مناسبی نداشته باشند؛ بنابراین امکانات نرم‌افزاری فراهم شده هم چندان به چشم نمی‌آید، می‌توان این مورد را دست‌کم در خروجی نهایی مردود دانست. برای اثبات آن نگاهی بیندازید به نشست‌های خبری بعد از اکران فیلم‌های جشنواره بین‌المللی فجر در سال‌های گذشته در سالن برج میلاد (که برای اکران سینمایی مناسب نیست)، غالب تماشاگران و فیلمسازان از مشکلات فنی اکران گله‌مندند. تجربه شخصی ما در جشنواره فیلم فجر چهل‌ودوم هم به شکلی بود که برخی فیلم‌ها در پخش صدا مشکلاتی داشتند که دیالوگ‌ها قابل شنیدن و قابل فهم نبود.
علاوه بر آن نیز، تنها در سال گذشته هشت فیلم سینمایی قاچاق شد. فیلم‌های «برادران لیلا»، «جنگ جهانی سوم»، «بی رویا»، «شب، داخلی، دیوار»، «اورکا»، «تفریق»، «ارادتمند، نازنین، بهاره، تینا» و «خط فرضی» فیلم‌هایی بودند که در زمان حدودی یک سال قاچاق شدند. این تعداد قاچاق فیلم در یک سال، رکوردی منحصربه‌فرد به شمار می‌آید.
توجه به ژانرهای مختلف و نیازهای سلیقه‌ای مختلف جامعه
این موضوع می‌تواند به افزایش تنوع و جذابیت تولیدات سینمایی کمک کند. تولید فیلم‌های هدفمند باتوجه‌به نیازها و سلیقه‌های مختلف مخاطبان، به جذب مخاطبان بیشتر و افزایش درآمد سینماها منجر می‌شود. این استراتژی، به رشد و توسعه صنعت سینما و تقویت اقتصادی آن کمک می‌کند.
رصد وضعیت: این مورد را با نگاهی بر تولیدات سه‌ساله اخیر و قیاس آن با تولیدات دهه پیش از آن، یعنی دهه۹۰ می‌توان راحت‌تر موردارزیابی قرار داد. سینمای ایران که زمانی سینمای بیان دغدغه‌ها و مشکلات از طریق ساخت فیلم‌هایی با موضوعات اجتماعی بود که درنهایت به سینمای اجتماعی شناخته شد، حالا به سینمایی تبدیل شده که هدف از تولید در آن بیش از همه گیشه است. بدتر از همه اینکه این نگاه اقتصادی به صنعتی‌سازی سینما کمکی نکرده است. از سوی دیگر نیز ما در سینما تنها برای مخاطب بزرگسال فیلم داریم و تماشاکننده کودک و نوجوان به‌وضوح چیزی برای تماشا در سینمای ما ندارد. برای جزئیات بیشتر، گزارش «تابستان و سبدخالی سینمای کودک» در تاریخ ۱۷ مرداد را بخوانید.
احیای شورای عالی سینما و دستیابی به مصوبات و دستاوردهای ماندگار با کمک وزیر فرهنگ و ارشاد
این شورا، به تدوین و اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های سینمایی موثر کمک می‌کند و به توسعه و پیشرفت صنعت سینما منجر می‌شود؛ به عنوان مثال، تصویب قوانین و مقررات جدید برای حمایت از تولیدات سینمایی و ارتقای کیفیت فیلم‌ها، از جمله وظایف این شوراست. تدوین سند ملی سینما از جمله عملکردهای این شوراست.
رصد وضعیت: سند ملی سینما که به‌تازگی و در جلسه آخر این شورا به تصویب رسیده است، موردتوافق نهادهای سینمایی قرار ندارد. نمونه آن خانه سینماست که با واکنش منفی نسبت‌به تصویب این سند، آن را موردتایید ندانست.
تحول محتوا از طریق نظارت‌های کیفی و مراقبت و صیانت از محتوا در حوزه ارزشیابی و نظارت
این نظارت‌ها، به تضمین کیفیت و محتوای مناسب فیلم‌ها کمک می‌کنند و از تولیدات با محتوای نامناسب و غیرسازنده جلوگیری می‌کنند. نظارت‌های کیفی، به حفظ ارزش‌ها و فرهنگ جامعه و ارائه محتوای سالم و آموزنده به مخاطبان کمک می‌کنند؛ اتفاقی که باعث شد به گفته رییس سازمان سینمایی کشور «خانواده به‌راحتی و با خیالی آسوده فیلم ببینند.» جهش و رشد مضاعف تولید هدفمند با ژانرگرایی چندین ژانر در سینمای ایران مرده است، در دوره مدیریت سینمایی دولت سیزدهم این ژانرها به‌سمت احیا شدن حرکت کرده و چند فیلم در ژانرهای تاریخی، حادثه‌ای، اکشن، کمدی‌های مختلف و خروج از سینمای آپارتمانی از این دستاوردهاست.
رصد وضعیت: این اظهار دستاورد درحالی است که داد مخاطبان و رسانه‌ها از وجود فیلم‌هایی نامناسب برای همه مخاطبان، بدون رده‌بندی سنی در سینما و در شبکه نمایش خانگی و نیز آمیخته با محتوایی سخیف برای ایجاد طنز و کمدی به هر قیمتی درآمده است. نمونه آن فیلم‌هایی چون «هاوایی» یا «بخارست» و فیلم‌هایی دیگر از این دست در سینما و آثاری چون فصل اول «جوکر ۲» و برخی سریال‌ها و رئالیتی‌شوهای دیگر در شبکه نمایش خانگی بودند.
ایجاد اشتغال برای سینماگران از طریق هم‌افزایی و مشارکت سایر موسسات و نهادهای دولتی
رصد وضعیت: سازمان سینمایی سال گذشته اسامی بازیگران ممنوع از کار سینما را اعلام کرد. این احتمالا نخستین‌بار یا از اندک دفعاتی است که یک سازمان دولتی، به‌طور رسمی فهرستی از بازیگران را به شکل علنی ارائه کرده و آنان را ممنوع از کار توصیف کرده است. حبیب ایل‌بیگی، معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی در همین راستا اعلام کرد که «آنها به‌دلیل محدودیتی که برایشان وجود دارد نمی‌توانند در فیلم‌های سینمایی بازی کنند. آثار قبلی‌شان به‌تدریج منتشر می‌شود که مالکان فیلم‌ها متضرر نشوند چون سرمایه زیادی خرج شده است، ولی از این به بعد نمی‌توانند در فیلم جدیدی بازی کنند». لیست اعلامی ازسوی این سازمان، حدود ۲۰نفر از بازیگران زن سینمای ایران را در خود جای داده بود.
توسعه زیرساخت و بهره‌برداری از بیش از ۳۰۰سالن سینما
این توسعه زیرساخت‌ها، زمینه‌ساز ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی در صنعت سینما نیز بوده است. همچنین، افزایش تعداد سالن‌های سینما می‌تواند به کاهش تمرکزگرایی در شهرهای بزرگ و توزیع عادلانه‌تر امکانات سینمایی در سراسر کشور منجر شود.
رصد وضعیت: یکی از اقدامات مثبت و مهم این دوره از سازمان سینمایی همین توسعه سالن‌های سینما و احیای سینماهای بومی است که می‌توان در شمار دستاوردهای ویژه این دوره از سازمان سینمایی به شمار آورد. علاوه‌برآن، این تنها موردی است که این سازمان اقدام به انتشار آمار کرده است!
رونق گیشه و تحول در اقتصاد سینما
اتفاقی که بعد از رکود طولانی‌مدت کرونا در کشور و حوادث سال۱۴۰۱ توانست اتفاق خوبی را رقم زده و قدم اول احیای سینما را بردارد. ثبت رکوردهای فروش پس از چندین سال، نشان‌دهنده موفقیت مدیریت در جذب مخاطبان و افزایش درآمد سینماست، این رونق اقتصادی، به تولیدکنندگان فیلم‌ها انگیزه می‌دهد تا فیلم‌های با کیفیت‌تری تولید کنند و همچنین به تامین مالی پروژه‌های سینمایی کمک می‌کند. فروش هزار میلیارد تومانی سینما در سال گذشته قله این هدف برای دولت سیزدهم بود.
رصد وضعیت: سینمای ایران در سال گذشته بیش از ۲۸میلیون مخاطب داشت که این آمار از ابتدای دهه۸۰ تا به امروز محقق نشده بود. درواقع سینمای ایران پس از سال۷۹ که ۳۳میلیون مخاطب را تجربه کرد، هیچ‌گاه مانند سال گذشته مخاطب نداشته است.
سایر موارد
تشکیل شورای هماهنگی سینما در استان‌ها تشکیل شورای هماهنگی سینما در استان‌ها
تحول در مدل آموزش و رایگان شدن آموزش در دفاتر سینمای جوان در راستای تحقق عدالت فرهنگی
جهش در حوزه آموزشگاه‌ها و ارتقای سطح کیفی آموزش در حوزه سینما
هدفمندی و مسئله‌مندی پژوهش‌های سینمایی
کشف استعداد در سراسر کشور با آسان‌سازی مجوز فیلم‌اولی‌ها
رصد وضعیت: تمامی این موارد به همراه توضیحات آن در شمار دستاوردهای سه‌ساله سازمان سینمایی در وبسایت رسمی آن منتشر شده است. نکته مهم آنکه در اثبات و شرح هیچ‌کدام از این موارد از هیچ آمار و ارقامی استفاده نشده و در تمامی موارد تنها به شرح فواید آن پرداخته شده است. جای آن است که بپرسیم هر کدام از این موارد با کدام سند و به چه میزانی محقق شده است؟
در فقدان نظارت
دشوار شدن ارائه مجوز به بعضی از فیلمسازان و رویکردهای سختگیرانه موجب شد تا تولید فیلم در ایران کاهش یافته یا دست‌کم به سمت تولید آثار خارج از ضوابط حرکت کند. به بیانی، در سال گذشته دست‌کم بیش از ۱۰عنوان فیلم سینمایی خارج از ضوابط معمول سازمان سینمایی تولید شده است. این نیز رکوردی انحصاری است. سیدضیا هاشمی، تهیه‌کننده سینما، پیش از این در خبری گفته که ۳۴فیلم در این مدت بدون رعایت حجاب تولید شده که تولید این تعداد فیلم به معنای نادیده‌انگاری سازمان سینمایی است.
در سه سال اخیر، تولید زیرزمینی فیلم‌ها و عرضه آنها در جشنواره‌های خارجی به اوج رسیده است. «آیه‌های زمینی» ساخته علیرضا خاتمی و علی عسگری، «کافه» ساخته نوید میهن‌دوست، «آشیل» ساخته فرهاد دلارام، «منطقه بحرانی» ساخته علی احمدزاده، «من، مریم، بچه‌ها و ۲۶نفر دیگر» ساخته فرشاد هاشمی و «کیک محبوب من» ساخته مریم مقدم و بهتاش صناعی‌ها ازجمله مهم‌ترین آثار جریان غیررسمی سینمای ایران بودند که در طول سال۱۴۰۲ در جشنواره‌های مهم و معتبر جهانی ازجمله کن، لوکارنو، تورنتو، تسالونیکی، روتردام و برلین به نمایش درآمدند و در این میان جایزه مهمی چون پلنگ طلایی جشنواره لوکارنو هم نصیب فیلم «منطقه بحرانی» شد.
رسانه‌تان چه شد؟
یکی از ابزارهای مهم هر نهاد و سازمان و موسسه دولتی حالا وبسایت رسمی آن است که از این طریق هم می‌تواند با مخاطب و رسانه‌ها ارتباط بگیرد هم اصل شفافیت را به جا آورد. وبسایت رسمی سازمان سینمایی کشور جز در بخش اخبار در دیگر بخش‌ها ازجمله مکاتبات یا بخش «شفاف‌سازی»، آخرین‌بار در سال۱۴۰۰ یعنی زمان انتصاب ریاست فعلی، محمد خزاعی به‌روز شده است، بخش‌های دیگر آن نیز یا همین وضعیت را دارند یا اصلا صفحه‌ای برای آنها موجود نیست!
محمد خزاعی، از ابتدا
خزاعی پیش از انتصاب در سازمان سینمایی کشور، چند دوره تجربه دبیری جشنواره فیلم فجر و نیز تهیه‌کنندگی و سرمایه‌گذاری فیلم‌های سینمایی حوزه دفاع مقدس و دیگر موضوعات ازجمله به وقت شام در ۱۳۹۶، امپراطور جهنم در ۱۳۹۵، قلاده‌های طلا در ۱۳۹۰، پیک‌نیک در میدان جنگ در ۱۳۸۳ و آثاری دیگر را در کارنامه داشت.
او همچنین نامزد انتخابات ششمین دوره شورای اسلامی شهر تهران نیز بود که به‌عنوان آخرین عضو علی‌البدل شورای شهر تهران انتخاب شد و از راهیابی به شورا بازماند. بااین‌حال انتصاب محمد خزاعی به ریاست سازمان سینمایی از این لحاظ که او تجربه سینمایی به‌عنوان یک سینماگر را داشت برای اهالی هنر هفتم خبر خوبی به شمار می‌رفت. سازمان سینمایی کشور برای آنکه تجربه‌های ناموفقی از مدیران غیرسینمایی را در گذشته از سرگذارنده بود و نتایج خوبی هم دربرنداشت؛ بنابراین آمدن یک مدیر سینمایی را به فال نیک گرفته بود.
جالب است بدانید که در زمان دبیری محمد خزاعی در جشنواره فیلم فجر در سال۱۳۹۰، طی اقدامی کم‌سابقه هیچ فیلمی به‌عنوان بهترین فیلم جشنواره انتخاب نشد و درنهایت تنها دو فیلم «ضدگلوله» و «روزهای زندگی» دیپلم افتخار دریافت کردند که هر دو در فضای دفاع مقدس بودند. جایزه ویژه‌ای که او برای اولین‌بار در جشنواره فیلم فجر به رسول صدرعاملی برای فیلم «در انتظار معجزه» به‌خاطر توجه به سه مضمون اخلاق، امید و آگاهی اهدا کرد قابل ذکر است.